اهمیت استراتژی
مطلب را با این سوال آغاز می کنم: چرا استراتژی اهمیت دارد؟
بسیاری از مدیران بر این باورند که پرداخت به موضوعی به نام اسشتراتژی نمی تواند می تواند دست و پاگیر باشد و یا در هر شرایطی به درد نخورد و یا مثلا در مواقع بروز بحران مانند همین بحران اخیر بازار خودمان به دلیل مسایل برجام و قیمت ارز و ...، زمان انجام استراتژی نیست و صرفا باید برای بقا جنگید. بسیاری از مدیران تدوین برنامه استراتژی را به زمانی موکول می کنند که سوددهی به اندازه کافی بالا باشد و یا به اصطلاح خودشان دغدغه دیگری نداشته باشند و آن وقت به مسایل به اصطلاح خودشان کاغذ بازی استراتژی بپردازند.
از خوانندگان اجازه می خواهم تا با این موضوع مخالف باشم. این درک موضوع استراتژی به عدم شناخت از این موضوع باز می گردد. طبق تعریف:
استراتژی مرتبط کننده کسب و کار یک سازمان با محیط بیرونی است. این محیط بیرونی هم به محیط بازار و صنعت باز می گردد و هم به محیط کلان جامعه.
استراتژی در حقیقت تعیین می کند که یک سازمان در چه جایگاهی در بازار است ، مدیر سازمان باید چه رویکردی را اتخاذ نماید، و در نهایت با چه برنامه ای حرکت کند. برنامه استراتژی تعیین می نماید که رویکرد سازمان با رقبا باید چگونه باشد، چه تهدید هایی و در چه وضعیتی به سازمان متوجه است و سازمان با توجه به جایگاهی که دارد باید چه برنامه ای داشته باشد.
بسیاری از مدیران در ابتدای فعالیت خود از برنامه استراتژی پیروی نمی کنند و صرفا اهداف خود را بر اساس شناخت خود از صنعت و بازار تعریف می نمایند. قطعا وجود تجربه و بررسی علائم دریافت شده از بازار بسیار مفید است و یک توانمندی تلقی می شود ولی میزان انحراف در این نوع تصمیم گیری ها بسیار بالاست. برای درک بهتر این موضوع چند مثال از وضعیت های متفاوت یک سازمان را مثال می زنیم:
سازمانی که در وضعیت بحران قرار دارد و سطح استرس مدیران در این سازمان بسیار بالاست. این وضعیت بحران یم تواند به دلایل مسایل اقتصادی کلان جامعه مانند نوسانات نرخ ارز، یا مسال سیاسی حاکم بر جامعه مانند تحریم ها و قوانین واردات کالا، ویا مسایل اقتصادی بازار مانند کاهش مشتریان فعال و از دست رفتن سهم بازار و ... باشد. بسیاری از مدیران در این موارد اقدام به انجام تصمیمات تند می کنند مانند تعدیل نیرو، کم کردن تولید، تعطیلی سازمان و ....
تمام این تصمیمات دارای انحراف بالاست. به عنوان مثال در مجموعه تولید دستگاه ها و قطعات صنعتی در اردیبهشت ماه 97 و در هیاهوی آغاز تحریم ها علیه ایران و افزایش 100درصدی قیمت ارز، مدیر عامل مجموعه تمایل به اتخاذ استراتژی هایی را داشت که معمولا در زمان ضعف و منابع کم و تهدید های بالا این گونه سیاست ها را اجرایی می کنند. در حالی که بعد از تدوین برنامه استراتژی مشخص شد این مجموعه به هیچ عنوان نباید چنین سیاست هایی را اتخاذ نماید و برخلاف نظر مدیریت آن مجموعه به هیچ عنوان دارای کمبود منابع نبود. البته در هر حالتی ریسک هایی با درصد های بالا در تمام جایگاه های استراتژی وجود دارد و اینکه سازمان توان مقابله با آن ها را دارد و یا اینکه منابع کافی برای مقابله با آن ها را دارد موضوعی است که تدوین برنامه استراتژی به آن پاسخ می دهد. بعد از تدوین برنامه استراتژی این مجموعه ، مشخص شد که منابع و زیرساخت های لازم برای مقابله با ریسک ها و افزایش توانمندی مجموعه وجود دارد.
در مورد مشابه مجموعه ارائه دهنده خدمات اینترنت ثابت، در حالی که در وضعیت بحران مالی قرار داشت و کاملا ضررده بود، علیرغم اینکه می دانست هزینه های سربار بالایی دارد ولی محل این هزینه ها شناسایی نشده بود و مدیریت مجموعه نیز بدون در نظر گرفتن گزارش برنامه استراتژی اقدام به اتخاذ سیاست کوچک کردن سازمان گرفت. نیروهای زیادی تعدیل شدند، دو ساختمان از سه ساختمان این مجموعه فروخته شد و تمام نفرات باقیمانده در یک ساختمان جانمایی شدند. و انقدر کوچک شدن ادامه یافت تا بالاخره با کم شدن هزینه های ثابت ، وضعیت سوددهی مجموعه به تعادل رسید. اما یک اتفاق نانوشته برای این مجموعه رخ داد و آن از دست دادن سهم بازار به میزان بیش از 75% کل مشتریان فعال مجموعه بود.
