زبان محلی یا زبان مادری؟

حمید احمدی

سالهاست که جریانهای قوم‌گرا و کشورها و رسانه‌های خارجی حامی آنها، روز بین المللی زبان مادری در ٢١ فوریه (دوم اسفند) را تفسیر به رای کرده و با مصادره‌ی آن به عنوان روز زبانهای محلی و قومی، کارزار گسترده‌‌ای علیه زبان فارسی، زبان ملی و مادری همه‌ی ایرانیان براه انداخته‌اند.

دقت نکردن در فلسفه‌ی اعلام این روز از سوی سازمان ملل باعث شده تا برخی، و از آن میان برخی روشنفکران و رسانه‌های داخل و خارج ایران، این تفسیر را بپذیرند و ناخواسته در کارزار علیه زبان فارسی همراه شوند. این در حالی است که پیشنهاد این روز را نه یک یا چند نماینده‌ی زبانهای محلی و قومی، بلکه کشوری (بنگلادش) با نزدیک دویست ملیون جمعیت در ١٩٩٩ در پاسداشت زبان ملی خود یعنی بنگالی به یونسکو ارائه داد و در قطعنامه‌ی ۵۶/٢۶٢ مجمع عمومی در سال ٢٠٠٠ به تصویب رسید.

بیشتر نمایندگان کشورهای جهان از آن رو این پیشنهاد را پذیرفتند که در عصر جهانی شدن، سلطه‌ی زبان انگلیسی در گستره‌ی جهانی را به زیان زبان ملی خود میدانستند. به همین خاطر بود که از آن زمان کشورهایی چون فرانسه، هند، آلمان و دیگران سالانه ملیاردها دلار برای تقویت زبانهای ملی خود یعنی فرانسوی، هندی و آلمانی و... هزینه میکنند.

در همین دوران بود که ساموئل هانتینگتون نظریه پرداز آمریکایی تقویت زبان انگلیسی را مهمترین نشان ناسیونالیسم آمریکایی خواند. بنا بر این واحد تحلیل تعریف کننده‌ی واژه «مادر» در چهارچوب قطعنامه روز بین المللی زمان مادری «ملت» بوده و نه «قوم» و «محل».

به همین دلیل است که در کشورهایی چون آمریکا، کانادا و یا دیگر کشورهای اروپایی، زبان مادری مهاجران را بر اساس «ملیت» آنها و مبنای «کشوری» که از آنجا آمده‌اند تعریف میکنند و به ایرانی ها، هندی ها و فرانسوی ها برای گذاشتن کلاسهای آموزش به زبان فارسی، هندی و فرانسوی و... کمک های مالی می‌کنند.

هنگامی که نمایندگان «ملت»ها و «کشور»ها در سازمان ملل از وظیفه‌ی تقویت زبان مادری و خطر انقراض تدریجی آنها در برابر زبانهای در حال هژمونیک سخن می‌گفتند بیش از هرچیز منظورشان دفاع از زبانهای در معرض انقراض «ملت»ها و «کشور»هایی بود که در عصر جهانی شدن در برابر تهاجم زبان مسلط جهانی یعنی انگلیسی قرار گرفته‌اند.

زبان فارسی بدون شک یکی از مهمترین این زبانهای در معرض تهدید و انقراض بوده است چرا که از عصر جهانی شدن سیاست‌های امپریالیستی در آغاز قرن نوزدهم در اثر سیاست‌های قدرت‌های هژمونیک آن دوران یعنی انگلستان و روسیه، در بخشهای عمده‌ی قلمرو خود در شبه قاره‌ی هند، آسیای میانه، قفقاز و امپراطوری عثمانی، مناطق ساحلی جنوب خلیج فارس بتدریج منقرض شد.

زبان فارسی هم بر اساس فلسفه‌ی اعلامیه و قطعنامه‌ی روز بین المللی زبان مادری در سال٢٠٠٠ «زبان مادری ایرانیان» است و هم به لحاظ تاریخی. چرا که قرنها است زبان آموزش، تاریخ نگاری و شعر و ادب تمامی مردمان و اقوام ایران زمین بوده و مادران همه‌ی این تیره‌های ایرانی، در کنار صدها لهجه و گاه زبان محلی رایج در کشور، به آن سخن می‌گفته و می‌گویند.

زبان فارسی زبان مادر همه‌ی ما ایرانیان، یعنی «مادر ایران»، «مام میهن» و پیوند دهنده‌ی «فرزندان ایران» است. در بطن این مادر مینوی است که در طول هزاره ها جسم و روح و روان همه مادران ما آرمیده و خواهند آرمید.

زبان فارسی در جای خود بزرگترین پشتوانه و تکیه‌گاه زبانهای تیره‌های ایرانی چه کردی، بلوچی، پشتون و چه ترکی آذری، و صدها لهجه‌ی محلی در ایران و حوزه تمدنی ایرانی است. بی گمان ضعف و انقراض آن، ضعف و انقراض همه‌ی این لهجه ها و زبانها در برابر زبانهای هژمونیک جهانی و منطقه ای خواهد بود.

در این کارزار بزرگ زبان فارسی چشم اسفندیار و پاشنه‌ی آشیل ایران است و دشمنان کوچک و بزرگ داخلی و خارجی ایران و ایرانیت بیش از هرچیز آن را نشانه گرفته اند.

امروزه نگهداشت زبان فارسی بزرگترین خویشکاری (وظیفه) فرهنگی و سیاسی ایرانیان در برابر تهاجمات فرهنگی و سیاسی بر پیکر «مادر ایران» و خنثی کردن پروژه‌ی پیچیده‌ی ایران زدایی است. «ایران، مادر همه مادران» ما و زبان فارسی مادر همه لهجه ها و زبانهای تیره های ایرانی و پشتوانه و تکیه گاه استوار آنها است.

به همین دلیل است که پنج کتاب محلی نویسندگان کُرد درباره‌ی رویدادهای مناطق کردنشین ( یعنی کتابهای شرفنامه بدلیسی، سیر الاکراد رستم بابایی، حدیقه ناصریه علی اکبر وقایع نگار، تحفه ناصری شکرالله سنندجی و تذکره حدیقه امان اللهی عبدالله سنندجی) همه به زبان فارسی نوشته شده است. در آذربایجان نیز به همین گونه زبان فارسی زبان نوشتاری و ادبی صدها شاعر و نویسنده بوده و بیش از ۹۸ درصد مطبوعات محلی این منطقه در آستانه انقلاب مشروطه و پس از آن به فارسی منتشر می شده است.

شاعران محلی مناطق بلوچ نشین کنونی در ایران و خارج از ان نیز در گذشته بیشتر شعرهای خود را در منظومه هایی به نام «دپتر» به زبان فارسی می گفته اند.

در راستای قطعنامه‌ی سال ٢٠٠٠ سازمان ملل، و با اعلام و پاسداشت روز دوم اسفند (٢١ فوریه) به عنوان «روز بین المللی زبان فارسی»، زبان مادریمان را در سراسر حوزه تمدنی ایرانی گرامی بداریم، پروژه‌های ایران ستیزی و ایران ستیزان را خنثی کرده، «مادرمان ایران» را خشنود و دل او را از خودمان شاد بداریم تا دل همه مادرانی را که قرنهاست در بطن او در گستره حوزه تمدنی ما آرمیده اند شاد کنیم.