ادبیات سرمایه‌گذاری خطرپذیر اولین بار تحت عنوان صندوق‌های پژوهش و فناوری در سال 1381 و براساس ماده 100 قانون برنامه سوم توسعه به فضای کسب‌وکارها ورود پیدا کرد. امروزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، ابزار مهمی در تامین مالی استارتاپ‌ها به شمار می‌آید. در مقاله بازار داغ سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایالات‌متحده آمریکا که پیشتر منتشر شد؛ به آنچه در این کشور در حال وقوع است؛ اشاره شد و حال در نظر داریم وضعیت سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران در زمان ذکر شده را مورد بررسی قرار دهیم.
در تهیه این مقاله از گزارش تحلیلی انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران در انتهای سال 1399 که یکی از مهمترین و معتبرترین مستندات این حوزه محسوب می‌شود و سایر گزارش‌های منتشرشده توسط هرکدام از سرمایهگذاران خطرپذیر و برخی آمارهای جهانی استفاده شده‌است. در سالی که گذشت رونق اقتصاد دورکاری و روی آوردن به پلتفرم‌های آنلاین در حوزه‌های آموزش، خرید، حمل و نقل، خدمات و غیره؛ فرصت‌های جدیدی برای توسعه کسب‌وکارها فراهم کرده است. این شرایط کمک کرد تا مقوله زمان و فرهنگ کاری در برخی کسب‌وکارها یک شبه ره صدساله را طی کنند و آنچه قرار بود در سال‌های طولانی اتفاق بیوفتد به مدد کرونا و شرایط پیش آمده؛ تسهیل یافت.
به طور کلی سرمایه‌گذاری‌های مختلفی در موضوعات متفاوتی صورت پذیرفت که برخی از آن‌ها سرمایه‌گذاری‌های سنگینی محسوب میشوند. برای مثال میتوان به جذب سرمایه۳۰۰میلیارد تومانی استارتاپ پادرو از هلدینگ فناپ و جذب سرمایه ۲۰۰میلیارد تومانی فلایتیو از هلدینگ ارنیکا در اردیبهشت 1400 اشاره نمود.
به صورت کلی ترکیب اعضای اکوسیستم سرمایه‌گذاری خطرپذیر مانند ترکیب اعضای انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر است و اکثریت فعالان این حوزه در این انجمن نیز عضو می‌باشند. طبق گزارش این انجمن تا پایان سال ۱۳۹۹ شامل ۸۴ عضو فعال اصلی اکوسیستم شامل ۳6 صندوق پژوهش و فناوری، ۲۶ شرکت سرمایه‌گذاری خطرپذیر خصوصی، ۸ شرکت توسعه خدمات فناوری، ۶ صندوق جسورانه و تامین سرمایه (بورسی)، ۷ شتاب دهنده و فرشتگان سرمایه‌گذاری می‌باشند که این تعداد در سال 1400 نیز رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است.
ایران از منظر جهانی براساس گزارش شاخص نوآوری جهانی در سال 2020 (GII)، باتوجه به قابلیتهای نوآوری؛ رتبه ۶۷ را در سال 2020 در سراسر جهان به دست آورده‌است. در جدول ذیل وضعیت رتبه ایران در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ در ابعاد اصلی گزارش شاخص نوآوری قابل مشاهده است.
این گزارش با استفاده از بررسی و ارزیابی چیزی درحدود ۸۰ شاخص، همچون میزان پیچیدگی کسب‌وکارها، هزینه‌های آموزش و خروجی‌های خلاقانه در اقتصاد، سطح نوآوری در مناطق مختلف استخراج شده است. از طرف دیگر در حوزه غرب آسیا، ایران رتبه چهارم را به‌دست آورده است. ایران در گروه 37 نفره گروه اقتصادهای با درآمد متوسط رو به بالا درجایگاه 19 و در میان ۱۰ اقتصاد در آسیای میانه و جنوبی بعد از هند؛ رتبه دوم را دارد. آنچه میبایست در خصوص نوآوری بدان بیشتر توجه شود، بیشک چالش اساسی مکانیسم‌های تأمین مالی است که بر تمامی مراحل نوآوری، از ایده‌پردازی تا تجاری‌سازی و در نهایت، پایداری بلندمدت کسب‌وکار تأثیر دارد.
