حمایت حقوقی از پخش‌های اینترنتی

آخرین شیوه پخش از سال ۱۹۹۳ ، به شکل پخش اینترنتی یا پخش از طریق وب[1] (وب‌کست) آغـاز شد که به واسطه‌ی آن فایل‌ها و داده‌های صوتی، تصویری و یا ترکیب این دو بر روی اینترنت گذاشته شده و پخش می‌شوند.آنچه که از این به پس با عنوان وب‌کست از آن یاد می‌کنیم منظور پخش زنده در فضای اینترنت است که توسط اشخاص حقوقی و حقیقی غیر از سازمانهای پخش سنتی یعنی پخش رادیو و تلویزیونی و پخش کابلی صورت می‌گیرد.از دیگر شیوه‌های پخش می‌توان به پخش بی‌سیم،کابلی و ماهواره‌ای اشاره کرد. پخش بی سیم یا پخش رادیویی نخستین روش پخش سیگنال‌ها در جهان به منظور دریافت برنامه‌های رادیویی وتلویزیونی است که به پخش سنتی موسوم است.پخش کابلی به توزیع سیگنال‌ها از طریق سیم گفته می‌شود و در آمریکا و هم‌چنان کشورهای اروپایی رایج است.

در پخش اینترنتی اصولا کاربران از نظر فنی به دو روش می‌توانند به داده‌های موجود در اینترنت دسترسی پیدا کنند: روش اول دانلود کردن برنامه‌هاست که به موجب آن برنامه‌هاي ارسـالی فرسـتنده بـر روی اینترنت، در قالب بسته‌هایی به رایانه کاربران ارسال می‌شـوند و در محـل خاصـی ذخیره می‌گردند؛ روش دوم استفاده از فناوری جریان داده‌ها[2] (پخش) یا ساطع کردن است که به عنـوان یـک تکنیـک ارسـال اطلاعـات در فضـای اینترنت شناخته می‌شود و به کاربران اجازه می‌دهد تا بدون نیاز بـه دانلـود برنامـه‌هـا، آنها را تماشا کنند. بنابراین در این نوع پخش دریافت فایل و مشاهده صدا و تصویر به طور همزمان صورت می‌گیرد. جریان پخش به دو شکل زنده و درخواستی[3] وجود دارد. سرویسهای درخواستی مانند وی او دی[4](سرویس ویدیو درخواستی) و ام او دی[5] (سرویس آهنگ درخواستی) می‌باشند. ام او دی به هرگونه محتوای صوتی دیجیتالی گفته می‌شود که بنابر تقاضای کاربر دانلود می‌شود و جریال پخش زنده را شامل نمی‌شود. پادکست(ترکیب دو واژه‌ی آی‌پاد و برادکست) به عنوان زیرمجموعه‌ای از ام او دی‌ها فایل‌های حاوی محتوای صوتی دیجیتالی از پیش ضبط شده‌اند که قابل دانلود می‌باشد و معمولا به صورت سریالی منتشر می‌شوند.

رایج ترین شکل پخش شامل رادیوی اینترنتی،تلویزیون اینترنتی و سایر اشکال پخش مثل پخش زنده ویدیویی بر روی شبکه اینترنت باشد. منشا پخش اینترنتی به دو صورت می‌تواند باشد: گاه برنامه تنها در اینترنت است که منتشر می‌شود و منشا اینترنتی دارد و گاه سازمان پخش رادیویی-تلویزیونی یا موسسات کابلی علاوه بر پخش سنتی یا کابلی خود برنامه‌های خود را به طور همزمان روی اینترنت پخش می‌کنند.

به مرور و با گسترش اینترنت اشخاص حقیقی و حقوقی به وب‌کست رو آوردند. برخی از این اشخاص حقوقی را شرکت‌های خصوصی و یا سازمان‌های دولتی تشکیل می‌دادند و دسته‌ی دیگر این اشخاص مربوط به سازمان‌های پخش سنتی می‌شدند که به منظور گسترش حوزه فعالیتشان در فضای مجازی شروع به پخش همزمان برنامه‌ها در فضای اینترنت کردند. با رشد این فناوری اشخاص حقیقی نیز به عنوان وب‌کستر که لزوما دارای پایگاه فیزیکی نبودند در زمینه‌ی خبر، آموزش، سرگرمی و ... فعالیت خود را آغاز نمودند.

