بازار گرم اخبار زرد در روزهای تاریک!

نمیدونم از کمال‌گرایی نشات گرفته یا که از عدم اعتماد به نفس! ولی چیزی که در مورد خودم میدونم اینه که کاری که از سر رضایت و خواست خودم انجام میدم را یا باید خیلی خوب انجام بدم یا که در کل انجامش ندم! بنابراین تمام این مدت ترجیح میدادم بیشتر مطالب دیگران رو بخونم و به لایک و کامنت بسنده کنم تا خودم یه مطلب رو بنویسم و بعد از اون همش فکرم درگیر نصفه و نیمه بودن و خوب نبودن مطلبم باشه! خیلی وقته دارم سعی میکنم این اخلاقا رو کنار بزارم و در همین راستا تصمیم گرفتم راجع به موضوعی که این روزا ذهن خودم درگیرشه بنویسم!

و اما بریم سراغ مطلبی که ذهنم درگیرشه!
امروز که اطراف ما پر از رسانه است، تشخیص اخبار واقعی از اخبار غیرواقعی از همیشه سخت‌تر شده و البته این موضوع، زمانی خیلی به چشم میاد که مثل این روزها درگیر یک اتفاق خیلی بد شده باشیم؛ استرس و نگرانی برای عزیزانمون باعث بشه قدرت شناخت اخبار درست را از دست بدیم و آنی‌تر از همیشه تصمیم بگیریم و اخبار را بین دوستان و آشنایان نشر بدیم.
طبق تحقیقی که Pew Research Center انجام داده (البته جامعه آماری این تحقیق آمریکاست ولی از نظر من این تحقیق را به خیلی از جوامع دنیا میشه بسط داد)، آدمهای زیر ۵۰ سال نیمی از اخبار خود رو از طریق رسانه‌های آنلاین میگیرند. همچنین دریافت اخبار به صورت آنلاین برای افراد زیر ۳۰ سال دو برابر محبوب‌تر از دریافت اخبار از تلویزیون است. (البته در کشور ما و به دلیل از بین رفتن اعتماد مردم به اخبار رسانه ملی فکر می‌کنم این امار بیشتر هم باشه!) پس ما نیاز داریم حتما راهی برای تشخیص و تمایز بین اخبار واقعی با اخبار غیرواقعی یا حتی ساختگی پیدا کنیم.

اخبار غیرواقعی اخباری است که قابل تایید نیستند، بدون منبع درست و معتبری ارائه شدند و درکل غیرصحیح هستند.

اخبار غیرواقعی انواع مختلفی دارند:‌

۱. اطلاعات غلط عمدی: اخباری جعلی که توسط گروهی خاص در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نشر داده می‌شوند و هدفی خاص دارند. هدف این اخبار این است که مردم آن ها را باور کنند بدون اینکه زمان لازم و کافی برای تایید یا عدم تایید ‌آن ها بگذارند. این اخبار سعی میکنند از عناوین هدفمندی برای جذب هرچه بیشتر مخاطب استفاده کنند.

۲. عناوین دروغین: دسته‌ی دوم، اخباری هستند که حقیقت دارند ولی نه صددرصد. مثلا تیتر خبر به یک چیز اشاره می‌کند ولی متن خبر کاملا چیز دیگری است. درواقع این اخبار سعی بر این دارند که با تیتر‌های جذاب و غیرواقعی مخاطب را جذب کنند، و صرفا باعث کلیک کردن مخاطب روی آن خبر شوند.

۳.اشتراک گذاری رسانه‌های اجتماعی: با توجه به اینکه رسانه‌های اجتماعی توانایی زیادی برای به اشتراک‌گذاری حجم وسیعی از اخبار در مدت زمانی کوتاه دارند، مخاطبان اکثرا زمان کافی برای تشخیص واقعی یا غیرواقعی بودن آن‌ها صرف نمی‌کنند. در واقع در این شبکه‌ها عمدتا افراد به میزان لایک و کامنت و اشتراک‌گذاری اون مطلب توجه میکنند و براساس آن تصمیم می‌گیرند و فراموش می‌کنیم که چون چیزی محبوب و گسترده است، دلیل نمی‌شود که واقعیت داشته باشد.

۴. طنز: اخبار طنز یا اخبار کمدی غالبا با جنبه‌ای از حقیقت آغاز می‌شود و سپس به طور هدفمند پیچیده می‌شود تا درباره‌ی جامعه اظهار نظر کند. این اخبار پتانسیل پخش شدن رو دارند درحالی که بخش وسیعی ماهیت طنز آن را درک نمی‌کنند.

اما چرا اخبار جعلی زودتر وایرال می‌شوند؟

روزانه میلیون‌ها آدم در سراسر جهان اخبار دروغین را در شبکه‌های اجتماعی دست به دست میکنند! اما آیا آن‌ها از قصد این کار را انجام می‌دهند؟ ساختار شبکه‌های اجتماعی در کنار عناوین چشم‌نواز در فید حساب کاربری‌مان، اشتراک مطالب رو از ارزیابی یا حتی خواندنشون برای ما آسان‌تر کرده. درواقع افراد بر اساس عناوین و عقایدشون تصمیم می‌گیرند؛ اخباری که هم جهت با عقایدشون هست رو تایید می‌کنند و نشر می‌دهند و از اخباری که عقاید آنها را تایید نمی‌کنه رد می‌شوند. اما غالبا بنابه مواردی که در بالاتر توضیح دادم این اخبار، خیلی سریع در بخش وسیعی از جامعه دست به دست می‌شوند.

