ابعاد اقتصادی شیوع کرونا

پادکست سکه:‌ گفتگو با حامد قدوسی

در اپیزود بیستم (اپیزود پنجم از پرونده ویژه کرونا) در پادکست سکه،‌ میزبان دکتر حامد قدوسی بودم. هرچند اختلاف سنی من با حامد زیاد نیست (تقریبا پنج سال) اما او حق زیادی بر گردن من دارد. از زمانی که با اقتصاد آشنا شدم، به آن علاقه‌مند شدم و تصمیم گرفتم در این رشته ادامه تحصیل دهم، حامد قدوسی بدون آن که بداند یا من را بشناسد در من اثرگذار بوده است. همیشه از آثارش لذت برده‌ام و مشتری وبلاگ دوست‌داشتنی «یک لیوان چای داغ»ش بوده‌ام. وبلاگی که حالا تبدیل شده به کانالی با همان اسم. نگاه حامد به موضوعات اقتصادی کاملا حرفه‌ای، ساختاریافته و روش‌مند است. فارغ از هوش و سوادی که دارد، شیوه پرداختنش به مسايل می‌تواند برای مخاطب آموزنده باشد. در ادامه سعی می‌کنم با زاویه نگاه خودم مروری داشته باشم بر گفتگویی که در این اپیزود با حامد داشتم. هرچند، مطمئنم این خلاصه جایگزین مناسبی برای این اپیزود نیست. توصیه می‌کنم شنیدن این مطالب را به طور کامل‌تر و از زبان شیرین خود حامد قدوسی از دست ندید.

ویژگی‌های بحران کرونا:

بحران کرونا بدون تردید یک شوک منفی به اقتصاد دنیا و طبعا به کشور ما وارد کرده است. این بحران چند ویژگی خاص دارد: ‌

ویژگی اول:

برخلاف تجربیات قبلی، این اولین بار است که یک اپیدمی اقتصادهای توسعه‌یافته را درگیر می‌کند. اقتصادهای توسعه‌یافته موتورمحرکه اقتصاد جهان هستند، طبعا با فرونشستن این اقتصادها احتمال ورود به رکودی جهانی وجود دارد. مگر این که به زودی راهی برای کنترل شیوع و اثرگذاری کرونا یافت شود.

ویژگی دوم:

این بحران هم سمت عرضه در اقتصاد را تحت تأثیر قرار داده و هم سمت تقاضا را و این به معنی عمق زیاد رکود حاصل از این بحران است.

تقاضا:

• کاهش مصارف عمومی و تغییر سبد خرید خانوار
• کاهش مخارج بنگاه‌های اقتصادی برای خرید مواد اولیه و خدمات

عرضه:

• عدم دسترسی پایدار به نهاده‌های تولید

- کاهش عرضه نیروی کار

- اختلالات به وجود آمده در واردات مواد اولیه

ویژگی سوم:

بحران کرونا یک بحران فراگیر است که همه دنیا و همه اقشار را درگیر خود کرده، این بحران مساله «همه» است نه فقط مساله مبتلایان یا مساله مردمی در منطقه‌ای خاص.

ویژگی چهارم:

به دلیل جهانی‌شدن اقتصاد و وابستگی متقابل کشورهای مختلف به یکدیگر امکان قرنطینه یک کشور وجود ندارد. حتی اگر کشوری در شرایطی آرمانی خود را از دنیا ایزوله کند، با اولین اتصال ناگزیر به زنجیره جهانی راه را برای ورود ویروس باز کرده است.

اقتصاد ایران:

این بحران در یکی بدترین دوران تاریخی برای اقتصاد ایران اتفاق افتاد. از سال ۸۷ شاهد عملکرد ضعیف اقتصاد ایران هستیم و بعید نیست یکی از دلایل تعلل و بی‌عملی یا واکنش کند دولت در عکس‌العمل به این بحران، همین موضوع باشد. در شرایط فعلی:

• مردم در مشکلات پیشین پس‌اندازهای احتیاطی خود را مصرف کرده‌اند و حالا توان اندکی برای مقابله با این شرایط ویژه دارند.
• بنگاه‌ها با بحران نقدینگی و سرمایه در گردش روبرو هستند.
• منابع بودجه‌ای دولت بسیار محدود است.
• اقتصاد ایران با چالش‌های چندگانه ساختاری مواجه است: بحران بانکی، بحران صندوق‌های بازنشستگی، بودجه وابسته به نفت، تورم، تحریم و ...
• حاکمیت از سرمایه اجتماعی پایینی برخوردار است.

