مایلز دیویس در ۱۰ سکانس

مایلز دیویس به‌راستی می‌تواند موزیسینی برای تمام فصول باشد. او در کارنامه‌ی پربار و رنگارنگش برای هر موفعیتی و هر کسی اثری خلق کرده و می‌تواند از زوایای مختلفی به زندگی یک موزیکوفیل وارد شود و او را تحت تاثیر قرار دهد.
همراه با انتشار ویژه‌نامه‌ی مایلز دیویس که در آن به برخی جنبه‌های شخصی و آثار مهم او پرداخته‌ایم در سری پست‌های «مایلز دیویس در 10 سکانس» زندگی هنری او را با 10 آهنگ ورق خواهیم زد. کاری ناکافی و حتی بد که به اجبار برای تحققش باید چیزهای زیادی را از قلم انداخت. اما ایده‌ی ما چه در مطالب ویژه‌نامه و چه در این سری پست‌های مختصر، ایجاد آن بارقه‌ی واجب و تحریک روحیه‌ی جستجوگری و لذت‌طلبی شماست تا دوباره و بهتر به سراغ آقای دیویس برویم. به ترتیب زمانی پیش خواهیم رفت. هر قطعه از یک آلبوم انتخاب شده و نشانگر علاقه و استیل مایلز در آن برهه‌ی تاریخی خواهد بود.

1- Venus de milo from “Birth of the Cool (1949-50)

سالهای واپسین دهه‌ی 40 است. برای جهان تجاری سویینگ دیگر رمقی نمانده و موسیقی نخبه‌گرایانه‌ی بی‌باپ حرف اول را در جهان موسیقی جز می‌زند. چارلی پارکر و دیزی گیلیسپی تکنیک و پیچیدگی را به حدی رسانده‌اند که حتی دیگر نزدیک شدن به آنها هم مشکل است. مایلز دیویس که برای مدتی جای گیلیسپی را برای پارکر پر کرده خیلی زود می‌فهمد که باید از ترومپتش صدایی جز صدای گیلیسپی بیرون بیاید. آپارتمان گیل ایونز محلی می‌شود برای رفت و آمد عده‌ای موزیسین که به سرپرستی مایلز دیویس موسیقی کول جز را با تاثیر و در تقابل با زیبایی‌شناسی بی‌باپ عرضه می‌کنند. "ونوس میلو" ساخته‌ای از جری مولیگان نمونه‌ی خوبی از تاثیرپذیری و دگرگون کردن دو رویکرد پارکری و الینگتونی به موسیقی جز و تولد چیزی دیگر از دل آن است.

نوازندگان:
• Miles Davis – trumpet
• J. J. Johnson – trombone
• Sandy Siegelstein – French horn
• Bill Barber – tuba
• Lee Konitz – alto saxophone
• Gerry Mulligan – baritone saxophone
• John Lewis – piano
• Nelson Boyd – bass
• Kenny Clarke – drums

2- 'Round Midnight from "'Round about Midnight (1957)"

مایلز در سال 1955 روی استیج فستیوال نیوپورت و در حضور تلونیوس مانک، آهنگ ‘Round Midnight را اجرا کرد. تماشاگران به وجد آمده بودند و در این میان تنها یک نفر به نظر ناراضی می‌رسید: آقای مانک، آهنگساز این قطعه.
روایتی هست که می‌گوید وقتی مایلز و تلونیوس در راه برگشت به نیویورک همسفر شدند، تلونیوس رو به مایلز می‌کند که: «تو آهنگ من رو درست اجرا نکردی.» مایلز هم در پاسخ پرخاش می‌کند و مجادله آنقدر بالا می‌گیرد که تلونیوس به راننده می‌گوید: «وایسا میخوام پیاده شم.»
مایلز با همین اجرا یک قرارداد خوب با کمپانی کلمبیا می‌بندد؛ اولین کوینتت بزرگش را با حضور ساکسفونیستی گمنام به نام جان کولترین تشکیل می‌دهد و اسم اولین آلبومش را هم می‌گذارد: ‘Round about Midnight و نسخه‌ای از همان اجرای گرم، آتشین و ساده‌ی آهنگ آهنگسازی را اجرا می‌کند که روزی در میان راه جا گذاشتش و خود به قلب شهرت شیرجه زد.

