مروری بر ادبیات تفکر خلاق

مقدمه:

تفکر خلاق به عنوان فرآیندی است که در آن ایده‌های نوآورانه، منطقی‌ برنده و متفاوت ایجاد می کنند. این نوع تفکر بر اساس ترکیب اطلاعات، تجربیات و آگاهی فرد استوار است و به وسیله‌ی ترکیب عناصر مختلف به نتایج خلاقانه منتهی می شود. تفکر خلاق به ما کمک می‌کند مسئله را در زوایای متفاوت مشاهده کنیم و راه‌های نوینی برای حل آن پیدا کنیم. این نوع تفکر به ما اجازه می‌دهد محدودیت‌ها و الگوهای متداول را نادیده بگیریم و به دنبال ایده‌های جدید، بروز و خارق‌العاده بگردیم. در تفکر خلاق، می‌توان از روش‌های مختلفی مانند تجسم، جداسازی مسئله، ترکیب اجزا، سوال پرسی و تحلیل استفاده کرد. هر کدام از این روش‌ها می‌توانند در ایجاد ایده‌های خلاقانه مؤثر باشند. تفکر خلاق در صنایع مختلف نقش کلیدی دارد و به توسعه کسب و کارهای نوپا، حل مسائل روزمره و کشف راه‌حل‌های نوین کمک می‌کند. بنابراین، آشنایی با تفکر خلاق می‌تواند به فرد در مواجهه با چالش‌ها و موقعیت‌های پیچیده کمک کرده و باعث ارتقای عملکرد و نتایج بهتر شود.

تعریف تفکر خلاق:

تفکر خلاق به معنای تولید ایده‌ها، راه‌حل‌ها و نتایجی جدید، نوآورانه و مفید است که در حل مسائل و ایجاد پیشرفت در هر حوزه‌ای مؤثر است. این مفهوم شامل توانایی ترکیب ایده‌ها، تحلیل مسائل به صورت متفاوت و تولید راه‌حل‌های خلاقانه برای مواجهه با چالش‌های مختلف است. تفکر خلاق می‌تواند در هر صنعت و حوزه از جمله علم، هنر، فناوری و کارآفرینی مورد استفاده قرار گیرد و به عنوان یکی از مهارت‌های مورد نیاز در جوامع امروزی شناخته می‌شود.

تفکر خلاق از دیدگاه بزرگان :

- آلبرت اینشتین: "تفکر خلاق، توانایی حل مسئله با استفاده از تصورات فراتر از محدودیت‌های موجود است."

- ادوارد دبونو: "تفکر خلاق، تولید ایده‌های جدید و مفید با استفاده از روش‌های خلاقانه است."

- تاندربرگ: "تفکر خلاق، توانایی تولید نتایج جدید و پایدار در پاسخ به چالش‌های مختلف است."

- مایکل میکالکو: "تفکر خلاق، توانایی ترکیب ایده‌های مختلف و تولید نتایج جدید با استفاده از تخیل و خلاقیت است."

- ژان پیاژه: "تفکر خلاق، توانایی تغییر و تبدیل فرآیندهای معمول و متداول به روش‌های نوآورانه و خلاقانه است."

اهمیت تفکر خلاق :

تفکر خلاق به عنوان یکی از مهمترین مهارت‌های مورد نیاز در جوامع امروزی، تلقی می شود. با توجه به تغییرات فراوان در جهان امروز، اهمیت تفکر خلاق بیش از پیش احساس می‌شود. به دلیل رقابت شدید در بسیاری از صنایع و حوزه‌ها، توانایی تفکر خلاق برای رسیدن به راه‌حل‌های جدید و نوآورانه، تبدیل به یکی از مهمترین عوامل پیشرفت و توسعه شده است.

تفکر خلاق همچنین به افراد کمک می‌کند تا بهترین راه‌حل‌ها را برای مسائل موجود پیدا کنند. هنگامی که شخص قادر است به صورت خلاقانه به مسئله نگریسته و راه‌حل‌های جدیدی را پیدا کند، بهترین نتیجه را خواهد گرفت. تفکر خلاق همچنین به شخص کمک می‌کند تا با ایده‌های جدید و خلاقانه، بهترین راه‌حل‌ها را برای مسائل موجود پیدا کند.

