معنای جمهوریت در ایران

یک مغالطه‌ی رایج در ایران که حتی از سوی رئیس جمهور سابق ایراد می‌شود این است که مبنای حکومت حضرت علی رای و انتخاب مردم بود (اینجا را بخوانید).

جمهور در فرهنگ ایران در اصل به معنی «گرد آمدن مردم» است و در مساله‌ی حق حکومت حضرت علی نیز به همین معنی مربوط می‌شود.

سعدی حکایتی دارد راجع به یک پادشاه ظالم که به مال رعیت دست درازی می‌کرده و در نتیجه رعیت از جور او متواری شده، به جاهای دیگر مهاجرت کرده، جمعیت کم شده و در نهایت خزانه تهی می‌ماند. یعنی رعیتی باقی نمی‌ماند که پادشاه بر آنها حکومت کند.

روزی در مجلسی در حضور شاه، داستان ضحاک و فریدون از کتاب شاهنامه را می‌خوانند. وزیر از پادشاه می‌پرسد دلیل پیروزی فریدون بر ضحاک چه بود با آنکه مال و سرمایه‌ای نداشت. پادشاه پاسخ می‌دهد که «آن چنان که شنیدی خلقی برو به تعصب گرد آمدند و تقویت کردند و پادشاهی یافت». یعنی دلیل موفقیت فریدون گرد آمدن خلق بود.

پس وزیر دانا پاسخ می‌دهد که «ای ملک چو گرد آمدن خلقی موجب پادشاهیست تو مر خلق را پریشان برای چه می‌کنی مگر سر پادشاهی کردن نداری».

نکته‌ی مهم این داستان این است که «گرد آمدن خلق» سبب تقویت حکومت می‌شود و ظلم حاکم سبب «نقصان ارتفاع ولایت» یا پراکنده شدن مردم. در واقع حاکم از این جهت ظلم می‌کند که منفعت مشترک میان مردم و حکومت را نمی‌بیند، به مال مردم دست درازی می‌کند و مردم را از حدود حاکمیت خود خارج می‌کند، در نتیجه حکومت خودش نیز متزلزل می‌شود.

اینجا ما چیزی به اسم «انتخاب و رای مردم» نمی‌بینیم. خواسته‌ی واقعی مردم این است که حکومت قادر به انجام وظایف خودش باشد و توفیق یافتن به این مساله در گروی پشتیبانی سراسری آحاد مردم از حکومت و توفیق حکومت به بهره‌برداری از این وفاق و همدلی سیاسی است تا منافع مشترک و متقابل حکومت و مردم تامین شود.

واضح است که تلقی «انتخاب مردم» از جمهوریت صرفا دادن یک آدرس نامشخص و مبهم برای فرار از مسئولیت است. مردم معنی مشخصی ندارد و هر کسی می‌تواند نظر خودش را به مردم نسبت دهد. هر کسی می‌تواند دلیل مخالفتش را خواست مردم معرفی کند،. هر کسی هم در هنگام ناتوانی و ضعف می‌تواند مردم را پشتیبان خودش معرفی کند.

پراکندگی آرا و نظریات مردم و سوء استفاده‌ی آدم‌های ناهنجار از تعدد نظریات، جادوی رسانه و شست و شوی مغزی افراد جامعه برای رای دادن یا ندادن به این و آن، نام اینها را اگر «انتخاب و رای مردم» بگذاریم اتفاقا آن را باید از ویژگی‌های دوران ضحاک به حساب آورد:

نهان گشت کردار فرزانگان / پراکنده شد کام دیوانگان

هنر خوار شد جادویی ارجمند / نهان راستی آشکارا گزند