نوازندگان:
• Miles Davis – trumpet
• John Coltrane – tenor saxophone
• Red Garland – piano
• Paul Chambers – double bass
• Philly Joe Jones - Drums

3- Milestones from “Milestones (1958)”

مایلستونز یک پیش‌غذای خوشمزه برای کایندآوبلوست. اولین تلاش‌های مایلز برای بداهه‌نوازی در سیستم مُدال. چیزی که خودش درباره‌ی آن گفته: «وقتی اینطوری بنوازی میتونی تا ابد ساز بزنی. مجبور نیستی نگران تغییرات باشی... کارای بیشتری با لاین‌های موسیقی میشه انجام داد. وقتی با سیستم مُدال داری بداهه‌نوازی می‌کنه چالشی که پیش روته اینه که چقد میتونی با ملودی خلاقانه رفتار کنی.» مایلز با آهنگ Milestones تا سالها بعد بازی کرد: در دوران آوانگاردش با تمپویی دیوانه‌کننده آن را اجرا می‌کرد و در دوره‌ی الکتریکی/فانکی‌اش یک رندیشن عجیب از آن ارائه می‌داد. اگر این را هم اضافه کنیم که اسم این آهنگ در نسخه‌های اولیه‌ی سی دی Miles ثبت شده می‌توان حدس زد که حداقل در یک برهه، Milestones جزو سوگلی‌های مایلز بوده.

نوازندگان:
• Miles Davis – trumpet
• Julian "Cannonball" Adderley – alto saxophone
• John Coltrane – tenor saxophone
• Red Garland – piano
• Paul Chambers – double bass
• Philly Joe Jones – drums

4- So What? from "Kind of Blue (1959)"

اگر به تعداد انگشتان دست آثاری "همه‌چیزتمام" در موسیقی جز داشته باشیم، بدون شک کایندآوبلو یکی از آنهاست. آلبومی که بسیاری از ساکنین سایر سیاره‌های موسیقی را هم به توریستی برای سیاره‌ی جز بدل ساخته و همزمان همه‌چیز هست: بی‌نقص، مودی، زیبا و البته انقلابی. اگر کایندآوبلو در میان آثار مایلز محبوب‌ترین باشد، بی‌تردید So What? در میان آهنگ‌های این آلبوم محبوب‌ترین است.

نوازندگان:

• Miles Davis – trumpet
• Julian "Cannonball" Adderley – alto saxophone
• John Coltrane – tenor saxophone
• Bill Evans – piano
• Paul Chambers – double bass
• Jimmy Cobb – drums

5- Concierto de Aranjuez (Adagio) from “Sketches of Spain (1960”)

شنیدن شاهکار جاکوئین رودریگو، Concierto de Aranjuez هم برای مایلز و هم برای گیل ایونز، رفیق روزهای "کول" او آنقدر تکان‌دهنده بود که آنها را وادار به ساخت یک آلبوم در حال‌وهوای موسیقی اسپانیایی کرد. طرح‌های اسپانیایی با تنظیمی که آن را به جز ارکسترال نزدیک می‌کرد قرار بود در میانه‌ی سه‌راهی جز، موسیقی کلاسیک و موسیقی فولکلور اسپانیا قرار بگیرد. ماموریتی دشوار که هوسناکی و فریبندگی موسیقی اسپانیایی مایلز و گیل را گرفتار آن کرد. آهنگ نخست آلبوم، اجرای غیروفادارانه‌ی بخش آداجیوی کنسرتوی آرانخوئز است. مایلز ابتدا فلوگل‌هورن و سپس ترومپت می‌نوازد. مقدمه تا جایی موبه‌مو با نسخه‌ی اصلی (که برای گیتار نوشته شده) پیش می‌رود و از جایی دیگر وارد جهانی می‌شویم که نیمی جَز و نیمی کلاسیک است و رندیشن دلبخواهی گیل ایونز را می‌شنویم که تنها بازتابی از ملودی غم‌انگیز رودریگو در آن وجود دارد.
با اینکه تمام شواهد می‌گویند این کار باید شکست می‌خورد، اما شنوندگان هم مثل مایلز و گیل پنهانی و در خلوت تسلیم هوسناکی بی‌حد طرح‌های اسپانیایی شدند.