به سازمانهای پخش[6] رادیویی و تلویزیونی در مواد ۶ و ۱۳کنوانسیون رم ۱۹۶۱ اشـاره گردیـده، با این حال حمایت این کنوانسیون به سازمان‌های پخش بی‌سیم محدود می‌شود. از سال ۱۹۹۷، سازمان جهانی مالکیت فکـري[7] (وایپو) بـه دنبـال تنظـیم معاهـده‌اي بود تـا حقوق سازمانهاي پخش رادیو تلویزیـونی مـذکور در کنوانسـیون رم را بـا تغییـرات امروزي هماهنگ سازد بدین منظور دو معاهده اجراها و فونوگرام وایپو (WPPT[8]) و معاهده حقوقی مالکیت ادبی هنری وایپو (WCT[9]) در سال ۱۹۹۶ تنظیم شد. این دو معاهده که موسوم به معاهدات اینترنتی وایپو هستند در سال ۲۰۰۲ لازم الاجرا گردیدند. با این حال در معاهده اجراها و فونوگرام وایپو که از حقوق دو دسته از ذی‌نفعان حقوق مرتبط حمایت می‌کرد اشاره‌ای به حقوق سازمان‌های پخش نشده بود. به منظور روشن‌سازی حقوق این دسته از سازمان‌ها کمیته دائمی حق مولف و حقوق مرتبط وایپو پیش‌نویس جداگانه‌ای را تهیه نمود که ضمیمه غیرالزام آور آن در رابطه با پخش‌های اینترنتی در ۵ ماده تهیه شد. با این حال به خاطر مناقشه‌برانگیز بودن بحث و اختلاف بین کشور‌ها این ضمیمه از دستور کار کمیته خارج گشت.

همان‌طور که بیان شد تا‌کنون معاهده بین‌المللی در این رابطه تدوین نشده اما گسترش و رشد وب‌کست‌ها وجود قانون‌گذاری در این عرصه را ضروری می‌کند.

براساس آماری که سایت استتیستا[10] (پایگاه داده‌های آماری و درگاه هوش تجاری) در دسامبر ۲۰۱۸ منتشر کرد، درصورتی که نرخ رشد سالیانه درآمد سرویس ویدیوی درخواستی 3.1 درصد باشد، پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳ درآمد آنها به میزان ۳۳.۴۶۹ میلیون دلار افزایش یابد.

مجله‌ی اقتصادی فوربز[11] نیز در سال ۲۰۱۸ مقاله‌ای در مورد رشد نتفلیکس[12] به عنوان الگوی برتر[13] و یکی از فعالان موفق در این زمینه منتشر کرد[14] و بیان داشت که درآمد شرکت با رشد ۳۴% نسبت به مدت مشابه سال قبل ۴ میلیارد بوده که این رقم در نتیجه‌ی افزایش مشترکان هم در ایالت متحده آمریکا و هم در بازارهای بین المللی جریان داده‌ها بوده است.

براساس نظرسنجی که همین وبسایت در فوریه ۲۰۱۸ منتشر کرد ۴۰% از بازاریاب‌ها در هلند تصمیم دارند از وبکست و بسترهای پخش، " بیشتر" یا "خیلی بیشتر" استفاده کنند.[15]

در اتحادیه اروپا قانون‌گذاری در زمینه وب‌کست‌ها هنوز در دست بررسی است. پارلمان اروپا در طرح پیشنهادی خود در زمینه قانون‌گذاری مخابرات آنلاین بیان داشته: فناوری دیجیتال به سرعت نحوه‌ی دسترسی به محتوا را تغییر داده است. امروزه خصوصا جوانان تمایل دارند بیشتر برنامه‌ها را به صورت آنلاین تماشا کنند. یکی از این فناوری‌ها سرویس‌های وب‌کست هستند. برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی تا زمانی که در یک سرزمین پخش می‌شوند مشمول قوانین کپی‌رایت داخلی عمل هستند اما برای پخش اینترنتی خارج از مرز‌ها نیاز به روشن‌سازی جنبه‌های مختلف قانونی می‌باشد. اصل سرزمینی بودن برای همه‌ی انواع پخش جاری نیست. مثلا حقوق پخش‌کنندگان ماهواره‌ای در کشور اتصال بالادست یعنی کشوری که سیگنال از آن فرستاده شده است مشخص می گردد در حالی که حقوق وب‌کستینگ باید در هر سرزمینی که اثر در دسترس است شفاف شود.

