گاهی نوشتن کسره زیر های ناملفوظ که ی صدا می‌دهد ضرورت دارد؛ ولی آن را چند جور می‌توان نوشت که برای جستجو در متن اشکال پیش می‌آورد.
احتمالا همگی با دستور خط فارسی (رسم‌الخط) و ضرورت آن آشنا هستیم. یکی از نکات آن، نوشتن کسرهٔ اضافه با های ناملفوظ است. منظور همین کسره‌ای است که صدایش را در ترکیب «کسرهٔ اضافه»، میان «کسره» و «اضافه» می‌شنویم.
اول اینکه نوشتن آن چه ضرورتی دارد؟ اصلا چرا باید کسره بگذاریم؟ جواب این است که اینجا با تتابع اضافات سروکار داریم؛ مثلا «اصولِ اساسیِ دستگاه‌هایِ تهویه‌مطبوع». البته اینجا سه‌تا است؛ ولی ممکن است بیشتر هم بشود که اصلا خوب نیست. چون خواندن متن را دشوار می‌کند.
یک چیزی هست که گمانم به آن «پردازش متن» می‌گویند. یعنی ذهن خواننده چقدر باید انرژی صرف کند یا زور بزند تا آنچه متن می‌گوید بفهمد. پاسخ همیشه این است که هرچه کمتر بهتر. چون زبان به‌ویژه در متن‌های آموزشی و علمی وسیلهٔ بیان است. هرچه روان‌تر باشد، تمرکز برای فهمیدن مفاهیم بیشتر خواهد بود. یکی از چیزهایی که خواندن و فهمیدن متن را سخت می‌کند، همین تتابع اضافات است که اگر بیشتر از اندازه باشد دشوار و آزاردهنده می‌شود.
هر گروه از مضاف و مضاف‌الیه‌های پشت‌سرهم، باید روشن و خوانا باشد. گاهی اگر علامت کسرهٔ آخر کلمات را نگذاریم، متن کژتابی پیدا می‌کند یا نامفهوم می‌شود. برای جلوگیری از این وضعیت که دست‌کم در خواندن وقفه می‌اندازد، در برخی جاها نوشتنِ کسرهٔ اضافه ضرورت دارد.
همان‌طور که می‌دانید اگر کسره روی های ناملفوظ بیاید، «ی» خوانده می‌شود. مانند «دوره ی آموزشی». حالا این صدای «ی» را چطور می‌شود نوشت؟ دو راه هست. یکی حرف «ه» بعلاوهٔ همزه روی آن که در واقع همان «ی» کوچک است. یعنی این: «ۀ»؛ مانند «دورهٔ آموزشی». دوم «ه» بعلاوهٔ نیم‌فاصله بعلاوهٔ «ی». مانند «دوره‌ی آموزشی».
به چندین دلیل، دستور خط فرهنگستان شکل اول را توصیه کرده؛ یعنی علامت همزه روی «ه». برای دانستنِ دلایل رد شیوهٔ نیم‌فاصله بعلاوهٔ «ی»، به منابع مراجعه کنید. فقط این را بگویم که اگر با «ی» بزرگ بنویسیم، به‌ناچار سه کاراکتر می‌شود؛ یعنی «ه» بعلاوهٔ نیم‌فاصله بعلاوهٔ «ی». توجه کنید که اگر «ه» همزه‌دار را بنویسیم، فقط یک کاراکتر می‌شود؛ یعنی این: «ۀ». از طرفی «ی» خودش جای یک کاراکتر را می‌گیرد. من حساب کردم اگر این طوری بنویسیم، در کتابی که پانصد صفحه کاغذ A4 باشد، احتمالا نزدیک به ۳ صفحه‌اش فقط همین «ی»ها است.
«ه» همزه‌دار (ۀ) که در برخی از کیبوردهای نرم‌افزاری هست، نکته‌ای دارد. این کاراکتر با کاراکتر «ه» بدون همزه فرق می‌کند؛ بدین معنی که دو نویسهٔ متفاوت هستند.
این دو تا بودن برای جستجوپذیریِ متن اشکال پیش می‌آورد. یعنی چون «ۀ» با «ه» فرق دارد، اگر «دورۀ آموزشی» را جستجو کنید، «دوره آموزشی» را پیدا نمی‌کنید. در حالی که هر دو در واقع یک کلمه هستند. اگر هم بخواهید همهٔ کلمه‌های «دوره» را در متن پیدا کنید، اگر «ه» را با همزه بنویسید، بی‌همزه‌ها را پیدا نمی‌کنید و برعکس.
برای رفع این مشکل راهی پیدا کرده‌اند. در کیبورد استاندار فارسی، یک علامتِ همزهٔ جداگانه برای روی کاراکترها درست کرده‌اند. یعنی به‌جای اینکه یک نویسهٔ «ۀ» بنویسید، می‌نویسید «ه» بعلاوهٔ علامت همزهٔ روی حرف؛ یعنی این: (ــٔـ).
نکته این است که جستجو در وب، حرکت‌ها را در نظر نمی‌گیرد و این همزه هم از جنس حرکت است. بدین ترتیب «دورهٔ آموزشی» و «دوره آموزشی» در جستجو یکی می‌شود. این‌طوری است که هم از مزیتِ داشتن علامت کسرهٔ اضافه برخوردار می‌شویم که درست و روان بخوانیم، هم جستجو در متن وبی اشکال پیدا نمی‌کند.
من در این متن از هر دو نوع «ه»، یعنی با علامت همزهٔ سرِ خود و با حرکت همزهٔ جداگانه استفاده کرده‌ام. همین الآن از جستجوی مرورگرتان برای امتحان آنچه گفتم استفاده کنید.
توجه کنید که این ویژگی فقط روی وب کار می‌کند نه مثلا روی ورد. یعنی جستجوی نرم‌افزار ورد، «ه» بدون همزه را با «ه» با حرکت همزه، دو کاراکتر جداگانه می‌بیند؛ نه یکی مانند وب. ولی اگر با همزهٔ جداگانه روی ورد تایپ کنید؛ هم برای چاپ درست است و هم برای جستجوی متن وبی مناسب است.
برای به‌کاربردن این روش دو چیز لازم دارید.
۱ـ کیبورد استاندارد: در کیبورد استاندارد حرکتِ همزه روی حرف دال است، نیم‌فاصله را با Shift+Space می‌نویسد، همچنین با ردیف اعداد کاراکترهای عددی فارسی درج می‌کند که همه‌جا و در هر حالتی فارسی هستند. علامت جداکنندهٔ هزارهٔ فارسی و ممیز فارسی را نیز دارد. این کیببورد روی خودِ ویندوز 10 هست؛ می‌توانید انتخاب کنید. برای ویندوز 7 هم می‌توان دانلود کرد. دربارهٔ این کیبورد و برای دریافت آن به اینجا مراجعه کنید.
۲ـ فونت اصلاح‌شده: مثلا سری ir یا سری B اصلاح‌شده که رایگان برای دانلود گذاشته‌اند. برای دریافت فونت‌ها به اینجا مراجعه کنید.
با این روش با خیال راحت می‌توان نوشت و نگران بی‌توجهیِ عالی‌جناب گوگل نبود.
ـ گچ‌پژ نیم‌فاصله: دستور خط فارسی (رسم‌الخط)
ـ لینکدین و توئیتر نویسنده
