تضمین گرفتن از آمریکا در برجام شدنی است؟ | قطعا توافق می شود

شکوفه حبیب‌زاده : مذاکرات دوحه با دو روایت مطرح شد؛ طرف ایرانی آن را موفقیت‌آمیز خواند و طرف غربی، آن را بی‌نتیجه دانست. گمان می‌رفت این نشست با میانجیگری قطر بهترین فرصت برای رسیدن به توافق بین ایران و آمریکا باشد، اما چنین نشد و حتی اظهارنظرهای بعدی مقام‌های آمریکایی نیز بسیار تند بود. با این حال وزیر امور خارجه قطر امروز به ایران آمد تا شاید بتواند فضای مذاکره را دوباره زنده کند، اما اظهارنظر امروز حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران که بر گرفتن تضمین و رد ادعای آمریکا درباره فرابرجامی بودن خواسته‌های ایران در نشست وین تأکید داشت، دوباره فضا را نگران‌کننده کرد. علاوه بر آن انتشار سخنان محمدجواد ظریف، وزیر پیشین امور خارجه ایران که گفته بود: «اگر به دنبال تضمین هستید، سرکارید» و نسبت به شیوه مذاکره گلایه‌مند بود نیز بر اهمیت این موضوع اشاره داشت. براین اساس بر آن شدیم که بررسی کنیم اصولا اصرار ایران بر گرفتن تضمین از آمریکا برای عدم خروج از برجام، از منظر حقوق بین‌الملل امکان‌پذیر است؟ در این رابطه با جاوید قربان‌اوغلی، کارشناس مسائل بین‌الملل و از کارشناسان با سابقه وزارت امورخارجه ایران گفت‌وگو کردیم. قربان‌اوغلی می‌گوید هیچ توافق بین‌المللی، ضمانت اجرایی ندارد، بلکه دولت‌ها با یکدیگر بنا بر منافعشان توافق می‌کنند و به همین دلیل هم اصرار بر تضمین گرفتن در این شرایط معنادار نیست.

هیچ توافق بین‌المللی، ضمانت اجرایی ندارد

جاوید قربان‌اوغلی، کارشناس مسائل بین‌الملل در توضیح این گفته خود گفت: «هیچ توافق بین‌المللی، ضمانت اجرایی ندارد، بلکه دولت‌ها با یکدیگر بنا بر منافعشان توافق می‌کنند که این توافق‌ها بستگی به شرایط دارد. اینطور نیست که بگوییم چون یک قاعده اخلاقی است، همه باید به این عهد و پیمان‌ها وفادار باشند. باید در نظر داشته باشیم که روابط بین‌الملل تابع موازنه قدرت است و هر زمان این موازنه به هم بخورد و کشوری فکر کند که می‌تواند امتیازات دیگری بدست آورد، ممکن است آن توافق را به هم بزند . نمونه تاریخی هم برای آن وجود دارد، صدام حسین، پیمان الجزایر با ایران را که خطوط مرزی را تعیین می‌کرد، پس از انقلاب پاره کرد و اعلام کرد که در حکومت پهلوی دوم در موقعیت ضعف و تحت فشار بوده و آن را امضا کرده است و در نمونه اخیر نیز دونالد ترامپ بود که گفت توافق برجام را قبول ندارد و از آن خارج شد. هرچند قاعده اخلاقی حکم می‌کند که دولت‌ها به تعهدات خود پایبند باشند، اما این انتظار در عرصه اخلاق است نه در عرصه الزام.»

بایدن تنها می‌تواند تضمین اخلاقی بدهد نه الزام‌آور!

قربان‌اوغلی در باب اینکه چرا تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران بر گرفتن تضمین اصرار دارند، تصریح کرد: «مشخص نیست که تیم مذاکره‌کننده در دولت جدید به چه علت دوباره مسئله تضمین را مطرح کرده و بر آن پافشاری می‌کند، اما با فرض اینکه بایدن بپذیرد که در این زمینه وارد مذاکره شود، در این صورت باید چند نکته را در نظر داشت. اگر بایدن حتی تضمین اخلاقی بدهد که از برجام خارج نمی‌شود (تنها می‌تواند تضمین اخلاقی دهد نه الزام‌آور)، در آن صورت فقط در مورد دولت خود در دوره چهارساله می‌تواند تضمین بدهد و نه بیشتر. مگر اینکه این توافق در کنگره آمریکا تصویب شده و تبدیل به یک معاهده الزام‌آور برای دولت آمریکا شود؛ درست مانند عهدنامه مودت که در زمان پهلوی دوم بین ایران و آمریکا منعقد شده بود. حتی در عهدنامه مودت نیز که ایران توانست به دادگاه لاهه شکایت کرده و آمریکا را محکوم کند هم ضمانت اجرایی وجود نداشت. بنابراین اصرار بر تضمین، کاری بیهوده است.»

