من فارغالتحصیل پزشکی و مشاور استارتاپ‌ها، کسب‌وکارها و سرمایهگذارهای حوزه سلامت بخصوص سلامت دیجیتالام و مدیر عامل شرکت اوسن و مسئول برگزاری برتامه تامزآپ هم هستم.
نگاهی بر اکوسیستم استارتاپی سلامت دیجیتال ایران
امروز اکوسیستم استارتاپی سلامت دیجیتال ایران به همت بازیگران مختلف آن در حال رشد و توسعه است. برای بهره‌برداری از مزایا و منابع سلامت دیجیتال باید همه این اجزا به میزان مناسبی ارتقا پیدا کنند. در این مقاله سعی شده به دور از قضاوت تنها به معرفی اجزای اکوسیستم پرداخته شود و وضعیت آن‌ها شرح داده شود.
تصویر بزرگ نقشه استارتاپ های سلامت دیجیتال را اینجا دانلود کنید.
لازم به ذکر است که این مقاله یک مطالعه سیستماتیک نیست. بنابراین برخی از بازیگران در اینجا معرفی نشده‌اند که به معنای کم‌اهمیت بودن آن‌ها نیست بلکه به علت عدم آشنایی با آن‌ها در زمان نگارش مقاله بوده است. لذا درخواست می‌شود اگر موردی را می‌شناسید که می‌تواند در این مقاله معرفی گردد و نام آن ذکر نشده، از طریق اطلاعات تماس اطلاع دهید تا به مقاله اضافه گردد.
اطلاعات اینجا مربوط به زمان نگارش مقاله است و ممکن است پس از آن تغییراتی در هر کدام از اجزا رخ داده باشد.
اجزای اکوسیستم
ساختار اکوسیستم سلامت دیجیتال با اکوسیستم استارتاپی سایر صنایع تفاوت محسوسی ندارد. با این حال رشد و توسعه آن‌ها تفاوت بسیار زیادی با هم داشته است. به عنوان مثال اکوسیستم استارتاپ‌های فین‌تک یا تجارت الکترونیک بسیار پیشتاز‌تر است. هرچند این الگو در سایر کشورها نیز دیده می‌شود. می‌توانید در مورد بلوغ اکوسیستم سلامت دیجیتال جهان در اینجا بیشتر بخوانید.
برخی از مهم‌ترین اجزای اکوسیستم‌های استارتاپی شامل موارد زیر هستند:
- استارتاپ‌ها
- شتابدهندهها
- مراکز رشد
- سرمایه‌گذاران خطرپذیر
- دانشگاه‌ها و مراکز علمی
- شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ
- رویدادها و انجمن‌ها
- سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران
در ادامه به معرفی هر کدام از اجزا و وضعیت آن‌ها در اکوسیستم سلامت دیجیتال ایران می‌پردازیم.
1. استارتاپ‌ها
در ایران منبع به روزی که بتوان اطلاعات استارتاپ‌ها را از آن به دست آورد وجود ندارد. هرچند سازمان‌های بسیاری اقدام به تهیه دیتابیس و جمع‌آوری اطلاعات استارتاپ‌ها، به خصوص در حوزه سلامت نموده‌اند ولی این اطلاعات یا در دسترس نیست یا قابل به‌روزرسانی نیست. با این حال به نظر می‌رسد تعداد استارتاپ‌هایی که تاکنون در ایران در حوزه سلامت (بسیاری استارتاپ‌های سلامت را با سلامت دیجیتال یکسان تصور می‌کنند) راه‌اندازی شده‌اند بین 100 تا 200 عدد می‌باشد. مدیر توسعه فناوری وزارت بهداشت در مصاحبه‌ای این تعداد را 142 شرکت ذکر کرده است که احتمال می‌رود بیش از این تعداد باشند.
هرچند رشد استارتاپ‌ها و اکوسیستم استارتاپی سلامت دیجیتال به اندازه سایر صنایع نبوده ولی از نظر تعداد استارتاپ‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کنند درصد قابل قبولی دارند. در گزارش مرکز پایش تجارت الکترونیکی ایران (ECM) که لیست استارتاپ‌های ایران در مهر ماه 1398 را منتشر نموده است، از بین 338 استارتاپ در ایران 46 مورد یعنی 13/6 درصد آن‌ها، در حوزه سلامت فعالیت می‌کنند.
لیست بیش از 100 استارتاپ سلامت دیجیتال در اینجا آورده شده است. در این لیست سعی شده فقط استارتاپ‌هایی که محصول آن‌ها وارد بازار شده است ذکر شوند. لازم به یادآوری است که این لیست معرف تمام استارتاپ‌ها نیست و ممکن است استارتاپی در جستجوهای انجام شده یافت نشده باشند.
