یک دراکولای دوست‌داشتنی، یک هری‌پاتر شوخ‌وشنگ

«یادداشت رامبد خانلری بر کتاب نفرین پنگوئنینه نوشته‌ی آلن‌ وودرو»

یک دلال حیوانات باغ وحش می‌خواهد از میان ۱۴ قطعه پنگوئن، ۶ قطعه از آن‌ها را سوا کند. نگهبان پنگوئن‌ها از او می‌خواهد کمی حوصله کند و داستان او را بشنود. در انتهای داستان اگر حاضر شد این خانواده‌ی پنگوئن را از هم سوا کند، ۶ قطعه از آن‌ها را مجانی به او می‌دهد. این پیشنهاد وسوسه‌برانگیز است، برای گرفتن ۶ قطعه پنگوئن فقط کمی صبر و حوصله لازم است.

داستان نفرین پنگوئنینه در حقیقت داستانی است که یک نگهبان پنگوئن‌ها در باغ وحشی به نام سنت آوز برای یک خریدار پنگوئن تعریف می‌کند. داستانی که حتی نحوه‌ی شکل‌گیری آن هم بخشی از آن است.

در سال‌های گذشته رونق بازار کتاب کودک و نوجوان، توجه بسیاری از نشرهای کشور را به این حوزه برانگیخته است. یک تفکر غلط در میان اهالی کتاب کشورمان وجود دارد که داستان نوجوان شکلی جدی از ادبیات نیست؛ اما حقیقت درست عکس این فرضیه است. داستان کودک و نوجوان جدی‌ترین شکل ادبیات داستانی است. در حقیقت بهانه‌ای که در آینده شخصیت کتاب‌خوان یا بی‌توجه به کتاب نسل‌های بعدی را شکل می‌دهد، همین شکل از ادبیات است. حالا سؤال مهمی مطرح است؛ آیا داستان نوجوان باید حاوی یک پیام اخلاقی باشد؟ ادبیات مدرن کودک و نوجوان یک قانون نانوشته دارد، اینکه نسل‌های جدید این‌قدر باهوش هستند که پیام داستان را از میان سطرهای آن سپیدخوانی کنند. این نسل باهوش پیام اخلاقی خارج از داستان را پس می‌زند. نفرین پنگوئنینه داستانی است در اهمیت خانواده و مقابله با ظالم. داستان درست آن‌جایی شکل می‌گیرد که این دو مهم در تقابل همدیگر قرار می‌گیرند. «همبولت» معروف به بولت، شخصیت اول این داستان نوجوانی طردشده است که در یک یتیم‌خانه بزرگ شده است. او خاطرات نامعتبری از پدر و مادرش دارد. شاید به نظر نرسد که او می‌تواند قهرمان یک داستان باشد اما بولت در مسیری قرار می‌گیرد که قهرمان‌بودن برای او یک اجبار است. نفرین پنگوئنینه یکی از نمونه‌های درخشان الگوی «سفر قهرمان» است. شاید از نظر ساختاری شباهت زیادی به مجموعه‌ی «هری پاتر» داشته باشد؛ هری پاتر در دنیایی شوخ‌وشنگ‌تر و مهربان‌تر. او به محض خروج از دنیای رایج خودش و سفر به شهری جدید با قوانین نامتعارف نسبت به محل زندگی خودش از یک نوجوان تنهای دست‌‌وپاچلفتی تبدیل دایرالمدار دنیای خودش می‌شود؛ دنیایی که همه از او انتظار دارند که یک قهرمان باشد. بولت بیشتر از اینکه یک قهرمان باشد یک پهلوان است. او به باید و نبایدهای انسانی اعتقاد دارد، اعتقاد بولت به انسانیت یک اعتقاد فطری است. داستان در ادامه مسیر سومی پیدا می‌کند، حضور به‌ظاهر ضدقهرمانی از جنس رابین‌هود که دختری است به نام «آنیکا». آنیکا دوست دارد بی‌رحم‌ترین راهزن زمانه باشد اما نیست. نفرین پنگوئنینه ادای دینی است به داستان‌های موفق ادبیات نوجوان در قالب بستری مدرن.