او به نکته دیگری نیز اشاره می‌کند که می‌تواند تضمین دادن از سوی کشورها را از اعتبار ساقط کند: «نکته مهم اینکه، قدرت شرکت‌ها بعضا بسیار بیشتر از قدرت دولت‌هاست. چه الزامی است که اگر بایدن تضمین اخلاقی دهد هم آنها بیایند و با ایران همکاری کنند؟ آنها منافع خود را می‌سنجند و می‌دانند که تضمین گرفتن، الزامی برای عدم خروج از این توافق ازسوی دولت بعدی آمریکا نیست. درست مانند زمانی‌که ترامپ از برجام خارج شد و اروپا انتقادات تندی را علیه او طرح کرد و سازوکارهای مالی را مانند اینستکس ترتیب داد، اما باز هم هیچ شرکتی به‌واسطه منافع بزرگتری که در همکاری با آمریکا داشت و همینطور ترس از تحریم‌های دولت ترامپ، حاضر به همکاری با ایران نشد. همان زمان هم ترامپ اعلام کرده بود درصورتی برجام را حفظ خواهد کرد که انتفاع اقتصادی داشته باشد، اما برخی گروه‌ها در ایران حتی اجازه ندادند شرکت‌های آمریکایی وارد ایران شوند، درحالی‌که این اتفاق می‌توانست برجام را کاملا حفظ کند.»

این کارشناس بین‌المل ادامه داد: «فارغ از این مسئله، انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا در راه است که موقعیت مناسبی را برای ایران فراهم نمی‌کند. اگر جمهوری‌خواهان دست بالا را در کنگره بدست آورند، احیای برجام بسیار سخت خواهد شد. اگر به یاد داشته باشید اوباما هم که قصد داشت توافق برجام را به کنگره ببرد، وقتی متوجه شد که نمی‌تواند دو سوم آرا را بدست آورد، توافق با ایران را در قالب توافق سیاسی پیش برد. علاوه بر این، بایدن نه محبوبیت و نه کاریزمای اوباما را در آمریکا دارد و در موقعیت لرزانی قرار گرفته است.»

راهکار برون‌رفت از قفل کنونی مذاکرات چیست؟

قربان‌اوغلی در ادامه به‌عنوان راهکار برون‌رفت از وضعیت کنونی گفت: «راهکار تضمین، به‌دنبال تضمین حقوقی رفتن نیست، راهکار، پیوند زدن اقتصاد ایران با اقتصاد کشورهای دیگر است. اگر شرکت‌های اروپایی و علی‌الخصوص آمریکایی به ایران بیایند و آمریکا بخواهد از برجام خارج شود، اول به منافع شرکت‌های خود فکر می‌کند و دچار تردید می‌شود. اگر با بوئینگ قرارداد می‌بستیم، آیا آمریکا حاضر بود به سهولت از برجام خارج شود؟ قطعا خیر. بنابراین اولین خطا از خود ما بود که اجازه ندادیم شرکت‌های آمریکایی وارد سرمایه‌گذاری در ایران شوند. البته این راهکار در توافق ۲۰۱۵ جواب می‌داد، اما اکنون شرایط بسیار پیچیده‌تر است. ایران مقدار زیادی ذخایر ۶۰ درصد و ۲۰ درصد اورانیوم دارد و حتی سخن از تولید اورانیوم ۹۰درصد هم در میان است. این موضوع به‌عنوان یک عامل بازدارنده عمل می‌کند. آمریکایی‌ها می‌پرسند با این ذخایر قرار است چه کار کنید؟‌ در برجام پیش‌بینی شده بود که هر ذخایری که بیش از ۲۰ درصد است، به روسیه رفته و در مقابل آن، ایران کیک زرد از روسیه بگیرد. اما آن موقع هنوز به اوکراین حمله نکرده بود. ازطرفی ایران شرطی گذاشته که سپاه پاسداران باید از لیست تروریستی خارج شود. اگر بایدن بخواهد چنین کاری کند دست به ریسک بزرگی زده است، به‌ویژه آنکه زمان زیادی تا انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا باقی نمانده است. علاوه بر اینکه آمریکا می‌گوید این موضوع خارج از توافق ژنو است و اگر می‌خواهید آمریکا و ایران پای میز مذاکره بیایند و در این زمینه مذاکره کنند، اما خارج از توافق برجام. اینکه ایران در این زمینه مذاکره نمی‌کند، چه منطقی دارد؟»

اکنون با اصرار بر دوخواسته، توپ در زمین ایران افتاد

او ادامه داد: «راهکار آن است که ایران روی برجام متمرکز شود. عنوان مذاکرات وین نیز مذاکرات احیای برجام است نه مذاکرات فرابرجامی. دیروز آقای مالی که بسیار طرفدار احیای برجام است گفت ایرانی‌ها باید اول اختلافات داخلی خود را حل کنند. اینجا توپ در زمین ایران افتاد. وقتی ترامپ از برجام خارج شده بود، توپ در زمین آمریکا افتاده بود و گزارش مدیرکل آژانس هسته‌ای هم حتی به نفع ایران بود و اروپا هم از آمریکا انتقاد کرد، اما حالا به خاطر دو خواسته غیرمنطقی ایران یعنی تضمین و خروج سپاه پاسداران از لیست ترویستی، توپ در زمین ایران افتاد. اکنون که مذاکرات قطر هم شکست خورد، این موضوع تشدید شد. بنابراین اول باید به مذاکرات احیای برجام برگردیم. برجام دستاورد بسیار بزرگی بود. به‌طور مستقیم با آمریکا مذاکره کنیم و از بایدن بخواهیم در دو سال باقی‌مانده از برجام خارج نشود و بعد از آن شرکت‌های آمریکایی را وارد ایران کنیم. این اقدام موجب درهم پیچیدن منافع شرکت‌ها در اقتصاد ایران می‌شود و به‌عنوان مانع اصلی خروج از برجام عمل می‌کند.»