در سند مربوط به ارزیابی اثرات نوسازی قوانین کپی رایت اتحادیه اروپا در کمیسیون اروپایی و دستورالعمل پارلمان و شورای اروپا درباره کپی رایت در بازار یکپارچه دیجیتال،حقوق مربوط به برنامه‌های مخابره آنلاین سازمان‌های پخش و پخش مجدد برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی پیشنهاداتی در مورد قانون‌گذاری این نهادها ارائه شده است.

در این طرح پیشنهادی مسئله‌ی مطروحه بدین شرح توضیح داده شده است: سازمان‌های پخش با مشکلات عملی برای شناسایی حقوق خدمات‌دهندگان اینترنتی خود هنگامی که در آن سوی مرزها ارائه می شود مواجهند. پخش‌کنندگان اینترنتی خدمات خود را گسترش داده و به مصرف‌کنندگان این امکان را می‌دهند که به برنامه‌ها از طریق صفحه‌های نمایش خود در تبلت‌ها و گوشی‌های هوشمند دسترسی پیدا کنند. این خدمات آنلاین، پخش سنتی (ماهواره‌ای،کابلی،زمینی)، وبکست‌ها (کانال های صرفا آنلاین خطی، برای مثال کانال‌های پخش زنده یوتیوب که جریان داده آنلاین مثل بازی، ورزش، موسیقی، اخبار، فناوری، طبیعت را پوشش می‌دهد. پخش‌های سنتی نیز مانند بی بی سی شروع به ارائه‌ی چنین خدماتی کرده‌اند که صرفا به صورت آنلاین در دسترس است.)، خدمات کچ آپ تی وی [16]( به نوعی از تلویزیون‌های اینترنتی اطلاق می‌شود که کاربران تا مدت خاصی معمولا بین ۷ تا ۳۰ روز بعد از پخش می‌توانند برنامه‌ها را تماشا کنند) و پادکست‌ها را شامل می‌شود.

سه پیشنهاد در این کمیسیون ارائه شد:

۱)توافق داوطلبانه برای روشن‌سازی حقوق پخش‌کنندگان خدمات آنلاین

در اینجا پخش‌کنندگان خدمات آنلاین و دارندگان حق با یکدیگر توافق می‌کنند. این گزینه روی خدمات پخش آنلاینی تمرکز می‌کند که تابع پخش اولیه هستند. (پخشی که توسط سازمان‌های پخش مثلا رادیویی و تلویزیونی کنترل می‌شود) سازمان‌های مدیریت جمعی و دارندگان حق احتمالا از این پیشنهاد استقبال می‌کنند اما رسیدن به چنین توافقی مشکل است و نمی‌تواند جامع تمام حقوق و تکالیف این سازمان‌ها باشد.

۲) اعمال قانون کشور مبدا برای روشن‌سازی حقوق پخش‌کنندگان آنلاین خدمات که تابع پخش اولیه هستند.

در اینجا تنها قانونی که باید مشخص است قانون کشور فرستنده و نه کشور پذیرنده است.

۳) اعمال قانون کشور مبدا برای روشن‌سازی حقوق پخش‌کنندگان آنلاین خدمات که تابع پخش اولیه هستند، به علاوه‌ی حقوق پخش‌کنندگان مستقیم آنلاین تلویزیونی و رادیویی (و خدماتی که تابع این گونه مخابره‌ها هستند).

پیشنهاد اخیر پخش‌های آنلاینی را که به نوع دیگر پخش متصل نیستند بلکه فقط مخابرات آنلاین هستند یعنی وب‌کست‌ها و پخش‌های تابع آن را در برمی‌گیرد (مانند کچ آپ تی وی و پیش‌نمایش‌های وب‌کست).

