در قتل عمد، قاتل با اراده و اختیار خود و با قصد، دیگری را به قتل می ساند؛ به این معنا که قاتل هم قصد فعل وهم قصد نتیجه را دارد.
قتل عمد سه حالت مختلف دارد:
نکته: کشنده بودن یا نبودن عمل (رفتار) را عرف جامعه تعیین می کند.
مجازات جرم قتل عمد درهرسه حالت فوق الذکر قصاص نفس است. صاحب حق قصاص، اولیای دم فرد کشته شده (مقتول) می باشند که می توانند خواهان قصاص قاتل شوند البته اگراولیای دم گذشت کنند، قصاص ساقط می شود. همچنین اولیای دم می توانند به جای قصاص، تقاضای دیه کنند.
طبق ماده 612 قانون مجازات اسلامی هرکسی مرتکب قتل عمد شده باشد و به هرعلتی (گذشت شاکی و ….) قصاص نشود، در صورتی که عمل وی باعث اخلال در جامعه ونظم عمومی شود( قتل در ملاعام)، دادگاه مرتکب قتل را به حبس از 3 تا 10 سال محکوم می نماید.
نکته: زوج یا زوجه مقتول صاحب حق قصاص نیستند یعنی نمی توانند درخواست قصاص قاتل را داشته باشند اما از دیه سهم می برند.
همانطور که ذکر شد قتل غیرعمد خود به دو دسته شبه عمد و خطای محض تقسیم می شود.حال به بررسی این دو نوع قتل می پردازیم.
الف) طبق بند الف ماده 291 قانون مجازات اسلامی در این نوع از قتل، جانی یا مرتکب قصد کشتن طرف مقابل را ندارد یعنی قصد نتیجه که همان فوت یا مرگ است را نداشته اما قصد فعل، یعنی آسیب رساندن و صدمه زدن را دارد و رفتاری هم که انجام می دهد نوعا کشنده نیست زیرا اگر رفتار نوعا کشنده باشد، قتل عمد محسوب می شود. برای مثال شخصی به شخص دیگر سیلی می زند و شخص مقابل فوت می شود، در این جا مرتکب قصد فعل، که همان سیلی زدن می باشد را داشته است و عمل وی که سیلی زدن می باشد هم نوعا کشنده نیست اما قصد نتیجه که مرگ شخص است را ندارد.
ب) طبق بند ماده 291 قانون مجازات اسلامی، نوع دیگری از قتل شبه عمد زمانی است که فرد نسبت به موضوعی جهل داشته باشد وفرد فکر کند موضوع رفتار او حیوان،، شیء یا افراد مهدورالدم می باشد اما خلاف آن ثابت می گردد.
برای مثال مرتکب به کسی شلیک می کند به فرض این که سگ است اما انسان بوده و فوت می شود .این قتل نیز از نوع شبه عمد است.
افراد مهدور الدم چه کسانی هستند؟
مهدور الدم به فردی می گویند که اصطلاحا خونش باطل وهدربوده و قانون ازاو حمایتی نمی کند و کشتن او دیه و قصاص ندارد. در مقابل کلمه مهدورالدم محقون الدم قرار دارد که به فردی می گویند که اصطلاحا خونش پاک است، قانون از او حمایت کرده و کشتن وی شامل دیه و قصاص است.
طبق ماده 302 قانون مجازات اسلامی، 5 دسته از افراد مهدور الدم هستند:
1- کسی که مرتکب جرم حدی شده است که مستجوب سلب حیات است.(مهدورالدم مطلق)
2- کسی که مرتکب جرم حدی که مستجوب قطع عضو است به شرطی که که جنایت وارد شده بیشترازمجازات حدی او نباشد.(مهدورالدم مطلق)
3- کسی که مستحق قصاص نفس یا عضو است که فقط نسبت به صاحب حق قصاص و به مقدار آن قصاص نمی شود.(مهدورالدم نسبی)
4- متجاوز و کسی که تجاوز او قریب الوقوع باشد و در دفاع مشروع براو جنایتی وارد شود.(مهدورالدم مطلق)
5- زانی (مرد زناکار) و زانیه (زن زنا کار) در حال زنا نسبت به شوهر زانیه.(مهدورالدم نسبی)
پ) طبق بند پ ماده 291 قانون مجازات اسلامی، هرگاه فردی به سبب تقصیر، مرتکب جنایت شود اگراین جنایت از مصادیق قتل عمدی ماده 290 قانون مجازات اسلامی نباشد، قتل شبه عمد محسوب می شود.برای مثال مهندس ساختمانی که در ساختبنایی دقت نکرده و دراثرعدم رعایت موازین قانونی و بی احتیاطی باعث تخریب خانه ، ریزش آوار و جنایت شده است.
قتل شبه عمد مجازات قصاص ندارد اما مجازات آن پرداخت دیه توسط مرتکب و حبس از یک تا سه سال می باشد.
خطای محض نوعی دیگر از قتل غیرعمدی محسوب می شود.
طبق ماده 292 قانون مجازات اسلامی:
الف) اگر مرتکب در حال بیهوشی و خواب مرتکب جنایت شود، خطای محض است؛ البته اگرمرتکب متوجه باشد که اقدام او نوعا موجب جنایت میشود، جنایت عمدی محسوب می شود.
ب) اگر فرد صغیر و یا مجنون، مرتکب جنایت شود، خطای محض است.
پ) اگرمرتکب قصد ایراد فعل و قصد حصول نتیجه را نداشته باشد، خطای محض است. برای مثال فردی به قصد شکار تیری رها کند و تیربه انسانی برخورد نماید.
نکته: در مورد رها کردن تیر به قصد شکار و برخورد آن با انسان آیا قتل شبه عمد است یا خطای محض؟
در این مورد باید توجه داشت که اگر مرتکب به جسمی به تصور این که حیوان است شلیک نماید و تیر به همان جسم برخورد کند و بعد از برخورد مشخص شود انسان بوده و حیوان نیست دراین صورت قتل شبه عمد است اما اگر مرتکب به قصد شکار به حیوانی شلیک نماید اما تیر خطا رفته و به انسانی برخورد نماید این قتل از نوع خطای محض می باشد.
مجازات این نوع قتل پرداخت دیه می باشد اما خود مرتکب ملزم به پرداخت دیه نمی باشد وعاقله ی مرتکب باید دیه را پرداخت نماید. ( برمبنای فقه)
عاقله کیست؟
بستگان ذکور(مرد) نسبی قاتل، که به ترتیب طبقات ارث می باشد همانند: پدر، پدربزرگ و…
جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص مدارک لازم برای شکایت جرم قتل ،مراحل رسیدگی به جرم قتل و تماس و مشاوره به وکیل قتل به صفحه زیر مراجعه نمایید.
https://hamyanedalat.com/murder