6- Footprints from “Miles Smiles (1967)”

موسیقی جز در سالهای واپسین دهه‌ی شصت و به دست آوانگاردهایی مثل اورنت کولمن، آلبرت آیلر و جان کولترین با سرعت سرسام‌آوری از مرزهای فرمال خود رد شد. موسیقی Free Jazz حاصل چنین نگاهی بود و به دنبال شکستن تمام قواعد موجود در تنالیته، چهارچوب‌های بداهه‌نوازی، ریتم و دیگر عناصر و سنت‌های جز. مایلز یک دلش با انقلابی‌های جوان بود و یک دلش پی حفظ آنچه "جز" می‌نامیدند؛ اما نه این را می‌خواست و نه آن را. راه‌حل‌ مایلز تشکیل گروهی تازه از موزیسین‌های جوان و پرشور بود که با هم درون مرزهای موجود فضاهای تازه‌ای برای آفرینشگری و نبوغ موسیقایی خود پیدا کنند. نتیجه "دومین کوینتت بزرگ مایلز دیویس" بود؛ که خیلی‌ها می‌گویند هنوز در هماهنگی و اجرا روی دستشان نیامده: یک دسته‌ی ریتم بی‌نظیر (هنکاک، کارتر، ویلیامز) و یک ساکسفونیست جوان سرشار از ایده که مایلز را سر ذوق می‌آورد (شورتر). Footprints از دومین آلبوم منتشرشده از این کویینتت یکی از نقاط اوج فعالیت آنهاست. ساخته‌ای از شورتر که ضمن آزادی‌های بسیاری که به نوازندگان می‌دهد، سودای خارج شدن از مرزهای موسیقی جز را هم ندارد.

7- Pharaoh’s Dance from “Bitches Brew (1970)”

تقریبن همه روی این موضوع توافق دارند که دیویس با بچز برو یک بار دیگر کل موسیقی جز را زیر و رو کرد. مایلز برای الکتریفای کردن موسیقی خود مدتی بود که خیز برداشته بود (از آلبوم Miles in the Sky که در آن هربی هنکاک از پیانوی الکتریک فندر رودز استفاده کرد) اما سه روزی که طی آن بچز برو ضبط شد نقطه‌ی اوج دوره‌ای از مایلز است که حالا به دوران الکتریکی او معروف شده. تئو مَکِرو تهیه‌کننده‌ی این آلبوم تعریف می‌کند که: «یه نصفه شبی مایلز بهم زنگ زد و با همون صدای خش‌دارش گفت به این گوش کن! و بعد نزدیک 40 دقیقه داشت برام ساز می‌زد.» مدیریت و کارگردانی 13 موزیسین که قرار هم نیست لزومن همه با هم ساز بزنند، با چند تا طرح و یک سری آکورد مقدماتی شروع شد و با بشکن، زمزمه توی گوش نوازندگان و حرکات دست و سر و پا توسط مایلز پیش رفت. نتیجه اما معجزه‌آسا بود. مایلزِ بچز برو چیزی کمتر از یک جادوگر ندارد: کمی "چیک کوریا"، مقداری "جک دجانت"... اما بدون میزان کافی‌ای از گیتار "جان مک‌لافلین" همه‌ش بی‌اثر خواهد بود.

8- Right Off from “A Tribute to Jack Johnson (1971)”

این همان آلبومی است که باید عنوان "راک ترین اثر مایلز دیویس" را به آن داد. موسیقی‌ مستندی درباره‌ی جک جانسون، بوکسور سیاه‌پوست و بخش مهمی از فرهنگ و تاریخ نژادپرستی در آمریکا. این ایده باید برای مایلز بعنوان یک موزیسین سیاه‌پوست (و شاید مشهورترین موزیسین سیاه‌پوست در این دوران) آنقدر جذاب بوده باشد که برای ساخت موسیقی آن قبول مسئولیت کرده. یادمان نرود، نخستین تجربه‌ی مایلز برای موسیقی فیلم، مربوط به فیلم "آسانسوری به سوی قتلگاه" اثر لویی مال بود که سروصدای زیادی هم به پا کرد. این دومی اما شاید از آن هم ادعای بیشتری داشت: مایلزِ راک‌استار در سال 1971 داشت همچون یک آهنربا هر چه مین‌استریم بود (راک‌، فانک، سایکدلیک) به سمت خود می‌کشید تا از دل آنها مجالس بداهه‌نوازی عجیب و غریبی را روی صحنه ببرد. Right Off نخستین ترک این آلبوم بر پایه‌ی ریف آهنگی از گروه Sly and the Family Stone پرداخته شد؛ انرژی بی‌حد مایلز و رفقایش (هنکاک، مک‌لافلین، کوریا، دجانت و کابهام) در این اثر نمایه‌ای سرمست‌کننده از ناب‌ترین آثار موسیقایی زمان خود را ارائه می‌دهد.

