همه ناشاد، با اپلیکیشن شاد

شاد شعری است که با سروا‌ژه‌های شبکه اجتماعی دانش‌آموزان ساخته شده است ولی من را یاد سرواژه‌های شبکه انحصاری دانش‌آموزان می‌اندازد.

پیش‌تر گفته بودم که تعطیلی مدارس فرصت است یا تهدید.

متاسفانه با تلاش شبانه‌روزی مسئولین آموزش و پرورش، این فرصت طلایی تبدیل به یک تهدید شده و امروز هیچ معلم و دانش‌آموزی از این برنامه احساس شادی نمی‌کند.

حتا در طراحی لوگوی این اپلیکیشن به صورت ناخواسته، (شایدم خواسته) شادی تحمیلی بر دانش‌آموزان و معلمان را گنجانده‌اند.

در بین تمام انتقادات و مطالبی که در مورد شبکه ملی شاد نوشته شده است، متن زیر به نظرم منطقی‌ترین و مستدل‌ترین آنها بود.

شبکه شاد، ایده اشتباه، بی برنامگی، انحصار و شکاف دیجیتالی

عادل برکم

کرونا در همان گام های اول خود در هر کشوری که رفت از چین تا امریکا، مدارس را بست و دانش آموزان و معلمان را خانه نشین کرد. البته که وقتی مدارس تعطیل می شوند نباید آموزش تعطیل شود و کماکان باید جریان آموزش برقرار باشد کمااینکه برای زنده نگاه داشتن امید در این روزها، راهی بهتر از یادگیری و آموزش نباشد. در کشورها برنامه های مختلفی تدارک دیده شد و حتی علاوه بر اقدام دولت ها و نظام های آموزشی شاهد اقدام شرکت ها و نهادهای غیردولتی و غیرانتفاعی هم هستیم.

بی برنامگی وزارت در برخورد با تعطیلی مدارس

اما در ایران در همان روزهای نخستین کرونا بجای داشتن برنامه منسجم، ابتدا با مصاحبه عجیب یکی از مدیران وزارتخانه مبنی بر عدم تجمع دانش آموزان در مدرسه مواجه شدیم و سپس دستور ضدعفونی کردن مدارس!

برای بسیاری عجیب بود که وزارت آموزش و پرورش تصوری از مدرسه که اساسا محل تجمع است ندارد و حتی بعد از تعطیلی یک هفته ای مدارس، از تجربه چین آنچنان ناآگاه بودند که انتظار داشتند با ضدعفونی شدن مدارس با وایتکس بعد از یک هفته مدارس باز شوند. درحالیکه همان موقع در رسانه ها و شبکه های اجتماعی پیگیری آموزش از راه دور مطرح می شد و برآیند نظرات این بود که بنابر وضعیت موجود یکی از راه های مناسب پیشنهادی استفاده از تلویزیون و آموزش های تلویزیونی بود.

چالش شکاف دیجیتالی

بستر اینترنت و استفاده از راهکارهای آموزش دیجیتال اگر چه با کیفیت تعامل بهتری دارد و مطلوب است اما با در نظر گرفتن محرومیت و شکاف دیجیتالی در ایران با چالش جدی افزایش نابرابری آموزش مواجه هستیم. اگر کشورهای محروم جهان را نادید بگیریم و ملاک مقایسه کشورهای پیشرفته و درحال توسعه از جمله همین کشورهای منطقه نظیر امارات و قطر باشد وضعیت دسترسی و شکاف دیجیتالی نامطلوب است.

براساس گزارش PISA، مربوط به داده های ۸ سال پیش ( 2012)؛ نرخ دسترسی دانش‌آموزان به اینترنت در خانه برای بسیاری از کشورها حداقل ۹۹% بوده که حتی این نرخ برای دانش‌آموزان «طبقات محروم» در کشوری مثل امارات ۸۴% بود و برای دانش آموزان از طبقات غیرمحروم هم این دسترسی حدود 15 درصد بالاتر ارزیابی شده است که البته باید توجه کرد که امارات با این وضعیت جایگاه 31 ام از کشورهای OECD را کسب کرده است.

