«اولـئک یرجون رحمت الله ...»

می‌فرمایند: اعظم البلاء، انقطاع الرجاء. (۱) رسیده‌ای به آن نقطه که گمان می‌کنی بلا از این بزرگ‌تر محال است سرت بیاید. همین‌جاست که باید بدانی اگر امیدت را از رحمت خدا ببرّی، در حقیقت خود را گرفتار بلای بزرگ‌تری کرده‌ای. با گذری بر آیات قرآن کریم و روایات اسلامی می‌توان دریافت که امید به خیر از جانب خداوند از مهم‌ترین اعمال سفارش شده هنگام وقوع مشکلات و به‌طورکلی در مسیر زندگی است و در مقابل، مأیوس شدن از این رحمت بی‌انتها مورد مذمت واقع شده و همچنین در تاریخ، فرجام‌های نیکو از آن امیدواران بوده است. همان‌گونه که یعقوب پس از سال‌ها پاداش صبر جمیلش را از خداوند گرفت، از مؤمنان حقیقی نیز انتظار می‌رود که با حفظ امید به استقبال عاقبت خیر بروند.

سؤالی که ممکن است به ذهن برسد این است که اگر قرار است همواره به خیری حتمی از جانب خداوند امیدوار باشیم، آیا این عذری برای دست کشیدن از تلاش نیست؟ یا این‌که آیا رشد انسان به‌سوی کمال، به‌واسطه این امید بی‌قیدوشرط متوقف نمی‌شود؟ شاید بهتر باشد برای پاسخ به این سؤال، زاویه دیدمان را کمی عوض کنیم. این امیدی که از آن صحبت می‌کنیم، انتظار کشیدن برای یک پایان خوش است یا یک مسیر هموار؟ با توجه به روایات و متون اسلامی این‌طور نتیجه می‌شود که امید بایستی به لقاءالله و رحمت الهی به‌گونه‌ای باشد که یک دید روشن و امکان وقوع سرانجام نیکو مدنظر گرفته شود، و هرگاه این امید تبدیل به توقع یک مسیر رایگان و بدون دشواری شود، بدون شک یک جای کار می‌لنگد. کما اینکه قرآن کریم، ایمان، هجرت و جهاد را شانه‌به‌شانه‌ی امید به رحمت حق دانسته است و آمرزش گناهان را در پی آن برشمرده است. (۲) و همچنین می‌توان گفت که اتفاقاً امید از بنیادی‌ترین عوامل حرکت انسان به‌سوی کمال است.

از دیگر ویژگی‌های امیدی که بر بستر توحید و ایمان مطرح است، می‌توان به اعتقاد به ظهور منجی عالم اشاره کرد که این اعتقاد، خود مایه‌ی ایجاد امیدواری و به دنبال آن حرکت و رشد مؤمنان است. پیروان ادیان آسمانی در طول تاریخ، همواره در انتظار ظهور و بروز نجات‌دهنده‌ای بوده‌اند و پایانی شیرین و سرشار از صلح و صفا برای دنیا متصور بوده‌اند. این امید بزرگ و روشن برای پیروزی ابدی حق و شکست باطل به‌اندازه‌ای قوی است که موجب می‌شود مؤمن حقیقی هرگاه احساس کوچک‌ترین خستگی و یأس از کوشش در مسیر حق داشته باشد، با به خاطر آوردن این آینده‌ی روشن، بذری از امید در قلبش جوانه زند و با قدرت بیشتر به مبارزه ناامیدی برود. خداوند متعال و ائمه نیز تأکید فراوانی بر حفظ این امید داشته‌اند.

بعضاً به دنبال از دست رفتن این امید نیز عقوبت‌هایی مطرح شده است. همان‌گونه که خداوند کسانی که به ایام الهی و وعده‌های او (که در تفاسیر به ظهور منجی تعبیر شده است) امید ندارند را به‌نوعی مقابل افرادی که ایمان آورده‌اند قرار داده و وعده می‌دهد که هر قومی را به سزای اعمالش خواهد رساند. (۳)

این وعده‌های الهی و تشویق‌های مکرر و متنوعی که برای روشن نگه‌داشتن نور امید در قلوب مؤمنین ذکر شده، موجب می‌شود که عموماً امید یکی از نتایج وضعی ایمان به خدا باشد؛ یا به عبارتی می‌توان گفت برای مؤمنانی و افرادی که ایمان به خداوند در قلب آنان متجلی است، انگیزه بسیاری برای امیدوار ماندن و درنتیجه، تلاش در راه اهداف و آرمان‌ها وجود دارد.

در قرآن مجید برای امیدواری به رحمت حق و گشایش در کار جهان، آثار و نتایجی ذکر شده است که تطابق این آثار با عقل سلیم، هر انسانی را به سمت این پویایی و امید سوق می‌دهد. به‌عنوان‌مثال آسان شدن مشکلات، آمرزش گناهان، اجابت شدن دعا، اصلاح نفس، بازگشت نعمت‌ها و همچنین جلب رحمت خداوند از نتایج حفظ امید به لطف الهی شمرده شده است.

با کمی تفکر می‌توان دریافت، مؤمنی که امید نهایی او به روز قیامت و ظهور منجی باشد و تمام زندگی خود را با توکل و اعتماد به رحمت الهی سپری کند، ناخودآگاه از برخی رذائل اخلاقی دوری می‌کند؛ برای مثال دنیاطلبی، طمع و میل به طغیان در وی کمرنگ شده و جای خود را به دوراندیشی بیشتر و تلاش برای رسیدن به عاقبت خیری می‌دهد که به آن امیدوار است. در دیدگاه قرآن کریم نیز منکران رستاخیز و کسانی که به لقای الهی امید ندارند به‌واسطه این‌که آینده‌ی روشن و دقیقی برای جهان و زندگی خود متصور نیستند، به تکبر و عصیان دچار شده (۴) و به حسابرسی برای این طغیان در قیامت هشدار داده می‌شوند. (۵)

همان‌طور که ذکر شد، علاوه بر اینکه ایمان موجب امید بیشتر می‌شود، امید نیز موجب ایمان بیشتر می‌شود و به عبارتی این رابطه متقابل میان نور ایمان و نور امید، قلب انسان را همواره روشن نگاه می‌دارد و سبب پویایی و حرکت وی به‌سوی کمال می‌شود و جلب رضای الهی را فراهم می‌آورد.

(۱) قطع امید بزرگ‌ترین مصیبت است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام [شرح غررالحکم، ج ۲، ص ۳۷۳.]

(۲) ان الذین ءامنوا والذین هاجروا وجـهدوا فی سبیل الله اولـئک یرجون رحمت الله والله غفور رحیم [سوره بقره، آیه ۲۱۸]

(۳) قُل لِلَّذینَ ءامَنوا یَغفِروا لِلَّذینَ لا یَرجونَ اَیّامَ‌اللّهِ لِیَجزِیَ قَومـًا بِما کانوا یَکسِبون [سوره جاثیه، آیه ۱۴]

(۴) و قال الذین لایرجون لقاءنا لولا انزل علینا الملـئکة او نری ربنا لقد استکبروا فی انفسهم وعتو عتوا کبیرا [سوره فرقان، آیه ۲۱]

(۵) للطغین مـابا، انهم کانوا لایرجون حسابا [سوره نبأ، آیه ۲۲ و ۲۷]

برای ورود به کانال پیام‌رسان تلگرام «مکتوبات هیأت ‌الزهرا (س) دانشگاه شریف» کلیک کنید.