احمدرضا یوسفی هستم، علاقمند به آینده پژوهی، بیش از ده ساله که دارم صادرات میکنم. مایل هستم که تجربیات خودم را به اشتراک بگذارم، تا در این شرایط پیچیده بتونم به دیگران کمک کنم.
جنگ روسیه علیه اوکراین، درس‌هایی که روس‌ها از تحریم ایران آموختند
در صدوسیزدهمین روز از جنگ روسیه علیه اوکراین؛ مایل هستم تا در ادامه سه‌گانه مطالبم؛ به فرصت از دست رفته ایران بپردازم.
در مطلب اول اشاره کردم که شرایط هفت بندر اصلی روسیه به گونه‌ای است که عمده شرکای تجاری روسیه که می‌توانند از این بنادر کالا وارد کنند، یا در شمال اروپا هستند و یا کشورهای کره جنوبی و ژاپن که قاعدتا با توجه به حمایت این کشورها از اوکراین در جنگ و اعمال تحریم‌ها علیه روسیه احتمالا مایل نخواهند بود که همکاری اقتصادی خود را با روسیه ادامه دهند، در خصوص کشورهای آمریکای لاتین و شمال آفریقا نیز به دلیل همین تحریم‌ها، تا زمانیکه روسیه بتواند سازوکار مناسب دور زدن تحریم‌ها را ایجاد کند، قطعا این بازارها می‌تواند توسط رقبای روسیه تامین شود.
در مطلب دوم، نیز سعی کردم بر اساس آمار رسمی بین‌المللی میزان صادرات قیر روسیه از سال 2017 تا 2021 را به تصویر بکشم و با بررسی اینکه قیر به عنوان نهمین کالای ارزآور ایران و در حالیکه ایران طی سال‌های اخیر تحت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی توانسته است کماکان سهم بازار خود را تا حدی حفظ کند، شاید با هوشیاری می‌توانست مجددا بازارهای از دست رفته خود را بدست بیاورد.
اکنون با بررسی اخبار 113 روز طی شده از جنگ و جمع‌بندی تحلیل‌ها، تقریبا می‌توان به این نتیجه رسید که نه تنها ایران نتوانسته است جایگزینی برای بازارهای صادراتی روسیه باشد بلکه ممکن است که حتی در برخی از بازارها، سهم خود را از دست دهد.
اینکه، این جنگ تا کی طول خواهد کشید و چه منافعی برای قدرت‌های بزرگ درگیر در این جنگ دارد، شاید چیزی است که سال‌های بعد به آن بشود پرداخت اما در شرایط فعلی، شاید اثرات کوتاه مدت و میان مدت آن چندان برای همسایه جنوبی روسیه، یعنی ایران، خوشایند نباشد.
در تاریخ 11 ژوئن (مصادف با 21 خرداد ماه) بلومبرگ تحلیلی را منتشر کرد[1] و بر اساس آن به درس‌هایی که روس‌ها علاقمند هستند تا با اشتیاق از ایران در خصوص چگونگی دور زدن از تحریم‌ها بیاموزند، اشاره کرده است.
باید دانست که تا پیش از 22 فوریه 2022 و شروع جنگ روسیه علیه اوکراین، ایران تحت تاثیر بیشترین تحریم‌های بین‌المللی بود اما اکنون مقام اول بیشترین تحریم‌های بین‌المللی به روسیه تعلق پیدا کرده است و روس‌ها بسیار مشتاق هستند که بیاموزند چگونه اقتصاد ایران زیر فشار تحریم‌ها برای مدتهای طولانی دوام آورده است.
در این گزارش، به مطلب مهمی از همایون فلکشاهی تحلیلگر ارشد موسسه Kpler اشاره شده است، وی می‌گوید که:
همایون فلکشاهی، تحلیلگر ارشد Kpler نیز بر این باور است که در حوزه تولید و صادرات نفت ایران درس‌های بزرگی برای روس‌ها دارد. به گفته او، تحت تحریم‌ها، چین کلید حفظ صادرات نفت ایران بود. این درسی است که روسیه قبلا آموخته و فروش نفت به چین را از زمان شروع جنگ افزایش داده است. با این حال، تجربه ایران در زمینه‌های دیگر هم برای روسیه مفید خواهد بود. یکی این است که هرچند معافیت‌های تحریمی و قیمت‌های بالای نفت می‌تواند تأثیر تحریم بر درآمدهای نفتی و بودجه را خنثی کند، اما به محض کاهش قیمت‌ها لایه حفاظتی از بین می‌رود. دومین درس یادگیری شبکه پیچیده صادرات نفت با دور زدن تحریم‌ها است. به گفته فلکشاهی، ایران نفت را در نفتکش‌هایی ذخیره می‌کند که فرستنده‌های خود را خاموش می‌کنند تا در مواقع حساس (اغلب با رسیدن به آب‌های مالزی) ناپدید شوند. در آنجا آنها محصول را به کشتی‌های دیگری که می‌توانند به طور آشکار از تنگه مالاکا عبور کنند، منتقل می‌کنند و به این شیوه نفت را به بازارهای آسیایی می‌رسانند.[2]
و این همان کلید اصلی بالا بودن قیمت نفت از ابتدای جنگ روسیه می‌باشد؛ در حالیکه، ایران و ونزوئلا امکان عرضه گسترده نفت را به دلیل تحریم‌ها ندارند، عربستان سعودی نیز از موضع دولت دموکرات آمریکا در خصوص قتل جمال قاشقچی دلگیر بوده و با سیاست‌های آمریکا و اروپا در خصوص افزایش عرضه نفت همراهی نمی‌کند و روسیه نیز صرفا نفت خود را ارزان‌تر به هند و چین و کشورهای هم‌پیمان خود می‌دهد، این خود دلیل محکمی برای بالا بودن قیمت انرژی می‌شود تا به قول همایون فلکشاهی؛ «قیمت‌های بالای نفت می‌تواند تاثیر تحریم بر درآمدهای نفتی و بودجه را خنثی کند» و بدین ترتیب کل جهان را در هزینه جنگ شریک کند.