به راستی آیا تشخیص خبر واقعی از غیرواقعی امکان پذیره؟‌

توانایی ارزیابی و جداسازی اخبار جعلی از اخبار واقعی بخشی از سواد رسانه‌ای و در سطح وسیع‌تر سواد اطلاعاتی است. اما راهکارهای ساده‌ای نیز وجود دارد که ما را قادر می‌سازد واقعی یا جعلی بودن یک خبر را بررسی کنیم. برای مثال در مواجهه با یک خبر برای تشخیص واقعی بودن یا نبودنِ آن می‌تونیم سه سوال از خودمون بپرسیم:

۱. خالق خبر چه کسی است؟

اولین سوالی که در هنگام دیدن یه خبر باید از خودمون بپرسیم اینه که نویسنده‌ی خبر چه فرد یا چه سازمانی است؟ و پیشینه‌ی آن فرد یا سازمان چه بوده است؟

• آیا ما این شخص یا سازمان را می‌شناسیم؟
• آیا از تخصص اون فرد مطمئینیم؟
• آیا اسم نویسنده یا سازمانی که مطلب را تهیه کرده، ذکر شده است؟
• آیا آن را در سایتی معتبر نشر داده اند و در بخش درباره ما به درستی در مورد خود توضیح داده‌اند یا خیر؟
• آیا این فردی که مطلب را نشر داده، خودش نویسنده‌ی خبر است یا که صرفا آن را ویرایش کرده و یا نشر داده است؟

تازه‌ترین نمونه‌ای که برای این مورد می‌تونیم مثال بزنیم، خبری است که چند شب پیش در رابطه با مرگ استاد شجریان وایرال شد. خبری که ابتدا تسنیم آن را منتشر کرد و به دنبال آن تمامی خبرگزاری‌ها آن را نشر دادند و به عنوان منبع از تسنیم استفاده کردند. خبری که اگرچه خوشحالیم کذب بود اما نشان داد ما همچنان حافظه‌ی کوتاه مدتی داریم و فریب خبرگزاری‌هایی که برای جذب مخاطب، اقدام به انتشار یک شایعه می‌کنند را میخوریم و در این مواقع نمی‌توانیم خبر غیرواقعی رو از واقعی تشخیص دهیم. با این حال، آيا دفعه بعدی که شما خبری مشابه از تسنیم دیدید آن را باور می‌کنید؟

۲. پیام خبر چیست؟

سوال دومی که پس از دیدن یه خبر و گرفتن پیام آن باید از خودمون بپرسیم اینه که پیام این خبر چیست؟
درواقع محتوای پیام چیست؟

• آیا چند جای مختلف این محتوا را نشر دادند؟
• آیا این مکان‌های مختلف که خبر رو نشر دادند، از گزارشگران و نویسنده‌های متفاوتی استفاده می‌کنند؟
• آیا توی مطلب از نقل قولی از یه فرد معتبر استفاده شده؟
• آیا وب‌سایتی یا رسانه‌ای که خبر رو نشر داده همواره در حال به روز رسانی است؟
• آیا تعصبی در خبر مشاهده می‌شود؟‌

۳. چرا این خبر ایجاد شده است؟

و اما سوال سوم این است که انگیزه‌ی ایجاد این خبر چه بوده است؟‌

• آیا یک خبر تبلیغاتی است؟
• آیا فردی که محتوای اون خبر را ایجاد کرده در ازای آن از جای خاصی پول گرفته است؟
• آیا این خبر باعث سود فرد یا افرادی خاص می‌شود؟
  

اما درکل و به طور خلاصه همیشه با چک کردن ۱) منبع خبر و در صورت معتبر بودن منبع، با میزان انتشار آن ۲) ارتباط و هماهنگیش با اخبار رسانه‌های دیگر ۳) بررسی نویسنده خبر و پیشنیه‌ی او ۴) میزان قابل اطمینان بودن منبع، نویسنده و خبر ۵) و درنهایت هدف از نشر آن خبر توسط نویسنده، میشه تا حد زیادی درست یا غلط بودن یه خبر رو تشخیص داد.

در نهایت به دنبال اخبار این روزا در رابطه با کرونا، به نظر من اینکه چی بخوریم، چی نخوریم و چیکار کنیم و چیکار نکنیم رو فقط از سایت سازمان بهداشت جهانی یا منابع ترجمه‌ی شده معتبر، دنبال کنید. استرس رو از خودتون دور کنید چون با اون نمیشه چیزی رو حل کرد و تنها باعث ضعیف شدن سیستم دفاعی بدن میشه.

تنها با رعایت کردن نکات بهداشتی و حتی‌الامکان از خونه بیرون نرفتن، از خودتون و نزدیکانتون محافظت کنید. دنبال آمار افراد مبتلا شده و یا فوت شده هم نگردین، چون جدای از اینکه نمیشه درست یا غلط بودنشون را تشخیص داد، صرفا باعث ایجاد استرس در فرد می‌شوند.

امیدوارم همیشه سلامت باشید.