داستان نوتلا: شکلاتی که فندق شد!

تا همین چند سال پیش، قبل از افزایش نگهانی قیمت دلار و ورود شرکت‌های ایرانی به حوزه شکلات صبحانه، کسانی که اهل خریدن خوراکی‌های خارجی بودند این مدل شکلات را فقط به اسم نوتلا می‌شناختند! نوتلا هم مثل تعداد زیادی از اختراعات دیگر محصول بخشی از تاریک‌ترین دوره‌های بشر یعنی جنگ جهانی دوم است.

اختراعات مشهوری مثل ضبط‌صوت، پوشک و پدهای بهداشتی، جراحی پلاستیک، غذای کنسروی، ساعت مچی، زیپ، سوسیس‌های گیاهی، استیل، تماس‌های بی‌سیم، بانک خون، تغییر ساعت تابستانی و هواپیماهای بدون سرنشین تنها برخی از اختراعاتی بودند که در جنگ‌های جهانی اول و دوم توسط آلمانی‌ها یا دیگر طرف‌های درگیر جنگ خلق شده‌اند اما نوتلا یکی از خوشمزه‌ترین آنها بود.

ممکن است هنوز هم عده‌ای تصور کنند نوتلا ساخته‌شده از کاکائو یا همان شکلات است. ظاهر یکسان آن با شکلات هم البته مزید بر علت می‌شود. با این حال فلسفه‌ی شکل‌گیری نوتلا اوصلا به در دسترس نبودن شکلات در یک دوره زمانی بازمی‌گردد. داستان همیشگی: محدودیتی به وجود می‌آید و محدودیت خلاقیت ایجاد می‌کند!

بله. نوتلا دقیقا به‌خاطر کمبود شکلات در جنگ جهانی دوم درست شده است و اتفاقا همین طرفداران شکلات بوده‌اند که پیش از همه به نوتلا اقبال نشان داده‌اند.

شیرینی‌پزهای ایتالیایی

تاریخچه این خوراکی ترکیبی به قرن نوزدهم در ایتالیا بازمی‌گردد. نوتلا در اصل به‌عنوان جایگزینی برای شکلات در زمان جنگ‌های ناپلئون بناپارت ساخته شد. در آن زمان به‌خاطر جنگ‌های ناپلئون بین فرانسه و چند کشور اروپایی دیگر از‌جمله بریتانیا، شکلات به ماده‌ای کمیاب تبدیل شده بود. بریتانیا در آن موقع یکی از مراکز مهم تجاری اروپا بود که هر محصولی از آنجا به کشورهای دیگر مبادله می‌شد.

به‌خاطر جنگ‌هایی که ناپلئون بناپارت با بریتانیا انجام می‌داد و در جهت تضعیف اقتصاد بریتانیا، ناپلئون بناپارت، فرانسه و کشورهای تحت سلطه فرانسه را که البته در این جنگ‌ها بی‌طرف بودند، از مبادلات اقتصادی با بریتانیا منع کرده بود. نتیجه این اقدام یک محاصره تجاری بود که باعث شد قیمت شکلات در اروپا سر به فلک بکشد. شکلات را از دانه‌های کاکائو می‌سازند. امروزه ۷۰‌درصد دانه‌های کاکائوی جهان در کشور غنا تولید می‌شود.

دیگر کشورها مثل برزیل، اکوادور، کامرون، مکزیک، نیجریه، اندونزی و ساحل عاج هم دانه‌های کاکائو را تولید می‌کنند. احتمالا اگر دوباره به صنایع نگاه کنیم می‌توانیم مشابه سیستم‌هایی را که برده‌داری مدرن در تولید قهوه دیدیم، اینجا هم ببینیم. در هر صورت از این کشورهای تولیدکننده دانه کاکائو، غنا و برزیل در زمان ناپلئون از مستعمره‌های پرتغال بودند. به همین دلیل دانه‌های کاکائوی تولیدشده در این کشورها به پرتغال و از آنجا برای توزیع در بقیه قاره به بریتانیا صادر می‌شد؛

اما زمانی که ناپلئون به قدرت رسید، به پرتغال حمله و آنجا را اشغال کرد و پس از مدتی هم هرگونه دادوستد پرتغال با بریتانیا را منع کرد. مشخصا تجار بریتانیایی که در آن زمان یک زنجیره تامینی برای دانه‌های کاکائو داشتند، می‌توانستند بهتر از هرکسی خرید و توزیع کاکائو را در اروپا انجام دهند.