این پیشنهادات در سال ۲۰۱۶ مطرح شد و پیشنهاد سوم به علل زیر مورد استقبال واقع نشد.

-تسری قوانین کشور مبدا به وبکست‌ها باعث نوعی قیمت شکنی در بازار می‌شود. بیشترین ریسک اثر منفی احتمالی بر هزینه‌های تراکنش است حتی اگر گرفتن مجوز تنها برای یک سرزمین الزام‌آور باشد تعداد تراکنش‌های فردی ممکن است افزایش یابد. پیشنهاد سوم نظام پروانه گرفتن پخش‌کننده‌های اینترنتی را هم ردیف پخش‌کننده‌های قرار می دهد. پخش‌کننده‌های اینترنتی در اصل هزینه‌های تراکنش را برای انتقال آنلاین قرار می‌دهند و امکانات بهتری برای ارائه‌ی خدماتشان در آن سوی مرزها خواهند داشت.

این پیشنهاد نمی‌تواند به بازیکنان بازار اطمینان قانونی لازم را بدهد و یا حتی شرایط رقابتی را تامین کند. علاوه بر این ارائه دهندگان خدمات آنلاین می‌توانند خدمات خود را راحت‌تر از پخش کننده‌های سنتی انتقال دهند و مزایای رقابتی نسبت به پخش کننده‌ها را با اختیار قانونی و هزینه های کپی رایت پایین‌تر به دست آورند.

پیشنهاد سوم ممکن است به طور اساسی شرایط رقابتی را بین ارائه‌دهنگان سرویس‌های درخواستی (مثل سرویس ویدیوی درخواستی و سرویس آهنگ درخواستی که مشمول این پیشنهاد نمی شود) و ارائه‌دهندگان وب‌کست‌ها تحت تاثیر قرار دهد. در طول زمان هم مرز بین این دو بیشتر خلط می شود. ارائه دهندگان خدماتی مانند اسپاتیفای خدمات آنلاین مثل رادیو را هم شامل می شوند. اسپاتیفای برنامه های ویژه را مثل رادیو یک هنرمند خاص عرضه می‌کند یا کانال‌هایی را ایجاد می‌کند که مشترکان می‌توانند رضایت یا عدم رضایت خود را در مورد آهنگ‌های پخش شده اعلام نمایند و بدین ترتیب نمایش آهنگ‌ها تاثیر بگذارند. پیشنهاد سوم تمایز ساختاری بین این مدل‌ها را مشکل می‌کند و با ایجاد فضایی خاکستری مشخص نمی‌کند که کدام دسته از ارائه‌دهندگان خدمات مشمول مداخله حقوقی هستند.

نتیجه‌ای که نهایتا گرفته شد این بود که بازار وب‌کست در معنای فقط آنلاین در مرحله‌ی توسعه است و هنوز به صورت کامل شکل نگرفته تا بتوان برایش قانون‌گذاری مناسب را انجام داد.

با این حال در ایالات متحده برای این نوع از پخش به صراحت قانون‌گذاری شده است.

در سال ۱۹۵۵ کنگره، قانون حمایت از حقوق اجرای دیجیتال در ضبط اثار صوتی(DPRA) را تصویب نمود. این قانون محدود به مخابرات دیجیتال بود. در این قانون سه دسته از پخش‌های دیجیتال مد نظر بودند که وب‌کست‌ها در هیچ یک جای نمی‌گرفتند.

در سال های گذشته، نهادهای بسیاری شروع به پخش دیجیتالی صوتی از طریق اینترنت با استفاده از فناوری جریان داده‌های صوتی نمودند. قانون کپی رایت هزاره دیجیتال (DMCA) در سال ۱۹۹۸ در جهت اجرای معاهدات سازمان جهانی مالکیت فکری یعنی معاهده‌ی کپی‌رایت وایپو و معاهده اجراها و آوانگاشت‌های وایپو به تصویب رسید. ماده ۴۵ این قانون DPRA را اصلاح نمود و مجوز قانونی مندرج در آن را به وب‌کست‌ها به عنوان دسته‌ای جدید «پخش واجد شرایط » تسری داد و به قانون‌گذاری در این زمینه پرداخت که به چند نمونه از آن اشاره خواهیم کرد:

-انتقال اطلاعات:وبکستر باید عنوان آهنگ،آلبوم،نام هنرمند اصلی را به شنوندگان به محض شروع آهنگ نشان دهد.

