زخم‌های دیابتی یکی از عوارض خطرناک بیماری دیابت هستند که می‌توانند به شدت سلامت فرد مبتلا را تهدید کنند. این زخم‌ها معمولاً به دلیل کاهش جریان خون، آسیب به اعصاب و اختلال در روند بهبود طبیعی بدن ایجاد می‌شوند. اگر به موقع درمان نشوند، می‌توانند منجر به عفونت‌های شدید و حتی قطع عضو شوند. در این مقاله، به بررسی چگونگی ایجاد این زخم‌ها و تهدیدات جدی آن‌ها خواهیم پرداخت.
زخم دیابتی به علت مجموعه‌ای از تغییرات فیزیولوژیکی ناشی از بیماری دیابت در بدن فرد مبتلا ایجاد می‌شود. این تغییرات عمدتاً شامل مشکلات در گردش خون، آسیب به اعصاب و سیستم ایمنی ضعیف است که به طور جداگانه یا ترکیبی باعث بروز این نوع زخم‌ها می‌شود. در ادامه به صورت موردی به دلایل اصلی ایجاد زخم دیابتی اشاره می‌کنیم:
1. قند خون بالا (هیپرگلیسمی)
یکی از مهم‌ترین عوامل بروز زخم دیابتی، بالا بودن مستمر سطح قند خون است. قند خون بالا موجب تخریب عروق خونی و اعصاب می‌شود، که این آسیب‌ها باعث اختلال در جریان خون و روند بهبود طبیعی زخم‌ها می‌شود. همچنین، بالا بودن قند خون می‌تواند باعث کاهش توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها شود.
2. نوروپاتی دیابتی (آسیب عصبی)
دیابت می‌تواند منجر به آسیب به اعصاب محیطی شود که به این وضعیت نوروپاتی دیابتی گفته می‌شود. آسیب به اعصاب پاها به ویژه در قسمت‌های انتهایی بدن می‌تواند باعث کاهش احساس درد و ناراحتی شود. بنابراین، فرد دیابتی ممکن است از زخم‌هایی که به پاهایش وارد شده بی‌خبر باشد. این کاهش حساسیت به درد باعث می‌شود که زخم‌ها بدون درمان باقی بمانند و به مرور عمیق‌تر شوند.
3. گردش خون ضعیف (ایسکمی)
یکی دیگر از عوارض دیابت، مشکلات در جریان خون به ویژه در اندام‌های انتهایی بدن است. در اثر دیابت، عروق خونی آسیب می‌بینند و خون به طور موثر به پاها و دیگر بخش‌های بدن نمی‌رسد. این امر باعث می‌شود که زخم‌ها به سختی بهبود یابند و حتی ممکن است به عفونت‌های شدید تبدیل شوند.
4. آسیب یا فشار به پا
زخم‌های دیابتی اغلب در اثر فشار، آسیب یا تحریک مداوم به پا ایجاد می‌شوند. این آسیب‌ها می‌توانند در اثر استفاده از کفش‌های نامناسب، راه رفتن زیاد یا حتی سایش پا بر سطوح سخت ایجاد شوند. در افرادی که دچار نوروپاتی هستند، این آسیب‌ها اغلب بدون درد و حساسیت ایجاد می‌شوند و به راحتی قابل تشخیص نیستند.
5. ضعیف شدن سیستم ایمنی
در افراد مبتلا به دیابت، سیستم ایمنی بدن ضعیف می‌شود. این امر به دلیل کاهش عملکرد گلبول‌های سفید خون است که مسئول مبارزه با عفونت‌ها هستند. با ضعف سیستم ایمنی، بدن قادر به مقابله با باکتری‌ها و عوامل عفونی موجود در زخم‌ها نمی‌باشد و این امر باعث می‌شود که زخم‌ها به سرعت عفونت کنند و به مشکلات جدی‌تر تبدیل شوند.
6. عفونت‌های مزمن
زخم‌های دیابتی به راحتی عفونت می‌کنند زیرا در بدن افراد دیابتی، روند ترمیم و بهبودی زخم‌ها کندتر است. عفونت‌ها می‌توانند به عمق بافت‌ها نفوذ کرده و حتی به استخوان‌ها برسند، که این امر به شدت تهدید کننده برای سلامت فرد است. باکتری‌ها به راحتی می‌توانند در شرایط ضعیف شدن سیستم ایمنی و کاهش جریان خون تکثیر شده و به بافت‌های داخلی آسیب جدی وارد کنند.
7. تاثیرات ترکیبی
عواملی مانند مصرف دخانیات، چاقی، مصرف الکل و وجود مشکلات قلبی و کلیوی به طور ترکیبی باعث افزایش خطر ابتلا به زخم دیابتی می‌شوند. این مشکلات باعث تشدید اختلالات در جریان خون و عملکرد ایمنی بدن می‌شوند و فرد را در برابر بروز زخم‌ها و عفونت‌ها آسیب پذیرتر می‌سازند.
