امروزه یکی از نزدیک ترین، سهل الوصول ترین و ارزان ترین راه های دسترسی مردم به خدمات سلامت، مراجعه به داروخانه ها و مشاوره با دکتر داروساز است. در این راستا، در کشورهای مختلف دنیا نیز اختیارات متنوعی به داروسازان برای همگانی کردن خدمات سلامت داده شده است. داروسازان جهان درحال حاضر، در کنار وظایف مشاوره های دارویی و درمانی خود، به انجام تست های تشخیص سریع برخی بیماری، واکسیناسیون، اصلاح نسخ ، تمدید دوره مصرف دارو، پایش گلوکز، فشار خون و ...، معاینه و تجویز دارو برای بیماران مبتلا به ناخوشی های جزیی و ارجاع بیماران به پزشکان مشغولند. دامنه اعتماد به توانایی این قشر تا حدی بالا رفته است که در برخی کشورها مانند کانادا و برخی ایالات امریکا، حقوق تجویزی وسیعی (جدای از داروهای بدون نسخه) برای آنها در نظر گرفته شده یا در حال تصویب است.
وزارت بهداشت نیز با توجه به روند جهانی طی شده، در اقدامی درخور توجه، اقدام به تدوین سندی به نام"سند جامع خدمات سلامت داروخانه های ایران" نموده است که در آن، حیطه فعالیت ها و اختیارات داروخانه ها و داروسازان ایران در آینده، به معیارهای جهانی امروزی نزدیک تر خواهد شد. قرار است داروخانه ها و داروسازان ایران خدماتی مانند بررسی علمی، قانونی و اخلاقی نسخ ارائه شده، معاینه و تجویز دارو برای درمان ناخوشی های جزئی با استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه(OTC )، انجام واکسیناسیون و تست های تشخیصی سریع بیماری ها را در کنار خدمات قبلی خود انجام دهند؛ اگرچه که مخالفتهای شدید پزشکان، از بدو ابلاغ آن و وعده "پورقلیج"مدیر کل حوزه ریاست سازمان نظام پزشکی مبنی بر اصلاح و بازنگری این سند، آینده آن را با هاله ای از ابهام رو به رو ساخته است. در ادامه به بررسی مهم ترین نکات پیرامون "سند جامع خدمات سلامت داروخانه های ایران" می پردازیم.
در ایران معمولا سطح انتظار مردم از داروخانه ها به دستورات دارویی تجویزی پزشکان توسط مسئول فنی(داروساز) و مشاوره جهت دریافت داروهای بدون نسخه برای برخی ناخوشی ها، در کنار فروش سایر محصولات آرایشی و بهداشتی محدود می شود. داروسازان نیز علی رغم دروس بسیاری که در حیطه دارو، تشخیص و درمان بیماری ها، می خوانند، کاربرد وسیعی از قابلیت های خود را در نظام فعلی سلامت شاهد نیستند و از این بابت گله مندند. این درحالی است که درصورت توسعه سطح اختیارات داروخانه ها و وظایف داروسازان،می توان از پتانسیل عظیم مغفول در این حوزه بهره مند شد.
یکی از موارد لحاظ شده در سند جامع خدمات سلامت داروخانه ها، افزایش سطح اختیارات داروخانه ها و داروسازان، در زمینه هایی مانند واکسیناسیون و انجام تست های تشخیصی سریع برخی بیماری هاست. با طرح ساده ای مانند واکسیناسیون در داروخانه ها و انجام تمام مراحل در محل داروخانه، وقت بسیار کمتری از مردم به جای نشستن در صف انتظار مراکز بهداشتی و درمانی، گرفته شده و مجموع هزینه ها نیز برای آنها کاهش می یابد. همچنین شرایط نگه داری واکسن ها از جمله زنجیره سرد حفظ شده و ضریب ایمنی آنها افزایش می یابد.
جالب است بدانید، از شروع طرح واکسیناسیون در داروخانه ها در کشورهایی مانند ایالات متحده بیش از دو دهه گذشته است و امروزه در تمام ایالات این کشور و نیز کشورهایی چون انگلستان، پرتقال، سوئد، سوییس، آرژانتین و ... خدمات تجویز واکسن و ایمن سازی توسط داروخانه ها انجام می شود.
بعضا شاهدیم که نسخ پزشکان حاوی داروهای متنوعی با گروه و زمینه درمانی مشابه و حتی با تداخلات گسترده نسبت به شرایط بیمار هستند. داروسازان با توجه به اطلاعات بالای دارویی و درمانی خود که در طول دوره دکتری عمومی کسب نموده اند، می توانند به راحتی این امر را تشخیص دهند. متاسفانه در ایران، امکان قانونی برای تغییر نسخه پزشک وجود ندارد و صرفا مسئول فنی داروخانه در صورت عدم پذیرش پزشک می تواند از دادن نسخه سر باز زند؛ مریض نیز به دلیل اضطرار و عدم اطلاع کافی، نسخه را به هر نحو از مرکزی دیگر تهیه خواهد کرد.
