سرویس‌های حمل‌و‌نقل اشتراکی(بخش اول)

‌حتما در مورد سرویس‌های حمل‌و‌نقل اشتراکی شنیده اید. اسنپ و تپسی مثال‌هایی از این سرویس‌ها در ایران هستند که احتمالا از آنها استفاده کردید. اما این سرویس‌ها تنوع و گستردگی بیشتری دارند و هر کدوم خدمات متفاوت و گوناگونی ارائه می‌دهند. هدف این سرویس‌ها، ارائه روش‌ها و گزینه‌های بیشتر برای جابجایی و حمل نقل است که در نهایت باعث کاهش ترافیک، راحتی بیشتر و کم‌هزینه‌تر در جابجایی و استقلال بیشتر برای کسانی که خودروی شخصی ندارند می‌شود.

سعی داریم در چند گزارش، این اکوسیستم جدید و در حال شکل‌گیری را ارائه کنیم و فرصت‎ها و چالش‌های مربوط را شناسایی کنیم. برای شروع، به مقدمه‌ای درباره‌ی اصطلاحات، دسته‌بندی‌ها و اسامی این حوزه می‌پردازیم تا تصویر کلی این حوزه واضح‌تر بشود.

یک دسته‌بندی کلی و اسم‌گذاری که در این حوزه به کار میرود را در شکل زیر می بینیم. در این گزارش، دو مورد از این سرویس‌ها رو توضیح می‌دهیم و در گزارش‌های بعدی به مابقی موارد می‌پردازیم.

دوچرخه‌ی اشتراکی (Bike Sharing)

سرویس‌های اشتراک دوچرخه به دو دسته تقسیم می‌شوند.

1. سرویس‌های دارای استیشن(Dock based, Station based)
   در این سرویس، دوچرخه‌ها در استیشن‌ها و ایستگاه‌هایی که در نقاط مختلف شهر قرار دارند، نگهداری می‌شوند. افراد با مراجعه به این ایستگاه‌ها و دریافت کدی از اپلیکیشن مخصوص، قفل دوچرخه‌ها را بازکرده و می‌توانند از آن استفاده کنند. در نهایت هم باید دوچرخه را به یکی از ایستگاه‌ها تحویل دهند و با توجه به مدت زمان استفاده و یا مسیر طی شده مبلغی را بپردازند. یکی از ایرادات این سیستم اجبار دریافت و پس‌دادن دوچرخه به یک ایستگاه و در مکان مشخص است.
2. سرویس‌های بدون استیشن (Dock-less)
   در این سیستم دوچرخه‌ها می‌توانند در هر نقطه‌ای داخل شهر باشند و شما با مراجعه به اپلیکیشین نزدیک‌ترین دوچرخه را پیدا می‌کنید و از آن استفاده می‌کنید. مکان دوچرخه‌ها توسط جی‌پی‌اس نصب شده بر روی آن‌ها مشخص می‌شود. درنهایت هم پس‌از استفاده از دوچرخه و رسیدن به مقصد می‌توانید دو چرخه را در هرجایی کنار خیابان رهاکنید و از طریق اپلیکیشن اتمام سفر خود را اطلاع‌دهید. این سرویس‌ها راحتی بیشتری برای مشتریان ایجاد می‌کنند اما در طرف دیگر، عملیات شرکت برای جابجایی دوچرخه‌ها و توزیع متناسب دوچرخه‌ها در سطح شهر هزینه‌های زیادی برای آن‌ها ایجاد می‌کند.

در کنار موارد بالا میشه به peer to peer bike-sharing هم اشاره‌کرد که صاحبان دوچرخه‌ها وقتی که به دوچرخشون احتیاجی ندارن، در یک پلتفرمی دوچخشون رو کرایه میدن.

اشتراک خودرو (Car-Sharing)

در این سرویس‌ها یک خودرو بدون راننده در اختیار مشتری قرارمی‌گیرد. این سرویس را به چهار بخش می‌توان تقسیم کرد:

1. اشتراک خودرو رفت‌وبرگشتی یا سنتی (Round trip Car-sharing)
   در این روش مشتری خودرو را از یکی از پارکینگ‌های شرکت برای مدتی تحویل می‌گیرد و پس از اتمام سفر به همان پارکینگ بر می‌گرداند و بابت مدت زمان استفاده کرایه‌ای پرداخت‌ می‌کند.
2. اشتراک خودرو یک طرفه یا نقطه به نقطه (One-way or Point-to-Point Car-sharing )
   در این حالت می‌توان خودرو را در یک شهر تحویل گرفت و در شهر دیگری بازگرداند، این سرویس نیازمند شبکه‌ای از شهر‌های مورد پشتیبانی شرکت ارائه‌دهنده خودرو می‌باشد.
3. اشتراک خودرو همتابه‌همتا (Peer-to-Peer Car-Sharing)
   این سرویس یک پلتفرم ارائه می‌کند که افراد می‌توانند خودروهای خود را در مواقعی که به آن نیاز ندارند به اشتراک بگذارند تا افراد دیگر از خودروی آن‌ها استفاده کنند. این پلتفرم می‌تواند منبعی برای کسب درآمد از خودروها برای خانواده‌ها باشد.
4. ارائه خودرو بدون پارکینگ و استیشن
   در این سرویس مانند سرویس اشتراک دوچرخه dock-less افراد می‌توانند با استفاده از اپلیکیشن موقعیت خودرو را پیدا کنند و از آن استفاده کنند و در نهایت پس از اتمام سفر خودرو را در هر نقطه‌ای داخل شهر رهاکنند و اتمام سفر خود را از طریق اپلیکیشن اعلام کنند.

شکل‌گیری مفهموم جدید مالیکت خودرو و اقتصاد اشتراکی (sharing economy) باعث ایجاد ابهام در آینده‌ی خودروسازی‌ها و مدل درآمدی آن‌ها شده‎است. این مسئله باعث‌شده تا سرویس‌های اشتراک خودرو برای خودروسازی‌ها جذاب شده‌باشد و خودروسازی‌ها بقای خود را در ورود به این حوزه ببینند. در حال حاضر خودروسازی‌هایی مانند Daimler, Toyota BMW, Volkswagen وارد حوزه‌ی خودروی اشتراکی(Car-Sharing) شده‌اند.

من محمدحسین سادات رسول فارغ التحصیل مکانیک دانشگاه تهران و دانشجوی ارشد MBA در دانشگاه شریف هستم. مدتیه که با دکتر کاشانی در شرکت توسعه کارآفرینی بهمن در زمینه‌ی حمل و نقل و ایده‌های مربوط به آینده این حوزه همکاری می‌کنم و از این که با افراد فعال در این حوزه در ارتباط باشم خیلی خوشحال میشم.