2. شتابدهندهها
شتابدهندهها سازمان‌هایی هستند که به تیم‌های استارتاپی کمک می‌کنند تا بتوانند کسب‌و‌کار خود را در مراحل ابتدایی با ریسک کمتر و با سرعت بیشتری به پیش ببرند. شتاب‌دهنده امکاناتی مانند فضای استقرار، منتور و آموزش را در ازای مقدار کمی از سهام در اختیار استارتاپ می‌گذارد. اولین شتاب‌دهنده دنیا به نام Ycombinator در سال 2005 راه‌اندازی شد و در ایران اولین شتابدهندهها در سال 1393 آغاز به کار کردند. اکنون بیش از 45 شتاب‌دهنده رسمی در ایران مشغول به فعالیت هستند که لیست آن‌ها توسط مرکز نوآوری شتابدهی اعلام شده است.
شتابدهندهها برای آنکه بتوانند بیشترین کمک را به استارتاپ‌ها نمایند حوزه‌هایی تخصصی را برای فعالیت خود انتخاب می‌کنند. در ایران نیز در چند سال اخیر تعداد شتاب‌دهنده‌های تخصصی بیشتر شده است.
نقشه شتابدهندهها و سرمایه‌گذاران اکوسیستم استارتاپی سلامت ایران را می‌توانید در اینجا مشاهده نمائید.
3. مراکز رشد
مرکز رشد یا incubator نقشی مشابه شتابدهندهها دارند ولی برخلاف آن‌ها دولتی هستند. مراکز رشد در ایران توسط دانشگاه‌ها راه‌اندازی می‌شوند و امکاناتی مانند فضای فیزیکی، مشاوره و آموزش‌های لازم برای راه‌اندازی کسب‌و‌کار را ارائه می‌دهند. در سراسر ایران بیش از 40 مرکز رشد راه‌اندازی شده است که به هسته‌های فناور و شرکت‌هایی که به خصوص از طرف دانشگاهیان تاسیس شوند کمک می‌کنند. برای اطلاع از مراکز رشد دانشگاهی می‌توانید به وب‌سایت معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه‌های علوم پزشکی مراجعه نمائید.
4. سرمایه‌گذاران خطرپذیر
سرمایه‌گذار خطرپذیر در ایران معادل Venture Capital شناخته می‌شود. این شرکت‌ها با توجه به اینکه ریسک سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها بیشتر است به نحوی شکل گرفته‌اند که بتوانند این ریسک را مدیریت کنند و حداکثر منافع مالی را به دست آورند. در ایران نیز شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر مختلفی وجود دارد که در مراحل و صنایع مختلفی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
نقشه شتابدهندهها و سرمایه‌گذاران اکوسیستم استارتاپی سلامت ایران را می‌توانید در اینجا مشاهده نمائید.
5. دانشگاه‌ها و مراکز علمی
دانشگاه‌ها و مراکز علمی و تحقیقاتی در اکوسیستم استارتاپی نقش تامین نیروی انسانی و توسعه فناوری را باید به عهده داشته باشند. در دانشگاه‌های ایران دفاتری به نام دفاتر ارتباط با صنعت راه‌اندازی شده است که شاید بتوان گفت می‌توانند این نقش را ایفا کنند. این دفاتر در تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور وجود دارند هرچند کیفیت ارائه خدمات آن‌ها بسیار متفاوت است و بسیاری از دانشگاه‌ها به دلیل عدم دسترسی به منابع انسانی و مالی کافی امکان ارائه خدمات مناسب را ندارند. با این حال با توجه به سیاستگذاری‌های کلان برگزاری کارگاه‌ها و رویدادهای با موضوعات کارآفرینی اکثرا در دستور کار دانشگاه‌ها قرار دارد. هر چند کمتر برنامه‌ای بلندمدت از دانشگاه‌ها برای کمک به راه‌اندازی کسب‌وکارها دیده شده است.
یکی از برنامه‌هایی که دانشگاه علوم پزشکی تهران به صورت سیستماتیک به تازگی آغاز نموده است تامزآپ یا TUMSup نام دارد. هدف این برنامه شناسایی ایده‌ها و تیم‌های استارتاپی حوزه سلامت و کمک به آن‌ها برای گذر از مرحله پیش‌شتابدهی و رسیدن به شتابدهندهها و سرمایه‌گذاران است.
6. شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ
یکی از بازیگران مهم اکوسیستم استارتاپی، شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ هستند که در بازار جا افتاده‌اند و سال‌هاست مشغول فعالیتند. این شرکت‌ها بازار، نیازهای آن و راه و رسم نقش‌آفرینی در آن را به خوبی می‌شناسند و می‌توانند برای استارتاپ‌ها راهنمای بسیار مناسبی باشند. از سوی دیگر آن‌ها خود می‌توانند در استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کنند و یا حتی کل استارتاپ را بخرند. در بازار سلامت ایران نیز شرکت‌های بزرگی وجود دارند که وارد اکوسیستم استارتاپی سلامت شده‌اند. هرچند با توجه به نوظهور بودن بازار سلامت دیجیتال شرکت‌های کمتری نسبت به آن علاقه‌مندی نشان‌داده‌اند.
به عنوان مثال یکی از شرکت‌های بزرگی که وارد بازار سلامت دیجیتال شده است گروه سلام می‌باشد. از دیگر شرکت‌های بزرگی که در حوزه تخصصی در حال نقش‌آفرینی در اکوسیستم استارتاپی است شرکت سیناژن را می‌توان نام برد.