ما کماکان در کشور گزارش و آماری از وضعیت دسترسی به اینترنت و البته کامپیوتر نه در خانه که در مدرسه هم نداریم، ظاهرا هنوز اینها توسط وزارت آ.پ به رسمیت شناخته نمی شوند. اما تنها آماری که براساس گزارش خود وزارت از مصاحبه وزیر در جلسه با وزیر فاوا و معاون علمی ریاست جمهوری منتشر شد، یک آمار کلی بود مبنی بر عدم دسترسی 30 درصد دانش آموزان به اینترنت، نه مشخص شد منظور پوشش اینترنت در مناطق است یا دسترسی به وسایل دیجیتال هم لحاظ شده و نه تفکیکی بین گروه محروم و برخوردار صورت گرفته بود. بهرحال این گزارش با واکنش های منفی در رسانه ها روبه رو شد که بعدا وزیر آموزش و پررورش در توییتی آن را تکذیب کرد و مدعی شد بد انتقال داده شده است، در حالیکه این گزارش توسط وزارتخانه تهیه و به خبرگزاری ها ارسال شده بود و چنین اشتباهی تقریبا محال است. وزیر مجددا با یک آمار کلی تصحیح کرد که 6.9 درصد دانش آموزان محروم از اینترنت اند که هنوز مبنا و شیوه محاسبه آن نیز مشخص نیست. من فکر میکنم مرثیه برای شکاف دیجیتالی همین نبودن یک گزارش مستند و شفاف خود کافی باشد و نیازی به پرداختن به عدم توجه به آموزش فناوری و حتی کاهش آن در سالهای اخیر نباشد.

پیام‎رسان ایده نابجا

در بی برنامگی وزارت بسیاری از معلمان به صورت خود جوش مشغول تدریس در فضای مجازی و بسترهای موجود و در دسترس مثل تلگرام و واتساپ و بعضا پیام رسان های داخلی بودند که البته با تاکید وزارت مبنی بر ممنوع بودن آموزش از طریق پیامرسان های خارجی نه تنها از جانب وزارت کمی صورت نگرفت بلکه سنگ اندازی هم صورت گرفت.

وزارت خانه که بدجور مستاصل مانده بود با خالی بودن دستان و نداشتن هیچ گونه دید فنی و تخصصی به آموزش از راه دور بی توجه به اینکه اگر معلمان سراغ پیامرسان رفته اند ناشی از اضطرار بوده در شبه‎خلاقیتی نابجا ایده شبکه اجتماعی دانش آموزان را مطرح کرد که در یک پیامرسان بومی آموزش دنبال شود.

دستاورد روی کاغذ یک ایده ای بود به اسم شاد و دستاورد واقعی سنگ اندازی و توقف جریان آموزش، البته که بسیاری از معلمان و دانش آموزان نسبت به این دستورات و تصمیم ها بی تفاوت بودند.

توسعه پیام‎رسان مجزا، غیرضروری و اشتباه

آموزش و پرورش تصمیم به توسعه شبکه اجتماعی دانش آموزی بر بستر پیام رسان های داخلی و بدون انحصار گرفت و اقداماتی هم صورت گرفت که با توجه به گفته های مدیر یکی از پیام رسان های داخلی و حتی ادعای خود مدیران آ.پ موفقیت آمیز بوده.

هرچند اساسا مشخص نشد که چرا آموزش و پرورش به پیام‎رسان واژه شبکه اجتماعی را اطلاق میکند و آیا عدم توجه به تفاوت ماهوی پیام‎رسان و شبکه اجتماعی سهوی است یا یک خطای واژگانی عمدی برای جور شدن سرواژه «شاد» است؟!

با تعویق ناگهانی افتتاح شاد و اعلام آن در شب قبل از روز افتتاح، مسیر شاد هم تغییر کرد. وزارت که خود را متعهد به عدم انحصارگرایی دانسته بود از اپلیکیشن یا پیام‎رسان اختصاصی خود با نام شاد رونمایی کرد.

توسعه «پیام‌رسان مجزا»، خصوصا با هدف آموزش از راه دور ایده نابجا و نامناسبی است.

اولا پیامرسان برای آموزش از راه دور بستر مناسبی نیست خصوصا که قابلیت استریم یا طرح ارزشیابی و... ندارد و فضای مناسبی برای طرح و اجرای سناریوی آموزش الکترونیک نیست.