عادات و رفتارهای خاصی می‌توانند شما را در معرض زخم دیابتی قرار دهند. در اینجا به برخی از این عادات خطرناک اشاره می‌کنیم:
1. عدم بررسی روزانه پاها: عدم بررسی منظم پاها می‌تواند باعث شود که شما زخم‌ها یا آسیب‌های اولیه را شناسایی نکرده و آن‌ها به مشکلات جدی‌تری تبدیل شوند.
2. استفاده از کفش نامناسب: کفش‌های تنگ، سفت یا دارای درزهای خشن می‌توانند به پوست پا آسیب رسانده و باعث بروز زخم دیابتی شوند. انتخاب کفش‌های مناسب و راحت برای افراد دیابتی ضروری است.
3. کنترل نکردن قند خون: قند خون بالا می‌تواند به عروق و اعصاب آسیب رسانده و توانایی بدن برای بهبود زخم‌ها را کاهش دهد. عدم کنترل قند خون می‌تواند به افزایش خطر ابتلا به زخم دیابتی منجر شود.
4. سیگار کشیدن: سیگار کشیدن به دلیل آسیب به عروق و کاهش جریان خون، روند بهبود زخم‌ها را کند کرده و احتمال بروز زخم‌های دیابتی را افزایش می‌دهد.
5. عدم مراجعه منظم به پزشک: عدم پیگیری منظم وضعیت دیابت و عدم انجام آزمایش‌های دوره‌ای می‌تواند باعث عدم شناسایی مشکلات در مراحل اولیه و پیشرفت بیماری شود، که در نتیجه خطر ابتلا به زخم‌های دیابتی بیشتر می‌شود.
6. عدم مراقبت صحیح از پوست پا: خشکی پوست پا و عدم استفاده از مرطوب‌کننده‌های مناسب می‌تواند منجر به ترک خوردن پوست و ایجاد زخم‌های دیابتی شود.
7. چاقی و اضافه وزن: چاقی تأثیر منفی بر کنترل قند خون دارد و می‌تواند باعث تشدید مشکلات دیابت و افزایش خطر ابتلا به زخم دیابتی شود.
8. عدم فعالیت بدنی: کمبود فعالیت بدنی منظم می‌تواند باعث عدم کنترل مناسب قند خون و افزایش خطر عوارض دیابت از جمله زخم شود.
9. مصرف الکل: مصرف زیاد الکل بر سطح قند خون تأثیر منفی گذاشته و خطر آسیب به اعصاب و آسیب‌دیدگی‌های دیگر را افزایش می‌دهد.
زخم دیابتی می‌تواند با علائمی چون ترشحات از ناحیه زخم، قرمزی و تورم، بوی بد ناشی از عفونت، تغییر رنگ پوست به سیاه یا آبی و وجود بافت سیاه (قانقاریا) همراه باشد. این علائم نشان‌دهنده پیشرفت زخم یا عفونت هستند. در صورتی که زخم درمان نشود، می‌تواند به عوارض جدی‌تری مانند عفونت‌های عمیق، گسترش عفونت به استخوان‌ها، و حتی قطع عضو منجر شود. بنابراین، مراقبت فوری پزشکی برای جلوگیری از این عوارض ضروری است.
برای پیشگیری از زخم دیابتی، رعایت چند گام ساده و مؤثر می‌تواند تفاوت زیادی ایجاد کند. اولین و مهم‌ترین قدم، مدیریت قند خون است تا از بروز عوارض جلوگیری شود. شست‌وشو و خشک کردن روزانه پاها، کوتاه کردن ناخن‌ها به‌طور صحیح و استفاده از کفش و جوراب مناسب از دیگر اقدامات حیاتی هستند. همچنین، بررسی روزانه پاها برای شناسایی هرگونه زخم یا تغییرات پوستی و کنترل میخچه و پینه‌ها با مراجعه به پزشک، سلامت پاها را حفظ می‌کند.
برای درمان زخم دیابتی، باید به سرعت قند خون را کنترل کرده و از روش‌های پاک سازی زخم (دبریدمان) استفاده کرد تا بافت مرده و عفونی از بین برود. انتخاب پانسمان مناسب برای حفظ رطوبت و جلوگیری از عفونت، همچنین مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت ضروری است. کاهش فشار بر پا و در موارد شدید، جراحی برای جلوگیری از پیشرفت زخم انجام می‌شود. روش‌های تکمیلی مانند درمان با اکسیژن تحت فشار (HBOT) نیز به تسریع بهبودی کمک می‌کنند.
زخم‌های دیابتی می‌توانند عوارض جدی برای سلامتی به همراه داشته باشند، اما با مدیریت صحیح قند خون و مراقبت روزانه از پاها، می‌توان از بروز آن‌ها پیشگیری کرد. آگاهی از علائم و درمان به موقع، کلید جلوگیری از عوارض جدی‌تر است.