یک دلیل موجه دیگر برای خواندن این رمان چه برای مخاطب نوجوان و چه برای مخاطب بزرگسال وجود دارد؛ آن‌هم این است که رمان «نفرین پنگوئنینه» یک رمان ژانر است. چند سالی است که مخاطب ادبیات داستانی روی خوشی به ادبیات ژانری نشان می‌دهد و در میان ژانرهای مرسوم، ژانر وحشت چه در دنیای سینما و تلویزیون و چه در دنیای ادبیات از پرطرفدارترین ژانرها و شاید پرطرفدارترین آن‌هاست. ادای دین به سنت‌های گوتیک به‌وضوح در این داستان دیده می‌شود؛ «بارون کوردوتا» پدرخوانده‌ی بولت، با عمارت گوتیکش شباهت زیادی به الگوی «دراکولای برام‌استوکر» دارد، خدمتکار وفادارش «فرافارفنوگن» هم شباهت زیادی به «ایگور» خدمتکار کنت دراکولا دارد. این شباهت به‌قدری عامدانه است که می‌شود «نفرین پنگوئنینه» را یک پارودی بر شاهکار دراکولا دانست. شاید همین شباهت‌ها نفرین پنگوئنینه را تبدیل به داستانی می‌کند که مخاطب نوجوانش را آماده‌ی خواندن بسیاری از شاهکارهای ادبیات داستانی می‌کند.


داستان پر از معما و پیچیدگی‌هایی است که برای مخاطب تعلیق ایجاد می‌کند و او را وادار به ادامه‌دادن و اطلاع از آنچه روی خواهد داد می‌کند. «چارلز بوکفسکی» می‌گوید: «طنز یک ویژگی تکثیرپذیر برای داستان نیست چون نویسنده‌ی نابغه‌ای را نمی‌شناسم که بتواند از طنز فرار کند. طنز زبان نابغه‌هاست.» طنزی که در جریان نفرین پنگوئنینه رواج دارد از جنس همین طنز نبوغ‌آمیز است. برای خواندن این داستان هزارویک دلیل موجه و منطقی وجود دارد؛ دلیل هزارویکم پایان‌بندی درخشان آن است که داستان را تبدیل به یکی از به‌یادماندنی‌ترین تجربه‌های داستان‌خوانی زندگی شما می‌کند.

این کتاب در دنیا باموفقیت چشمگیری مواجه شده است. نوجوان‌های سرتاسر دنیا روی خوشی به این داستان نشان داده‌اند این‌قدری که «آلن وودرو» نویسنده‌ی این داستان را مجبور به نوشتن ادامه‌ای بر این داستان کرده‌اند. نفرین پنگوئنینه می‌تواند دلیل خوبی برای کتاب‌خوانی و کتاب‌خوان‌شدن باشد.

سال گذشته کاربران فضای مجازی اصرار زیادی بر تعطیل‌شدن یکی از باغ ‌وحش‌های کشور به‌دلیل بدرفتاری با حیوانات داشتند. تغییر رویه‌ای این‌‌چنینی بیشتر از اینکه یک تصمیم هیجانی با اهرم فشار باشد یک فرهنگ است. یعنی باید نسلی پا به زندگی اجتماعی بگذارد که دیدار از باغ‌ وحش را در دایره‌ی تفریح‌های خود به‌رسمیت نشمارد و یک سبک زندگی جدید ضرورت وجود تفریحگاهی به نام باغ وحش را از میان ببرد. برای داشتن یک فرهنگ جدید نیاز به یک فرهنگ‌سازی است و آنجایی که صحبت از فرهنگ‌سازی است، پای سینما، تلویزیون، داستان به‌عنوان مدیوم‌های تأثیرگذار به میان می‌آید. نفرین پنگوئنینه همان داستانی است که در جهت ساختن این سبک زندگی جدید قدم برمی‌دارد. امیدوارم که از خواندن آن همان‌قدری (و حتی بیشتر) لذت ببرید که من لذت بردم.

  • نفرین پنگوئنینه
  • آلن وودرو
  • ترجمه‌ی طناز مغازه‌ای

خرید کتاب از راه‌های زیر:

یادداشت برگرفته شده از سایت نشرصاد