-همسازی با اقدامات حفاظتی فنی: وبکستر باید خود را با تدابیر فنی که از سوی دارنده کپی‌رایت اعمال می‌شود -در صورتی که هزینه قابل توجهی بر دوشش نیندازد و منجر به کاهش کیفیت قابل ملاحظه‌ی سمعی و بصری در سیگنال های دیجیتال نشود- تطبیق دهد. برای مثال: پخش کنندگان اینترنتی صوتی را به صراحت از پخش نسخه‌های قاچاق و اجازه تکثیر داده‌ها توسط گیرندگان منع می‌کند و توجه به رعایت حقوق پدیدآورنده، انتشار اطلاعاتی نظیر نمایش عنوان آهنگ، نام آلبوم، نام هنرمند را به محض شروع آهنگ و در نظر گرفتن اقدامات حمایتی فناورانه لازم می‌داند.

اقدامات حمایتی فناورانه از دو طریق صورت می‌گیرند:

1)کنترل بر دسترسی به اثر کپی‌رایتی که از طرق مختلف مثل گذاشتن پسورد، سیستم پرداخت، اعمال محدودیت زمانی صورت می‌گیرد.

2) کنترل نسخه‌برداری که از طریق قفل کردن توسط نرم افزار، فناوری قفل کردن متن، رمزنگاری فیلم و … صورت می‌گیرد.

ایران

در ایران هم آمار سازمان‌های پخش رو به فزونی است. هرچند در حقوق ما تصریحی در این باره صورت نگرفته است اما ماده ۲ قانون‌ حمايت‌ از حقوق ‌مؤلفان ‌و ‌مصنفان ‌و ‌هنرمندان در تعریف آثار مورد حمایت قانون به به «آثار سمعی و بصری که از طریق رادیو و تلویزیون یا به هر ترتیب یا روش دیگر ضبط و نشر شده باشند» اشاره می‌کند. قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب ۱۳۵۲ نیز در ماده ۳ خود نسخه‌برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی که بر روی صفحه یا نوار یا هر وسیله‌ی دیگر ضبط شده است را بدون اجازه‌ی صاحبان حق یا تولیدکنندگان انحصاری یا قائم مقام قانونی آنان برای فروش ممنوع اعلام می‌کند و حکم مذکور را به نسخه‌برداری یا ضبط یا تکثیر از برنامه‌های رادیو تلویزیون یا هرگونه پخش دیگر تسری می‌دهد. خوشبختانه قانون تجارت الکترونیکی در فصل اول از مبحث دوم خود حمایت از حقوق مولف در بستر مبادلات الکترونیکی را به رسمیت شناخته‌است. تبصره یک ماده ۶۲ این قانون حقوق مرتبط با مالكيت ادبی و هنری را که شامل حقوق مادي و معنوي است در فضای دیجیتالی است علاوه بر مولف، برای سازمانها و موسسات ضبط و پخش مشمول قوانين مصوب ۱۳۴۸ و ۱۳۵۲ به رسمیت می‌شناسد.

در لایحه جامع حقوق مالکیت فکری از حقوق پخش رادیو تلویزیونی نام برده شده است. با اینکه در قانون از سازمان‌های پخش اینترنتی نامی در میان نیست؛ عده‌ای معتقدند با شبیه دانستن این سازمان‌ها با سازمان‌های پخش رادیویی و تلویزیونی باید حقوق دسته‌ی اخیر را به سازمان‌های پخش اینترنتی تسری داد.

