خلاصه کتاب-«داشتن یا بودن» | چرا بیشتر داشتن، ما را خوشحال‌تر نمی‌کند؟

خلاصه کتاب «داشتن یا بودن» از اریش فروم | بازگشت به اصالت در جهانی پر از تظاهر

در جهانی که موفقیت با ماشین لوکس و تعداد فالوئر سنجیده می‌شود، چقدر از خودمان دور شده‌ایم؟ چرا هرچقدر بیشتر می‌خریم، کمتر آرامش داریم؟ چرا احساس تهی بودن، مثل یک سایه، پشت سرمان کشیده می‌شود؟ اریش فروم، روانکاو و متفکر اجتماعی نامدار، در کتاب ماندگار داشتن یا بودن به این سؤالات عمیق پاسخ می‌دهد.

او ما را دعوت می‌کند به بازنگری در سبکی که زندگی می‌کنیم؛ و ما را با دو شکل زیستن آشنا می‌سازد: «داشتن» و «بودن». انتخاب میان این دو، فقط یک تفاوت سبک نیست، بلکه مسیری برای نجات انسان از پوچی مدرن است.

معرفی اریش فروم و انگیزه‌ی نگارش کتاب

اریش فروم، روانکاو آلمانی‌تبار و از اندیشمندان مکتب فرانکفورت، به‌خاطر تحلیل‌های روان‌شناختی-اجتماعی عمیقش شناخته می‌شود. او در این کتاب، با ترکیب روان‌شناسی، فلسفه، دین و جامعه‌شناسی، نشان می‌دهد که ریشه بسیاری از ناهنجاری‌های روانی انسان مدرن در نحوه نگرش او به زندگی نهفته است.

فروم در دوره‌ای این کتاب را نوشت که جهان در حال تجربه شتاب بی‌سابقه‌ای در مصرف، تولید و رقابت بود؛ اما هم‌زمان، میزان اضطراب، افسردگی و بیگانگی هم بالا رفته بود. او این پدیده را «بحران معنای زندگی» می‌نامد.

دو شیوه‌ی زندگی: «داشتن» در برابر «بودن»

در نگاه فروم، دو جهت‌گیری بنیادین در شخصیت انسان وجود دارد:

۱. حالت داشتن (Having Mode)

در این حالت، فرد هویت خود را از مالکیت می‌گیرد. او باور دارد که «من هستم چون دارم». مالکیت نه‌فقط در معنای مالی، بلکه در همه چیز دیده می‌شود:

داشتن مدرک تحصیلی داشتن شریک عاطفی داشتن اعتبار، شهرت، دانش، حتی "خدا"!

در این حالت، عشق، رابطه، دانایی و حتی ایمان، چیزهایی هستند که باید «داشت»، نه «زیست». به‌عبارت دیگر، فرد احساس می‌کند اگر چیزی را در اختیار نداشته باشد، آن را نمی‌فهمد یا تجربه نمی‌کند.

۲. حالت بودن (Being Mode)

در مقابل، در حالت بودن، انسان از تجربه‌ی زنده و ارتباط اصیل با خود، دیگران و جهان معنا می‌گیرد. این‌جا:

عشق یعنی بخشیدن و بودن با دیگری، نه تصاحب او. یادگیری یعنی رشد درونی، نه فقط انباشت اطلاعات. ایمان یعنی زندگی در لحظه، نه حفظ شعائر بدون تأمل.

فروم می‌گوید: «در حالت بودن، داشتن چیزی مهم نیست؛ بلکه تجربه کردنِ آن با تمام وجود اهمیت دارد.»

فرهنگ مصرف‌گرا: تربیت ما برای «داشتن»

فروم بر این باور است که نظام سرمایه‌داری مدرن، انسان را به سمتی سوق داده که ارزش خود را فقط از طریق «داشتن» تعریف کند. از کودکی به ما آموزش داده می‌شود که:

«بخر تا خوشحال شوی» «رقابت کن تا برتری داشته باشی» «عاشق شو تا کسی مال تو شود»

این تفکر، ما را به «مصرف‌کننده‌هایی مضطرب» تبدیل می‌کند که همیشه نگران از دست دادن چیزی هستند. فروم این وضعیت را «بردگی مدرن» می‌نامد: آزادی‌مان را از دست داده‌ایم، ولی گمان می‌کنیم آزادیم چون انتخاب داریم.

عواقب زندگی بر مبنای داشتن

فروم با تحلیل‌های روان‌شناختی و اجتماعی عمیق، نشان می‌دهد که تمرکز بر «داشتن» به پیامدهای تلخی منجر می‌شود:

بی‌ثباتی روانی: چون هر چیزی که داریم ممکن است از بین برود، مدام در ترس زندگی می‌کنیم. روابط ناپایدار: چون دیگران را به عنوان دارایی می‌بینیم، نه به عنوان وجودی مستقل. تنهایی و بیگانگی: چون ارتباط واقعی‌مان با خود، طبیعت و دیگران قطع شده. از دست دادن معنا: چون در پی بیشتر داشتن، دلیل زندگی را گم کرده‌ایم. چگونه به سمت «بودن» حرکت کنیم؟ نسخه‌ی فروم برای یک زندگی اصیل

فروم معتقد است که راه نجات، نه در تغییر ظاهری زندگی، بلکه در تحولی درونی است. او راهکارهایی برای بازگشت به حالت بودن ارائه می‌دهد:

تمرین آگاهی و حضور در لحظه: بودن یعنی دیدن، شنیدن و لمس کردن لحظه‌ی اکنون بدون قضاوت یا میل به تصاحب. عشق بی‌قید و شرط: عشق یعنی دیدن دیگری آن‌گونه که هست، نه ابزاری برای رفع نیازهای شخصی. رشد درونی از طریق مطالعه، هنر و خلاقیت: یادگیری برای رشد، نه مدرک. بازبینی نظام اقتصادی و تربیتی: جامعه‌ای انسانی‌تر باید اولویت‌ را به شکوفایی انسان بدهد، نه صرفاً تولید و مصرف بیشتر. جمع‌بندی: انتخاب ماست که انسان باشیم یا ابزار مصرف

کتاب داشتن یا بودن، اثری است عمیق و روشنگر، نه فقط برای روانشناسان یا فیلسوفان، بلکه برای همه‌ی ما که به‌دنبال معنای زندگی، آرامش درونی و رهایی از اضطراب مدرن هستیم.

فروم با قدرت کلام خود، ما را بیدار می‌کند و نشان می‌دهد که خوشبختی واقعی، در «بودن» نهفته است، نه در انبار کردن چیزهایی که روزی ما را ترک می‌کنند.

اگر در مسیر زندگی‌ات سردرگمی، این کتاب را فقط نخوان، آن را تجربه کن. چون انتخاب میان «داشتن» و «بودن»، انتخاب میان زنده ماندن و زندگی کردن است.