برای کاستن از گرمایش زمین با کاهش گازهای گلخانهای، منابع آلودگی را ۳ گروه کردهاند. شناختن آنها برای کمکردن گرمایش زمین روشنگر و راهگشاست.
گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی مشکل روزانهٔ همهٔ مردم جهان است؛ چنانکه دربارهٔ آن هر روز چیزهای بسیار نگرانکنندهای میشنویم. همگی با تولید و انتشار گازهای گلخانهای کمابیش در رخدادن این گرفتاری دست داریم: دولتها، صنایع بزرگ، کسبوکارهای عظیم، شرکتهای متوسط و کوچک، حتی افراد.
چندی است که در برخی کشورها سازمانها و کسبوکارها را وادار میکنند سالیانه بر پایهٔ استاندارد بینالمللی، گزارشی تهیه کنند که نشان بدهد چقدر گاز گلخانهای تولید کردهاند و چقدر نسبت به سال گذشته از مقدار انتشار آن کاستهاند. برپایهٔ این استاندارد، منابع انتشار گازهای گلخانهای به سه دسته تقسیم میشوند که به هر دسته دامنه (Scope) میگویند.
دامنهٔ ۱ منابع انتشاری هستند که خودِ سازمان تولید میکند؛ مانند دود ناشی از خودروهای ناوگان حملونقل و ژنراتورهای تولیدکنندهٔ برق درون مجموعه. دامنهٔ ۲ آلودگی ناشی از تولید برقی است که سازمان از بیرون میخرد و مصرف میکند.
دامنهٔ ۳ با دو گروه اول تفاوتی دارد: اینکه مسئولیت منابع آلودگی آن بهشکل مستقیم به عهدهٔ سازمان نیست. این آلودگیها در بالادست یا پاییندست کسبوکار تولید میشوند. در بالادست یعنی تأمینکنندگان مواد اولیه یا عرضهکنندگانی که سازمان خدمات آنها را میخرد. در پاییندست یعنی مصرفکنندگان وقتی از محصولات یا خدمات سازمان استفاده میکنند؛ همچنین آلودگی ناشی از زبالهٔ محصولات.
در واقع منابع انتشار آلودگی از دامنهٔ ۱ و ۲ هر تولیدکننده، منبع انتشار آلودگی از دامنهٔ ۳ مصرفکنندهٔ محصولات آن تولیدکننده است. برای نمونه آلودگی از دامنهٔ ۱ و ۲ دامداری، برای کارخانهٔ فرآوردههای گوشتی آلودگی از دامنه ۳ است. به همین ترتیب آلودگی از دامنهٔ ۱ و ۲ کارخانهٔ فرآوردههای گوشتی، برای شرکتهای پخش یا فروشگاههای بزرگ، آلودگی از دامنهٔ ۳ است.
در طرحریزی دامنهٔ ۳ نکتهٔ جالبی هست. تعریفکردن دامنهٔ ۳ و گزارشگیری از آن سازمانها را تشویق میکند برای کاهش هرچه بیشتر عدد مقدار آلودگیِ کلیشان، به فعالیتهای بالادست و پاییندست جریان کارشان فشار بیاورند یا با آنها تعامل کنند. زیرا بیشترین عدد مقدار آلودگی هر کسبوکار در این گروه سوم میگنجد و چنانکه گفتیم، انتشار آلودگی از دامنهٔ ۱ و ۲ تأمینکنندگان، آلودگی از دامنهٔ ۳ مصرفکنندگان است. یعنی اگر تأمینکنندگان از آلودگی خود کم کنند، عدد آلودگی از گزارش سازمانِ مصرفکننده نیز کم میشود. همچنین با وجود دامنهٔ ۳، سازمانها برای کاهش انتشار خود ترقیب میشوند تا کالاهای تولیدیشان را چنان بسازند که هنگام مصرف، آلودگی کمتری تولید کنند و پس از دور ریختن بازیافتپذیر باشند و آلاینده نباشد.
شناخت این سه گروه منابع آلودگی و اینکه چه کارها یا رفتارهایی موجب انتشار گازهای گلخانهای از هریک میشود، برای هدف کاهش گرمایش زمین، روشنگر و راهگشا است. علاقهمندان برای آگاهی بیشتر میتوانند مطلب زیر را مطالعه کنند که از چهار منبع انگلیسی، از جمله از سایت نهاد EPA به فارسی ترجمه شده است.
راهنمای دامنههای ۱ و ۲ و ۳ در محاسبهٔ انتشار گازهای گلخانهای (GHG Protocol)