تاریخچه تفکر خلاق :

تاریخچه تفکر خلاق به دوران یونان باستان برمی‌گردد، زمانی که فلاسفه یونانی به دنبال پیدا کردن راه‌حل‌های خلاقانه و جدید برای مسائل مختلف بوده اند. در قرون وسطی، ایده‌های جدید و خلاقانه بیشتر به دلیل تعصبات و افراط‌گرایی‌ها مورد سرزنش قرار می گرفتند. اما در دوران رنسانس، با بازگشت تفکر خلاقانه و نوآورانه، انقلاب‌های فرهنگی و علمی آغاز شد. از آن زمان به بعد، تفکر خلاق به عنوان یکی از مهمترین عوامل توسعه و پیشرفت در علوم، فناوری و هنر شناخته شد. در دهه ۱۹۵۰، جی. پل گیتر و ادوارد دبونو روش تولید ایده‌های خلاق را به عنوان یک فرایند مدون خلاقیت و تولید ایده توصیف کردند. امروزه، تفکر خلاق به عنوان یکی از مهمترین مهارت‌های مورد نیاز در بسیاری از شغل‌ها، شامل مدیران، کارآفرینان، هنرمندان، نویسندگان و حتی دانشجویان، شناخته شده است.

روش های تقویت تفکر خلاق:

تفکر خلاق یک موضوع پیچیده است که برای بسیاری از افراد بسیار دشوار به نظر می رسد. در اینجا به برخی از روش‌هایی که می‌تواند برای تقویت تفکر خلاق مورد استفاده قرار گیرد، اشاره می شود:

1- مطالعه: خواندن کتاب‌ها، مقالات، روزنامه‌ها و وب سایت‌های مختلف، می تواند نقطه شروع خوبی برای تقویت تفکر خلاق شما باشد. با خواندن در مورد موضوعات مختلف، می توانید ایده‌های جدید به دست آورید و با آگاهی از جدیدترین ایده‌ها و مفاهیم، به روز باشید.

2- محیط کار خلاق: برای تقویت تفکر خلاق، شما به یک محیط کار خلاق نیاز دارید. برای این کار، می توانید یک دفتر، جعبه ابزار خلاق، یا یک پوستر انگیزشی در محل کار خود داشته باشید. این کار باعث می شود که ایده‌های شما جریان پیدا کنند و شما بتوانید خلاقیت خود را افزایش دهید.

3- ابزارهای تمرین خلاقیت : تمرین کردن تفکر خلاق، می تواند به شما کمک کند تا ایده‌های خود را توسعه دهید. برای این کار، می توانید به تمرین‌هایی مانند نوشتن داستان‌های کوتاه، حل مسائل ریاضی، نقاشی، موسیقی، نوشتن، ورزش و یا طراحی ایده‌های جدید بپردازید.

4- طراحی: طراحی چیزی برای یک شخص خاص، می تواند یک روش عالی برای تقویت تفکر خلاق باشد. به عنوان مثال، شما می توانید یک لباس، جواهرات، یا یک محصول دیجیتالی برای یک دوست طراحی کنید.

5- تجربه های جدید: برای تقویت تفکر خلاق، شما باید به دنبال تجربه های جدید باشید. سفر ، شرکت در دوره های آموزشی، و یا تلاش برای یادگیری مهارت های جدید نمونه هایی از تجربه های جدید هستند.

6- مشاهده کردن مسئله از دیدگاه‌های مختلف: برای تقویت تفکر خلاق، شما باید قابلیت دیدن مسئله از دیدگاه‌های مختلف را پیدا کنید تا بتوانید به یافتن راه‌حل‌های جدید و خلاقانه برای آن برسید.

7- تمرین تلفیق ایده: در این روش، شما ابتدا باید یک ایده جدید پیدا کنید و سپس با تلفیق آن با ایده‌های دیگر، به دنبال یافتن راه‌حل‌های خلاقانه برای مسئله خود باشید.

8- استفاده از تکنیک‌هایی مانند سوال چرا و چطور: با استفاده از این تکنیک‌ها، شما می‌توانید به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه برای مسائل خود باشید.

9- تمرین توانایی تصور: شما باید قابلیت تصور و تخیل بالایی را داشته باشید تا بتوانید به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه برای مسائل خود باشید.

در نهایت، تقویت تفکر خلاق نیازمند تمرکز و تمرین است. با انجام تمرین‌های مختلف و تلاش برای پیدا کردن راه‌های جدید برای حل مسائل، شما می توانید تفکر خلاق خودتون رو تقویت کنید.

