حکایت «دو قرن سکوت»، زرین‌کوب و مدعیان بی‌هنر

یکی از آثار دکتر عبدالحسین زرین‌کوب کتابی است با عنوان «دو قرن سکوت»

نویسنده در این کتاب به شرح رویدادهای تاریخی سرنگونی ساسانیان، جنگ‌های اعراب مسلمان و ساسانیان و حوادث دو قرن نخست پس از آن پرداخته است.

این کتاب نخستین بار سال 1330 شمسی منتشر شد و پس از شش سال در 1336 به چاپ دوم رسید.

چنان‌که از عنوان و محتوای کتاب برمی‌آید، نویسنده جانب‌دارانه به سراغ یک بحث تاریخی رفته و نمایی تیره و تار از این دوران ترسیم کرده است.

دکتر زرین‌کوب در مقدمه‌ی چاپ دوم، به انتقاد از روش و دیدگاه خود در تألیف این کتاب پرداخت و از جمله نوشت:

«در جایی که سخن از حقیقت­جویی است چه ضرورت دارد که من بیهوده از آن­چه سابق به خطا پنداشته­‌ام دفاع کنم و عبث، لجاج و عناد ناروا ورزم. از این رو در این فرصتی که برای تجدیدنظر پیش آمد، قلم برداشتم و در کتاب خویش بر هر چه مشکوک و تاریک و نادرست بود خط بطلان کشیدم. بسیار از این موارد مشکوک و تاریک جاهایی بود که من در آن روزگار گذشته نمی‌­دانم از خامی یا تعصب نتوانسته بودم به عیب و گناه و شکست ایران به درست اعتراف کنم. در آن روزگاران چنان روح من از شور و حماسه لبریز بود که هر چه پاک و حق و مینوی بود از آنِ ایران می­‌دانستم و هر چه را از آن ایران(ایران باستانی را می‌­گویم) نبود، زشت و پست و نادرست می‌­شمردم ... در این فرصتی که برای تجدیدنظر در کتاب سابق به دست آمد، لازم دیدم که آن گمان خطای تعصب‌­آمیز را جبران کنم.»

البته دکتر زرین‌کوب تنها منتقد این کتاب نیست و برخی صاحب‌نظران ایرانی و خارجی با استناد به منابع تاریخی، دیدگاه «دو قرن سکوت» را نقد کرده‌اند. برای نمونه می‌توان به دکتر همایون کاتوزیان، دکتر محمد محمدی ملایری و ریچارد فرای اشاره کرد.

در این میان آنچه مایه‌ی افسوس است و موجب تأسف، آن‌که برخی به نام دفاع از دکتر زرین‌کوب، ستمی ناجوانمردانه و چندگانه به ایشان روا می‌دارند.

اول، از میان آثار ایشان تنها کتاب دو قرن سکوت را تبلیغ می‌کنند و آن هم فقط چاپ نخست و بدون اشاره به مقدمه‌ی چاپ دوم.

دوم، به دیگر آثار دکتر زرین‌کوب از جمله کتاب‌های تاریخ ایران بعد از اسلام و کارنامه‌ی اسلام اشاره نمی‌کنند.

سوم، زمانی که به مقدمه‌ی دکتر زرین‌کوب بر چاپ دوم اشاره می‌کنند، آن را ناشی از انگیزه‌ها و عوامل غیرعلمی(ترس و طمع و مانند آن) می‌دانند و این‌گونه به نام دفاع از زرین‌کوب، تمام شخصیت و آثار ایشان را زیر سوال برده و از اعتبار می‌اندازند.