در حالت کلی سرمایه‌گذاری خطرپذیر همانند تمامی شاخص‌های اقتصادی تابعی از نرخ رشد اقتصادی است. در بروزرسانی صندوق بین‌المللی پول نرخ رشد اقتصادی پیش‌بینی شده برای ایران در سال جاری همان پیش‌بینی قبلی است و روی ۲.۵ درصد ثابت باقی مانده است اما نرخ رشد اقتصادی پیش‌بینی شده ایران در سال ۲۰۲۲ با ۰.۱ درصد کاهش۲.۰ درصد عنوان شده است. پایین بودن رشد اقتصادی باعث کاهش سرمایه‌گذاری میگردد اما رشد سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران در چنین شرایطی نشان از درک اهمیت این مساله میان اکوسیستم دارد.
بر اساس آخرین گزارش انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران ۱۵۰۰ میلیارد تومان در قالب انواع قراردادهای سرمایه‌گذاری به استارتاپ‌ها پرداخت شده است که بیش از ۷۵درصد سرمایه‌گذاری انجام شده از طرف شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی است و باقی از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری پرداخت شده است که از سال‌های گذشته با دریافت منابع مالی حمایتی و توسعه مدل‌های هم‌سرمایه‌گذاری وارد صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر شده‌اند. به طور کلی در دوران پاندمی کرونا سرمایه‌گذاری‌های در حوزه سلامت، بیوتکنولوژی، تجهیزات پزشکی به ویژه در بخش تحقیق توسعه برای یافتن واکسن بیماری کرونا به شدت افزایش یافت.
در انتها از میان گزارش‌های ارائه شده، دو نمونه از کارهای شرکت‌های فعال در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر را مورد بررسی قرار گرفته است که مشاهده می‌شود:
اولین نمونه بررسی گزارش منتشرشده از سوی شرکت حرکت اول در سال 1399 است. حجم سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده اعلامی از سوی مدیرعامل، محمدمهدی عباسخانی، ۲۰۰ میلیارد تومان بوده است. این حجم سرمایه‌گذار با بررسی بیش از ۲۰۰ طرح کســب وکار در حوزه‌های تجارت الکترونیک، فینتک، گردشــگری، رســانه، ســلامت و آموزش و در نهایت سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌های همراه مکانیک، پینکت، جاجیگا، آلا و آدرس در سطح داخلی و کسب وکار دیجی شی در سطح بین‌المللی بوده است.
دومین نمونه گزارش منتشرشده از سوی شرکت توسعه کارآفرینی بهمن در سال 1399 است. در این گزارش خلاصه وضعیت درخواست‌های سرمایه‌گذاری شامل حوزه‌های فعالیت، توزیع جغرافیایی، تعداد و جنسیت بنیانگذاران، موارد مصرف سرمایه، هزینه و درآمد ماهانه و تجمعی استارتاپ‌ها، سرمایه درخواستی و ارزشگذاری مد نظر آن‌ها به تفضیل ارائه شده است. عمده درخواست‌ها در حوزه خرید و فروش کالا و خدمات، آموزشی آنلاین، بازی و سرگرمی بوده است. در نهایت این شرکت سرمایه‌گذاری روی استارتاپ‌های نشریار، اینیفای، نوبار، زبان‌شناس، لیفت و رایان تجارت را انجام داده است و در برخی از طرحها بر طبق گزارش منتشرشده با مشارکت هم‌سرمایه‌گذاری دیگر شرکت‌های فعال در این حوزه اتفاق افتاده است.