7. رویدادها، انجمن‌ها و رسانه‌ها
رویدادها با اهداف ترویجی، آموزشی و توانمندسازی در پویایی و توسعه اکوسیستم استارتاپی نقش بسزایی دارند. سال‌هاست که رویدادهای استارتاپی با حمایت مرکز شتابدهی نوآوری در انواع مختلف در بسیاری از شهرهای ایران برگزار می‌شوند.
در طی سال‌های 96 و 97 رویدادهای استارتاپی که به صورت تخصصی برای حوزه سلامت برگزار می‌شدند رو به افزایش بوده‌اند. ولی در سال 98 تعداد این رویدادها به شکل محسوسی کاهش یافته است. دلایل مختلفی برای این افزایش و کاهش رویدادها می‌توان در نظر گرفت ولی آنچه اهمیت دارد این است که بنظر می‌رسد رویدادهای کوتاه‌مدت که تنها منجر به ایجاد هیجان در میان دانشجویان می‌شدند کمتر شده و دانشگاه‌ها که اغلب میزبان این رویدادها بودند به دنبال نتایج و خروجی‌های مفیدتری هستند.
یکی از رویدادهای تخصصی برای استارتاپ‌های سلامت که به صورت مداوم برگزار می‌گردد مدلین ری‌ویو است که از سال گذشته 8 اپیزود آن برگزار شده است. رویدادهای دیگر به صورت رویدادهای یکباره برگزار گردیدند که بیشتر استارتاپ ویکند‌ها و رویدادهای مشابه آن را شامل می‌شدند.
انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی برای حمایت از منافع استارتاپ‌های سلامت هنوز به شکل رسمی شکل نگرفته است. در سال 97 تلاش‌هایی برای شکل‌گیری تشکلی به نام خانه استارتاپ‌های سلامت صورت گرفت که متاسفانه نتوانست به صورت ساختاری منسجم و منظم فعالیت کند. از سوی دیگر بسیاری از نهاد‌ها و سازمان‌هایی که به نحوی می‌توانند با حوزه سلامت دیجیتال در ارتباط باشند، از معاونت اجتماعی سابق وزارت بهداشت و دفتر توسعه فناوری این وزارتخانه تا ستادهای معاونت علمی ریاست جمهوری و نظام صنفی رایانه‌ای تلاش‌هایی برای تشکیل کارگروه‌هایی در این حوزه داشته‌اند.
رسانه‌هایی که به صورت تخصصی به موضوعات مربوط به استارتاپ‌های سلامت یا سلامت دیجیتال بپردازند بیشتر به تولید محتوا می‌پردازند تا انعکاس اخبار و پوشش خبری. لذا می‌توان گفت که رسانه‌ای اختصاصی برای استارتاپ‌های سلامت وجود ندارد. رسانه‌هایی که به صورت اختصاصی مشغول به تولید محتوا در این حوزه هستند شامل مدلین مگ و مدتورپرس می‌شوند. البته تا چندی پیش کانتومد نیز در این حوزه فعالیت داشت که اکنون متوقف شده است.
8. سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران
همانطور که در بالا ذکر شد سازمان‌ها و نهاد‌های مختلفی تلاش نموده‌اند که با تشکیل کارگروه‌هایی به رشد و توسعه استارتاپ‌های سلامت کمک نمایند. این کارگروه‌ها اغلب اقدام به تدوین آئین‌نامه‌هایی برای استارتاپ‌های سلامت می‌کردند. در آخرین اقدام وزارت بهداشت از طریق مدیریت توسعه فناوری این وزارتخانه اقدام به تشکیل کارگروهی برای تدوین آئین‌نامه استارتاپ‌های سلامت نموده است که هنوز جزئیات آن اعلام نشده است. در هر حال به نظر می‌رسد هنوز در بخش سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری برای استارتاپ‌های سلامت تا رسیدن به ساختاری مناسب که مانع رشد استارتاپ‌ها نشود و از سویی نقش نظارتی برای حفظ سلامت مردم را داشته باشد فاصله بسیاری وجود دارد.
به نظر می‌رسد که برای سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری برای استارتاپ‌های سلامت دیجیتال لازم است که همه اجزا این اکوسیستم در این روند درگیر شوند. با این حال حضور و ایفای نقش معاونت‌های مختلف وزارت بهداشت که هر یک متولی بخشی از نظام سلامت هستند در این فرآیند الزامی است که خوشبختانه به نظر می‌رسد اکنون امکان‌پذیر شده است.
لیست استارتاپ‌ها سلامت دیجیتال را در لینک زیر ملاحظه نمائید.
https://docs.google.com/spreadsheets/d/1ebKhsLJgXvIJZOfaIEJnhh8SpodLWlZMc2p_0T1EE48/edit?usp=sharing
مطلبی دیگر از این انتشارات
رویدادهای کارآفرینی را بیشتر بشناسید
مطلبی دیگر از این انتشارات
نیاز به حضور پویای پزشکان در استارتاپ‌های سلامت مشهود است
مطلبی دیگر از این انتشارات
دورنمای استارتاپ‌های سلامت روان