در همین حال به نقل روزنامه دنیای اقتصاد[3] در گزارش اخیر خود به نقل از حمید حسینی، عضو هیات‌مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌‌‌های نفت، گاز و پتروشیمی آورده است که:
«روسیه می‌تواند تقریبا نیمی از صادرات خود را روانه جنوب شرق آسیا و به‌ویژه چین کند. این یک تهدید بالقوه بزرگ برای صادرات نفت خام ایران است.»
و حتی در همین گزارش به کاهش روزانه 200 تا 250 هزار بشکه نفت خام ایران به چین در ماه آوریل 2022 اشاره شده است که نشان از افزایش سهم روسیه دارد.
همچنین در همین گزارش به نقل از رویترز اشاره شده است که روسیه احتمالا جایگزین ایران در هند و امارات برای تامین کالاهای پتروشیمی و پالایشی خواهد شد.
این وضعیت در خصوص دیگر کالاهای تولید روسیه نیز تقریبا صدق می‌کند، رادیو فردا در گزارشی با عنوان: «تخفیف چشمگیر روسیه به مشتریان؛ نفت و فولاد روسیه جایگزین ایران شد»[4]به نقل از روزنامه شرق گفته است که رضا شهرستانی، عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد، به آن روزنامه گفته که روسیه تخفیف‌های ۱۵ تا ۲۰ درصدی برای فولاد خود در نظر گرفته و به همین دلیل چین، افغانستان، تایلند و کره جنوبی که مشتریان بزرگ فولاد ایران بودند، این بار فولاد مورد نیاز خود را به روسیه سفارش داده‌اند.
احمد دنیانور، عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد، نیز به این روزنامه گفته است در سال ۱۴۰۰ صادرات فولاد، شش میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد کرد، اما حالا روسیه بازارهای ایران را یکی‌یکی تصاحب کرده و اقدام اخیر دولت برای افزایش عوارض صادرات فولاد هم به این مشکل دامن زده و تقریبا صادرات فولاد متوقف شده است.
همه‌ی اینها در حالیست که روز 21 خرداد 1401 خبرگزاری ایرنا[5] خبر عملیات آزمایشی حمل کالا از کریدور شمال-جنوب را منتشر کرده است و به وضوح بیان کرده است که:
«با تلاش‌های تیم کشتیرانی موفق شدیم بصورت سراسری و البته پایلوت سازوکاری را ایجاد کنیم که کانتینرها از روسیه به هند و یا آسیای دور فقط با یک بارنامه سراسری حمل شود که این مهم دقیقا هدف و روح اصلی راهگذر شمال – جنوب خواهد بود.»
قطعا تمامی کشورها از ترانزیت کالا استقبال خواهند کرد، اما آیا در ایران سیاستی اتخاذ خواهد شد تا با اعمال تعرفه‌های ترانزیتی شرایطی فراهم شود تا صادرات کالاهای تولید داخل متوقف نشود؟ آیا ممکن است که عدم اتخاذ تعرفه های لازم، باعث شود تا قیر روسیه نیز مانند قیر عراق جایگزین ایران در بازارهای مختلف شود؟
به نظرم باید صبر کرد و با بررسی شرایط ظرف شش ماه آینده مشخص خواهد شد که تاثیر جنگ اوکراین برای ایران تا چه حد خواهد بود.
[1] https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-06-11/russia-under-sanctions-can-learn-from-iran-s-grim-survival
[3] https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3866793
[4] https://www.radiofarda.com/a/russia-discount-oil-steel-iran/31858396.html
مطلبی دیگر از این انتشارات
آشنایی با مفهوم "بازار خط مقدم ساحلی" (Beachhead Market)
مطلبی دیگر از این انتشارات
لایسنس Wallix
مطلبی دیگر از این انتشارات
مزایای ویژه برنامه ریزی استراتژیک منابع انسانی