9- Don’t Lose Your Mind from “Tutu (1989)”

سال 1975 مایلز در اوساکای ژاپن دو کنسرت معرکه برگزار کرد که در قالب دو آلبوم Agharta و Pangaea منتشر شد؛ اما اوضاع برای او خیلی خوب نبود: بیماری، دراگ، خستگی، عزلت. همه‌ی این‌ها مایلز را خانه‌نشین کرد و هواداران بسیاری را تا 6 سال منتظر نگاه داشت. تا سال 1981 که مایلز با وسوسه‌ی خواهرزاده‌ی خود و همکاری مارکوس میلر (بیسیست) با آلبوم The Man with the Horn دوباره بازگشت. مایلز در دهه‌ی هشتاد بیشتر از قبل به سمت موسیقی پاپ متمایل شد و پیچیدگی را به عمد از موسیقی خود حذف کرد. یکی از نقاط اوج او در این دهه آلبوم Tutu بود که قرار بود در ابتدا بعنوان پروژه‌ای با همکاری Prince ساخته شود؛ کسی که مایلز به او علاقه‌ی زیادی داشت. اما در نهایت باز هم با همکاری مارکوس میلر اثری آفریده شد که برای نسل جوان، یک پیش‌درآمد جانانه برای موسیقی جز به حساب می‌آمد. مایلز عادت داشت از تمام ابزار روز برای آفرینش کمک بگیرد و در دهه‌ی هشتاد هم همین روال را ادامه داد: جز، آران‌بی، رگه و حتی هیپ‌هاپ را به کمک سینت سایزرها، سیکوئنسرها و درام ماشین‌ها کوبید تا Tutu متولد شود.

10- So Emotional from “Rubberband (2019)”

رابربند بعنوان آخرین اثری که از مایلز دیویس منتشر شد (و نه بعنوان آخرین اثری که ضبط کرد)، حائز اهمیت است. چرا که مایلز را در آستانه‌ی یک گسست از یار و همراهان همیشگی‌اش در کمپانی کپیتول و پیوستن به کمپانی وارنر نشان می‌دهد. رابربند شاید ساده‌ترین مایلز را نشانمان بدهد؛ اما کم‌اهمیت نیست. کافیست ببینیم چگونه طبع کمینه‌گرای مایلز در این دوران به اصطلاح "افول" بر پیچیدگی‌های موسیقی غلبه کرده تا راه را برای ورود به گوش‌های عامه‌ی مردم باز کند. این حرف خود اوست که: «وقتی دارم می‌نوازم هیچ وقت به فکر تموم کردنش نیستم... دوس دارم به یه جایی برسم و اونجا رو به کسی که بعدا قراره تمومش کنه نشون بدم.» و ما در سال 2019 و بیست و هشت سال پس از مرگ اوست که می‌فهمیم آقای دیویس حتی در اوج بیماری و ناخوشی در سالهای پایانی عمرش هم دست از نشان دادن راهی برای ما، آیندگان او، برنداشت.

پ.ن: آخرین اثری که مایلز دیویس ضبط و منتشر کرد آلبوم Doo-bop در سال 1989 بود که در حال و هوای هیپ هاپ و جز رپ ساخته شد و با این که برنده‌ی جایزه‌ی گرمی شد، هیچگاه از سوی مخاطبان و منتقدان مقبول واقع نشد.

شنیدنی‌ها را در کانال تلگرام پاراساندر پیدا می‌کنید. اینجا