ممنوعیت‌هایی که ناپلئون برای تجارت با بریتانیا ایجاد کرد، هم باعث قطع ارتباط تولیدکننده‌ها با توزیع‌کننده‌های عمده و هم باعث قطع ارتباط توزیع‌کننده‌های خرد و توزیع‌کننده‌های عمده بریتانیایی شد که در نهایت باعث شد مشتریان در طرف خرده‌فروشی نتوانند به مقادیر موردنیاز شکلات دسترسی داشته باشند.

جاندویا جایگزین شکلات

این قضیه در نهایت باعث شد مردم آن زمان به فکر یافتن یک جایگزین برای شکلات بگردند. در این میان چند شکلات‌ساز ایتالیایی ایده‌ای در سر داشتند و آن را اجرایی کردند. آن‌ها برای افزایش حجم شکلات کمی که می‌توانستند به آن دست یابند، در شکلات موجود دانه‌های خردشده فندق می‌ریختند. نتیجه این ترکیب یک خمیر خوشمزه بود که به آن جاندویا (Gianduia) می‌گفتند.

جاندویا تا زمانی‌که ناپلئون زنده بود و قدرت داشت و از آن‌سو هنوز جنگ‌ها در جریان بودند، محصولی مشهور و محبوب بود. اما وقتی ناپلئون در سال ۱۸۲۱ فوت کرد و آتش جنگ‌ها نیز رو به خاموشی گذاشت، شکلات و دانه‌های کاکائو در حجم زیاد و ارزان وارد بازار شدند، دیگر کسی سراغ جاندویا نرفت. جاندویا با این اتفاق به تاریخ پیوست. اما تاریخ تکرار می‌شود؛ زیرا انسان‌ها هیچ‌وقت حماقت خود را کنار نمی‌گذارند و همیشه بهانه جدیدی برای جنگ می‌یابند.

نوتلا و دیکتاتوری سخت‌ در جنگ جهانی دوم

تکرار تاریخ یک دیکتاتور دیگر را نیز در ایتالیا متولد کرد. دیکتاتوری که به‌واسطه همراهی با دیگر دیکتاتور بزرگ آن زمان یعنی هیتلر و آغاز دهشتناک‌ترین جنگ قرن یعنی جنگ جهانی دوم، اروپا را در وضعیت بدی قرار داد که باعث شد اقتصاد و تجارت در آن به‌شدت دچار مشکل شود. این قضیه دوباره صنعت شکلات را تهدید کرد؛ زیرا برای یک کشور در حال جنگ، شکلات یک ماده ضروری نیست. این بار موسولینی و هیتلر با آغاز جنگ جهانی دوم شکلات را از شکلات‌دوستان ایتالیایی دور کردند.

اما مثل دفعه قبل اینبار هم ایتالیایی‌ها دست‌به‌کار شدند. ایتالیایی‌ها آدم‌های صنعتی بودند و ازاین‌روی می‌توانستند برای این نبود و کمبود شکلات نیز چاره‌ای بیندیشند و منابع کم شکلات خود را گسترش دهند و از آن‌ها بیشترین استفاده را کنند. این دفعه یک شیرینی‌پز دیگر به‌نام پیترو فررو (Pietro Ferrero) ایده جاندویایی را که از زمان ناپلئون استفاده می‌شد، برداشت و آن را بهبود داد. پیترو فررو اینبار فندق خردشده، شکر و کمی شکلات را که می‌توانست به‌دست آورد، برداشت و ترکیبی جدید خلق کرد.