نتیجه گیری

در بسیاري از کشورها، سازمان‌هاي رادیو تلویزیونی سنتی به دلیل ارسـال اطلاعـات به مردم مورد توجه قانونگذار بوده‌اند و به خاطر نقش عمومی مهمی که بر عهده داشته‌اند سیگنال‌هاي ارسال برنامه‌ی آنها تحـت عنـوان حقـوق مـرتبط مـورد حمایـت قـرار گرفته است؛ لکن در مقابل این گروه، در بسیاري از مـوارد، سـازمان‌هـاي پخـش اینترنتـی موضوع هیچ قانونی، آن هم در این اندازه قرار نگرفته‌اند. ایـن در حـالی اسـت کـه اگـر داشتن یک وظیفه عمومی براي سازمان‌هاي پخـش رادیـو تلویزیـونی سـنتی آنهـا را مستحق حمایت می سازد، چرا این حمایت را به سازمانهاي پخش اینترنتی نیز تسری ندهیم؛ آن هم در دوره‌ای که اقبال عمومی در رابطه با این سازمان‌ها رو به گسترش است. باید گفت صرف اینکه ابزار این دو سازمان با هم متفاوت است نباید به خودی خود باعث تفاوت در اعطای حمایت به آنها شود. همچنین آسیب به کسب و کارهای سنتی به خاطر قدیمی بودن ابزارها نباید مانع حمایت از کسب و کارهای جدید شود به عبارتی تا رقابت منصفانه است باید از سازمان های نوظهور حمایت به عمل بیاید. فناوری‌های دیجیتال شکل تولید، پخش و نحوه دسترسی به محتوای خلاقانه را تغییر داده‌اند. ویژگی اصلی این پخش‌کنندگان اختیاری است که به کاربر می‌دهد تا تصمیم بگیرند که چه چیزی را در چه زمان و مکانی و با چه دستگاهی تماشا کند. با گسترش استفاده از اینترنت و استفاده روزافزون کاربران از وبکستها تردیدی در لزوم حمایت از این شکل جدید فناوری نیست و هم اکنون بحث باید بر سر نظام حمایتی مناسب و درجه حمایت باشد. هر کشور در وهله اول برای قانون‌گذاری در مرز‌های خود باید به سطح فناوری و نظام قانونگذاری خود توجه کند البته داشتن قوانین ملی ما را از داشتن یک معاهده بین‌المللی جهت یکسان‌سازی قواعد مربوط به وب‌کست‌ها بی‌نیاز نمی کند.

[1] Webcasting

[2] Streaming

[3] On-demand

[4] VOD(Video On-demand)

[5] MOD(Music On-demand)

[6] Broadcasting organizations

[7] WIPO(World Intellectual Property Organization)

[8] World Intellectual Property Organization Performances and Phonograms Treaty

[9] World Intellectual Property Organization Copyright Treaty

[10] Statista

[11] Forbes

[12] Netflix

[13] Best practice

[14]https://www.forbes.com/sites/greatspeculations/2018/10/18/netflix-projects-strong-subscriber-growth-in-q4/#5df8f5ac3a36

[15] https://www.statista.com/statistics/916225/expectancy-of-webinars-and-webcasting-use-among-marketers-in-the-netherlands/

[16] Catch-up-TV

منابع

الف.فارسی

۱.توسلی، ساناز، نقد و بررسی حمایت حقوقی از پخش های اینترنتی با تاکید بر حقوق سازمان های پخش رادیویی و تلویزیونی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق مالکیت فکری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1390

۲.صادقی، محود و زهرا امیدوار، حقوق سازمانهاي پخش اینترنتی در کنوانسیون‌هاي بین‌المللی و مقایسه آن با قوانین ایران، مجله پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ش. 2، تابستان 1394

ب. لاتین

1.Comission Staff Working Document Impact Assessment on the Modernisation of EU Copyright Rules, 2016; Available at: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A52016SC0301.Last visited at:21/03/2019

2.Dbaihq, DMCA Webcast Rules, 2018, Available at: https://broadcastralliance.org/DMCA-webcast-rules/.Last visited at:21/03/2019

3.Tambiama, Madiega, Regulating Online Tv and Radio Broadcasting, 2018; Available at: http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2018/620217/EPRS_BRI(2018)620217_EN.pdf.Last visited at:21/03/2019

4.The Digital Millennium Copyright Act. Of 1998: US Copyright Offline Summary,1998; Available at: https://www.copyright.gov/legislation/dmca.pdf.Last visited at:21/03/2019