در وضعیت دوم، مجموعه هایی هستند که سودهی بالایی ندارند و اصطلاحا در منطقه ثبات قرار دارند. این مجموعه ها چون ضررده نیستند و ظرفیت هزینه های ثابت آن ها به همراه مارژین خوبی تکمیل می شود نیازی به داشتن برنامه استراتژی ندارند. این زمان همان پیچیست که در جاده وجود دارد ولی برخی سازمان ها نمی پیچند و به دره می افتند. به عنوان مثال در مجموعه تولیدی دانش بنیان دارای ثبت اختراع، با این دیالوگ مواجه شدم: ما درآمد خوبی داریم و نیازی به استراتژی و برنامه ریزی نداریم.
در بالاتر به این نکته اشاره شد که در بهترین حالت سازمان ها نیز همواره ریسک ها و تهدیدهایی برای به خطر افتادن موقعیت سازمان وجود دارد، همچنین در بدترین شرایط نیز فرصت هایی وجود دارد که می تواند سازمان را از بدترین حالت موجود به یک ثبات منطقی و تولید ثروت خوب برساند. تنها کافی است استراتژی مناسبی انتخاب شود و اهداف و برنامه ها به درستی شناسایی شود.
در مجموعه دانش بنیان مذکور ، تمایلی برای برنامه ریزی استراتژی وجود نداشت. این مجموعه سیاست های خود را طبق نظر شخصی و برداشت های مدیران خود از بازار ادامه داد اما مدت حضور مجموعه ای با سابقه در بازار به یکسال هم نرسید. زیرا این مجموعه نتوانسته بود تهدید وجود رقبای جدید و همچنین تهدید نارضایتی مشتریان و ریزش مشتریان خود را به درستی شناسایی نماید و در نهاید در موقعیت ضعف شدید قرار گرفت.
در مجموعه مشابه که در تولید محصولات کشاورزی فعالیت داشت با جمله مشابه مواجه شدم. با این تفاوت که مدیر عامل مجموعه به برنامه ریزی استراتژی فرصت خودنمایی داد. در نهایت مشخص شد مجموعه در منطقه ثبات با استراتژی های تهاجمی و امکان انحصاری نمودن بازار خود قرار دارد. یعنی دقیقا همان موضوعی که مدیر عامل مجموعه در ابتدای پروژه به آن اشاره نموده بود. تفاوت در این بود که مجموعه در زمانی که تنها 30 درصد از پتانسیل کسب ثروت خود را استفاده نموده بود، در حال ایجاد ثبات بود و تصورش استفاده از تمام فرصت ها بود و بعد از تدوین برنامه استراتژی مشخص شد این مجموعه توانایی رشد تا 2.5 برابر وضعیت کنونی خود را دارد.
مثال های فوق نشان می دهد برنامه ریزی استراتژی همواره مفید و موثر است. بسیاری شرکت ها که با استفاده از این برنامه استراتژی توانستند خود را از مهلکه های سنگین نجات دهند و بسیاری از شرکت ها که با کمک این دانش موفق شدند خیز بلند و شتاب زیادی در بازار بگیرند.
در وضعیت کنونی بازار ایران، که صنایع با مشکلاتی مانند نوسان قیمت ارز ،تحریم ها، کمبود مواد اولیه، کمبود دانش تخصصی و بسیاری از مشکلات ایجاد شده در بازه رمانی کوتاه مواجه اند، پذیرفتن این ریسک که بر روی تفکرات شخصی و یا برداشت های شخصی یک فرد و یا یک تیم برنامه ریزی شود ، بسیار می تواند خطرناک باشد.
البته همانطور که عنوان شد دلیل اصلی عدم انتخاب برنامه ریزی استراتژی توسط بسیاری از سازمان ها ، عدم شناخت مدیران از این علم است. استراتژی سازمان را از ابعاد مختلف مانند بعد بیرونی سازمان در سطح کلان، بعد بیرونی سازمان در سطح صنعت، بعد درونی سازمان ، وضعیت رقبا و تعیین ابعاد بازارهای رقابتی و همچنین تعیین شدت این بازارها بررسی می نماید، سازمان را تحلیل می کند ، استراتژی مناسب را شناسایی می کند، چشم انداز قابل کسب و ماموریت ها را تعریف می نماید، ریسک های سازمان را شناسایی کرده و موثرترین تهدید ها را ارزیابی می نماید، و در نهایت با یک برنامه زمانبندی اجرایی، خروجی را تحویل سازمان می دهد. خروجی پلان استراتژی ، یک برنامه راهبردی دارای اهداف کوتاه مدت و میان مدت است که این برنامه دارای زمانبندی، مدیریت منابع، و توالی و اولویت بندی اهداف است. این برنامه راهبردی نقشه راه یک سازمان است که مطابق بر نیازها، منابع، ریسک ها و توانمندی های سازمان تعریف شده است.
تدوین پلان استراتژی یعنی استفاده کاربردی از تعداد زیادی دانش و مدل مهندسی در قالب یک سیستم و دریافت یک خروجی کاربردی که همان برنامه ریزی اهداف و فعالیت های اجرایی سازمان است.
در مطالب بعدی مدل های مختلف استراتژی و ابزارهای متفاوت در تدوین برنامه استراتژی را بیشتر مورد بررسی قرار می دهیم.
در صورت تمایل به برقراری ارتباط و یا طرح پرسش، با روش های زیر در خدمت شما خواهم بود.
آدرس ایمیل: yalikhani@yahoo.com
آی دی تلگرام: @younesalikhani
با سپاس - یونس علیخانی