حاصل این کار یک خمیر ضخیم و شیرین بود که نام آن را جیاندویات (Giandujot) گذاشت. این جیاندویات تولیدشده وقتی سرد می‌شد به ماده جامد سفتی تبدیل می‌شد که برای استفاده لازم بود با چاقو یا دندان تکه‌تکه شود. به همین دلیل هم نتوانست جای شکلات را بگیرد و بازاری برای خود دست‌وپا کند. این شکست باعث نشد پیترو فررو دست از کار بکشد. او دوباره تلاش کرد ترکیب جدیدی استفاده کند و اینبار توانست در نهایت در سال ۱۹۴۱ به ماده جدیدی دست یابد که نرم بود و می‌شد آن را با قاشق روی چیز دیگری مثل یک تکه نان پهن کرد.

فررو نام این ترکیب جدید را سوپرکریما (Supercreama) گذاشت. با اینکه نام این محصول کمی عجیب‌وغریب بود و به‌جای یک ماده خوراکی شبیه یک ماده شیمیایی خاص بود، اما خوشمزه بود. لااقل به مذاق مشتریان خوش می‌آمد. از آنجایی هم که می‌شد آن را روی نان پهن کرد، فقط با یک‌ذره از آن، می‌توانستی غذای کاملی بخوری.

از آنجایی هم که ارزان بود، دوستداران شکلات که وسع‌شان به شکلات واقعی نمی‌رسید، آن را می‌خریدند. اثرات منفی جنگ جهانی دوم البته بسیار زیاد بود و به کشورهای فراوانی آسیب رساند، اما اختراع سوپرکریما حداقل باعث شد مردم ایتالیا که خود مستقیما به‌واسطه درگیری دولت خود در جنگ ضررهای فراوانی تحمل می‌کردند، بتوانند کامشان را شیرین کنند.

نوتلا از پدر به پسر

پیترو فررو در سال ۱۹۴۹ یعنی چهار سال پس از جنگ جهانی دوم در ۵۰ سالگی فوت کرد. پس از او پسرش میشل فررو (Michele Ferrero) کنترل شرکت را به دست گرفت. میشل فررو در سال ۱۹۶۴ ترکیب سوپرکریما به‌نحوی تغییر داد که بتواند آن را در مقیاس بزرگ صنعتی تولید کند. همچنین در این زمان او سوپرکریما را با نام نوتلا به بازار عرضه کرد. میشل فررو در طول چند دهه بعد بازار نوتلا را گسترش داد. گام اول این گسترش البته بازار اروپا و سپس آمریکا بود. میشل فررو نوتلا را به یک امپراتوری بزرگ بدل کرد؛

اما این امپراتوری تنها نمی‌توانست با نوتلا پابرجا بماند. از همین روی میشل فررو محصولات دیگری همچون فررو روچر (Ferrero Rocher) و کیندر (Kinder) را نیز تولید کرد. امروزه شرکت نوتلا در هر سال آن‌قدر نوتلا تولید می‌کند که می‌توان با شیشه‌های آن هشت بار دیوار بزرگ چین را پوشاند. همین تولید انبوه، مشیل فررو را به فردی ثروتمند با ۲۶ میلیارد دلار دارایی (طبق داده‌های ۲۰۱۴) تبدیل کرده است.

مهم‌ترین استراتژی پشت نوتلا

در این میان شاید مهم‌ترین استراتژی مدیریتی میشل فررو، حفظ اسرار بوده است. در طول این چند دهه‌ای که میشل فررو تولید نوتلا را به‌عهده دارد، او در هیچ کنفرانس خبری شرکت نکرده است و به هیچ‌کسی هم اجازه نداده است از کارخانه‌هایش دیدن کند اما با کمک انواع تکنولوژی‌ها ترکیب نوتلا کاملا منتشر شده و حالا در سرتاسر جهان کارخانه‌های مختلفی همین محصول را تولید می‌کنند.