مکانیزم‌های اثرگذاری بحران کرونا بر اقتصاد ایران:

بحران در سه سطح می‌تواند بر اقتصاد ایران اثربگذارد: سطح خانوار، سطح بنگاه و سطح کلان (دولت)

سطح خانوار:

دو عکس‌العمل خانوار در مقابله با شیوع کرونا جدی است:

کاهش مصرف کل و تغییر سبد مصرف

بحران پیش‌آمده با افزایش نااطمینانی از آینده، رفتارهای احتیاطی خانوار را افزایش می‌دهد، یعنی خانوارها با کاهش مصرف کل خود سعی می‌کنند آمادگی خود برای آینده‌ی نامطلوب و نامعلوم را افزایش دهند. از سوی دیگر ترکیب سبد خانوار تحت تاثیر این بحران دست‌خوش تغییراتی خواهد بود. طبعا مخارج بهداشتی (شوینده‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها و ... ) و حتی درمانی خانوار افزایش پیدا می‌کند و در عوض به دلیل ضرورت رفتارهای احتیاطی مخارجی دیگر مانند هزینه‌ی رستوران و کافه، گردشگری، حمل‌ونقل عمومی و ... کاهش می‌یابند.

کاهش عرضه نیروی کار

از سوی دیگر عرضه نیروی کار توسط خانوار به دلایل مختلف کاهش می‌یابد:

• خروج موقت مبتلایان و همراهان از بازار کار
• خروج داوطلبانه با هدف پیش‌گیری از ابتلا
• خروج اجباری از سر نبود تقاضا برای محصولات

سطح بنگاه‌ها

• بخش خدمات در وهله‌ی اول و پس از آن صنایع محصولات بادوام و غیرضروری از این بحران بیشترین ضربه را می‌خورند. هرچند صنایع تولیدکننده محصولات بهداشتی با شوک مثبت روبرو هستند.
• اغلب بنگاه‌ها با کمبود تقاضا برای محصولاتشان مواجه می‌شوند.
• رکود به وجود آمده مسائل مربوط به نقدینگی و سرمایه‌ در گردش بنگاه‌ها را عمیق‌تر می‌کند و مسائل جدیدی نظیر عدم توانایی برای بازپرداخت وام‌های پیشین، پرداخت مالیات و بیمه به وجود می‌آورد.
• با ادامه وضع موجود ممکن است توانایی بنگاه‌های مختلف (به خصوص بنگاه‌های کاربر و بنگاه‌های وابسته به مواد اولیه وارداتی) در تداوم تولید مختل شود.

سطح کلان (دولت)

تجارت خارجی

• این بحران بر تعاملات تجاری اثر جدی دارد، در کاهش قیمت نفت خام موثر بوده و به صنعت گردشگری ما ضربه جدی زده است.
• کاهش گردشگری خروجی، کاهش قیمت محصولات خام وارداتی و کمک‌های بین‌المللی می‌توانند تا حدی در کاهش عمق این بحران موثر باشند.
• تحریم‌ها با محدود کردن تنوع زنجیره تامین آسیب‌پذیری اقتصاد و آسیب‌رسانی بحران کرونا را تشدید می‌کند.

بودجه دولت

بودجه دولت نیز به دلیل کاهش قیمت نفت، کاهش صادرات محصولات پتروشیمی، افزایش هزینه‌های بهداشت و سلامت و سیاست‌های مقابله با بحران کرونا، کاهش گردشگر ورودی و صادرات غیرنفتی با بحران کرونا تحت فشار دوچندان قرار خواهد گرفت.

چه باید کرد؟ سیاست‌گذاری متناسب با این بحران

پیش از هر چیز باید خود را برای یک دوره ریاضت اقتصادی آماده کنیم. باید بپذیریم که در دوران دشواری به سر می‌بریم و گذر از این دوران نیازمند تدبیر و عقلانیت مضاعف است. برخی از سیاست‌های پیشنهادی در این دوران عبارتند از:

سیاست پولی:

تا حد ممکن می‌بایست با یک سیاست پولی انبساطی کاهش تقاضا جلوگیری کرد. هرچند این سیاست در آینده با تورم همراه خواهد بود ولی در شرایط فعلی ناگزیر از پذیرش این تورم هستیم.

سیاست مالی (بودجه‌ای):

دولت برای جلوگیری از ورشستگی بنگاه‌ها و حفظ زنجیره تامین می‌بایست با مسامحه بیشتر با صنایع برخود کند. به عنوان مثال با به تعویق انداختن مالیات یا کاهش سهم تامین اجتماعی به بنگاه‌های امکان و انگیزه لازم برای تدام فعالیت را بدهد. سیاست‌های حمایتی-معیشتی برای کمک به خانوارها و کسب‌وکارهایی که تاب تحمل این شرایط دشوار را ندارند از سیاست‌های ضروری است که لازم است دولت به سرعت و با توجه ویژه نسبت به آن اقدام نماید.

سیاست تجاری:

با توجه به این که بحران کرونا مستقیما به تعاملات تجاری آسیب زده است،‌ دولت می‌بایست قیود و اصطکاکات موجود در این عرصه را کاهش دهد تا انگیزه لازم برای این تعاملات به وجود آید.

لطفا سکه را در اپلیکیشن‌های تخصصی پادکست (پادگیرها) بشنوید:

Apple Podcast, Google Podcast, Anchor, Castbox, Namlik