در سند جامع خدمات سلامت داروخانه ها، قرار است اختیاراتی به داروسازان در جهت اصلاح نسخ مشکل دار، با توجه به ملاحظات علمی، اخلاقی و حقوقی ارایه شود. در این صورت، جدای از کاهش عوارض و هزینه های جسمی و مالی تحمیلی به بیمار، بیمه ها نیز منتفع شده و در هزینه های آنها هم صرفه جویی خوبی صورت می گیرد. چنانکه طبق گفته دکتر مهناز خیراندیش- مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو، بیمه‌ها بر این باور هستند که اگر برخی خدمات توسط داروساز ارائه شود، برایشان هزینه ها، اثربخش‌تر تمام می‌شود و گیرندگان خدمت نیز کمتر دچار عوارض می‌شوند.
قطعا برای همه ما مشکلات جزئی از قبیل، سردرد، ناراحتی های پوستی خفیف، مشکلات گوارشی و ... به وجود آمده است. برخی بیماران در این مواقع درصورت محدودیت در وقت یا هزینه های مراجعه به پزشک، دست به خوددرمانی می زنند و با مراجعه به داروخانه با یا بدون مشورت با مسئول فنی، اقدام به داروهای بدون نسخه می نمایند. در سند جامعه خدمات سلامت داروخانه ها، این تمهید اندیشیده شده تا با بهره گیری از ظرفیت عظیم داروخانه ها و داروسازان، مردم از مشاوره، معاینه و تجویز دکتر داروساز استفاده کرده و ناخوشی های جزیی خود را در فرایندی بسیار ساده تر و ایمن تر از وضع فعلی و همپای مردم بسیاری از کشورهای دنیا برطرف کنند. داروساز با سنجش شرایط بیمار یا به دادن مشاوره و داروهای مشخص اکتفا نموده و یا در صورت احتمال وجود بیماری خطرناک، او را به پزشک ارجاع می دهد. ذکر این نکته لازم است که قرار نیست داروساز جای پزشک را در این روند بگیرد، بلکه به عنوان بازوی کمکی توانمند نظام سلامت، اقدامات و خدمات پزشکان را تسریع و تکمیل می نماید.
سند جامع خدمات سلامت داروخانه ها، در این روزها اعتراض خیل عظیمی از پزشکان را در پی داشته است، به طوری که سازمان نظام پزشکی وعده اصلاح و حذف برخی بندهای آن را داده بود! برخی دلیل این مخالفت را در منافع صنفی و انحصارطلبی پزشکان می بینند، پزشکانی که سرانه تعداد آنها به ازای جمعیت در ایران، نسبت به بسیاری از کشورهای جهان، آمار خوبی ندارد و لذا نمی توانند به خوبی، نیاز های سلامت جامعه را پوشش دهند. حال اما سایر اقشار علوم پزشکی و غیر پزشکی اعم از پرستاران، تکنسین های اتاق عمل، روانشناسان بالینی و ... امیدوارند، برای آنها نیز اسناد توسعه کمی و کیفی خدمات در مقیاس بلند مدت تدوین شود تا در راه تامین سلامت مردم پا به پای پزشکان، از توانایی های بالقوه خود استفاده کنند و بر عمومیت و دسترسی خدمات سلامت، جامه عمل بپوشند.
با وجود مزایای بسیاری که در صورت اجرای صحیح این سند، در انتظار مردم است، برخی زمینه ها هنوز آنچنان که باید آماده نیست؛ برای مثال باید فرهنگ سازی درستی در بین مردم و حتی برخی اقشار پزشکی صورت گیرد تا حیطه اختیارات و وظایف داروخانه ها و داروسازان را با توجه به توانایی آنها در امور دارویی و درمان بیماری ها بشناسند و به آنها اعتماد کنند. همچنین به زعم کارشناسان این حوزه، علی رغم کفایت واحد های فعلی دانشجویان داروسازی برای این وظایف جدید ، بعضا آنچنان که باید، به این مباحث به صورت صددرصدی اهمیت داده نمی شود و لذا نیازمند تمرکز و صرف وقت بیشتری هستند. برخی سوالات پیرامون نحوه و کیفیت ارایه این خدمات در داروخانه ها در مواردی مانند انجام تست های تشخیصی و واکسیناسیون نیز وجود دارند که سند جامع خدمات سلامت داروخانه های ایران با توجه به برنامه بلند مدت ، قابلیت پوشش و رفع کاستی های احتمالی را دارا خواهد بود.