روش ادوارد دوبونو در تولید ایده و خلاقیت :

ادوارد دبونو، روش تولید ایده‌های خلاق را به صورت چهار مرحله‌ای توصیف می‌کند:

۱. آمادگی: در این مرحله، شخص باید ذهن خود را برای تولید ایده‌های خلاق آماده کند. این شامل تمرین ذهنی، مطالعه و تحقیق در زمینه موضوع مورد نظر و نوآوری در روش‌ها و فرآیندهای کاری است.

۲. تحلیل: در این مرحله، شخص باید مسئله را به صورت دقیق تحلیل کند و عوامل موثر در آن را شناسایی کند. این شامل تحلیل مسئله به صورت جزئیات، تبدیل مسئله به سوالات کوچک‌تر، تعیین هدف و محدوده و بررسی محیط مسئله است.

۳. تولید ایده: در این مرحله، شخص باید ایده‌های خلاقانه و جدیدی برای حل مسئله پیدا کند. این شامل استفاده از روش‌های خلاقانه‌ای مانند برگرداندن مسئله، تغییر فرضیات، ترکیب ایده‌ها و تولید ایده‌های جدید و خلاقانه است.

۴. تبدیل به عمل: در این مرحله، شخص باید ایده‌های خود را به عمل بیاورد و برای حل مسئله استفاده کند. این شامل بررسی و انتخاب بهترین ایده، طراحی و برنامه‌ریزی برای اجرای ایده و پیش‌بینی موانع و راه حل‌های ممکن برای آن است.

این فرایند تفکر خلاق منطبق با ایده‌های ادوارد دبونو است و امروزه به عنوان یکی از مهمترین روش‌های تولید ایده در بسیاری از زمینه‌ها، شامل علم، فناوری، هنر و کارآفرینی، استفاده می‌شود.

تکنیک شش کلاه فکری:

علاوه بر این او تکنیک شش کلاه فکری را جهت تحلیل و مسیر دهی به اندیشه ها معرفی کرده است. او اندیشه های مبتنی بر شش کلاه فکری را در اندیشه سفید جهت جمع آوری اطلاعات موجود بر اساس واقعیات ، در اندیشه قرمز برای پی بردن به احساسات، نسبت به مساله، دراندیشه سبز برای اکتشافات بیشتر و ارائه راه حل های گوناگون برای گسترش بیشتر راه کار ها ، در اندیشه سیاه برای ارزیابی کاستی ها ، خطرات و وجوه منفی ایده ها و راه حل ها، در اندیشه زرد برای ارزیابی فواید و کارایی و وجوه مثبت هر یک از راه حل ها و در اندیشه آبی برای جمعبندی و ارزیابی آنچه تا کنون بدست آمده است معرفی کرد.

اندیشه سفید و قرمز وابسته به مرحله اول و دوم یعنی آمادگی و تحلیل است . اندیشه سبز ، وابسته به مرحله سوم یعنی تولید ایده است. اندیشه سیاه ، زرد و آبی نیز وابسته به مرحله چهارم یعنی تبدیل ایده های چند گانه به یک یا چند ایده موثر و عملیاتی است.

مهارت تفکر خلاق به ویژه در اندیشه سبز بسیار حایز اهمیت است. نتیجه ترکیب این شش اندیشه، رسیدن به بهترین ایده ها برای عبور از مساله است. اما رسیدن به بهترین ایده، طی عبور از میان تولید ایده های گوناگون و خلاقانه حاصل می شود. ایده هایی که از مهارت تفکر خلاق در اندیشه سبز حاصل شده است . لذا استفاده از تکنیک شش کلاه بدون حضور این مهارت، اثر بخشی لازم را نخواهد داشت.

نتیجه :

امروزه تفکر خلاق به عنوان یکی از مهارت های کلیدی در تحقق موفقیت های فردی ، گروهی و سازمانی محسوب می شود ، چرا که می تواند آن ها را در حل مسایل ، غلبه بر موانع و حرکت رو به جلو و توسعه یاری نماید . طی این مقاله کوتاه ، ضمن تشریح مفاهیم و تعاریف این مهارت، راه کارهایی برای پرورش و تقویت آن ارایه شد و در نهایت تکنیک شش کلاه فکری ادوارد دوبونو برای تولید ایده های کاربردی و اثر بخش در خصوص هر مساله خاص توضیح داده شد .

در پایان به همه کسانی که به رشد ، بالندگی و تعالی می اندیشند توصیه می شود تا این مهارت را با تکنیک های پیشنهاد شده و بسیاری از راهکارهای دیگر در خود تقویت نمایند و روش استفاده از تکنیک شش کلاه فکری دوبونو را نیز فرا گیرند.