‏دوم اینکه مجزا و اختصاصی بودن در زمانی که پیام‌رسان های مختلف داخلی و خارجی در دسترس و موجود است و آنها حتی قادر به توسعه و اضافه کردن حالت کودک و دانش آموز هستند چرا باید وزارت آ.پ هزینه مالی و انسانی کند تا پیام‎رسانی مجزا توسعه داده بشود که تا مدت ها وزارت آ.پ باید درگیر رفع مشکلات و توسعه آن باشد. حال آنکه از اساس راه مناسبی هم برای آموزش نیست اما اگر تصمیم به استفاده موقت یا در کوتاه مدت از پیام رسان است، چرا باید با این تصمیم و توسعه اختصاصی یک پیام رسان هم هزینه تراشید و هم از رقابت بین پیام رسان ها با هدف افزایش کیفیت سرویس رسانی آن ها استفاده نکرد؟

نتیجه توسعه پیام‎رسان اختصاصی وزارت آ.پ که احتمالا با صرف هزینه قابل توجهی صورت گرفته است مشکلات و محدودیت های مختلف است. مثلا، شاد محدودیت آپلود ۱۰۰ مگابایت دارد که به اشتراک گذاشتن ویدئوهای آموزشی را برای معلمان دشوار خواهد کرد.

انحصار و روبیکا در شاد

در ابتدا گزارش هایی حاکی از انحصارگرایی و دخالت روبیکا در توسعه شاد منتشر شد و آموزش و پرورش در اطلاعیه‎ای جداگانه ضمن تهدید منتقدین، مدعی شد «پیامرسان شاد» اختصاصی است و تلویحا انحصاری بودن و ارتباط با روبیکا را تکذیب کرد.

اما با یک دیکامپایل ساده و بررسی نرم افزار، کذب بودن این ادعا مشخص می‎شود. در توسعه شاد از سرویس های روبیکا استفاده شده و به بیانی یک مینیمال کپی سفارشی از روبیکاست!

حالا سوال این است که مجوز استفاده از بستر روبیکا خریداری شده یا رایگان بوده است؟

که در هر دو صورت پرسش اساسی این است که اگر انحصار نبوده است چرا مناقصه ای برای این امر صورت نگرفته است؟ و البته رایگان بودن و هبه شدن اصلا استدلال مناسبی برای عدم برگزاری مناقصه نیست چه بسا شرکت های دیگری با شرایط بهتری حاضر به هبه کردن بوده باشند که این هم زمانی باورپذیر خواهد بود که قرارداد آن به صورت شفاف منتشر شود. بنابراین درخواست برای شفافیت و انتشار اسناد مربوطه از مطالبات اصلی در مورد شاد می‎باشد.

بودجه ده میلیاردی طراحی سامانه آموزش از راه دور

در بودجه ۹۹، اعتبار ۱۰ میلیارد تومانی برای «طراحی سیستم آموزش الکترونیکی» پیش بینی شده است و این پرسش به وجود می‎آید که آیا وزارت آ.پ قرار است بودجه اختصاصی برای «طراحی سامانه الکترونیکی» که در بودجه امسال ابلاغ شده است را صرف هزینه برای ساخت یک پیام‎رسان با این همه محدودیت کند یا برنامه دیگری دارد؟ اگر جواب به این پرسش مثبت باشد، باید افسوس خورد که چرا بجای صرف این هزینه از پیامرسان های موجود استفاده نشد و این بودجه مناسب برای توسعه یک سامانه آموزش از راه دور و LMS با امکانات مناسب برای تدریس مجازی و پیشبرد سناریوهای آموزشی صرف نشده است.

کلام آخر

معلمان به خوبی یاد دارند همین چندسال پیش صحبت از شبکه تعاملی سینا و اپلیکیشن سیناروبیک بود که در نبود شفافیت و کارکارشناسی و نیازسنجی که با وجود انتقادات گسترده کارشناسان دنبال شد و پس از مدتی هم به فراموشی سپرده شدند و هیچ کدام به سرانجام نرسیدند و با عدم استقبال نهایتا به فراموشی سپرده شدند. سرنوشت شاد هم احتمالا همین باشد. فقط اتلاف منابع مالی و انسانی و اعتبار برجای می مانند و کماکان هم یک سامانه آموزش از راه دور برای معلمان و دانش آموزان وجود نخواهد داشت تا در شرایط مشابه احتمالی در آینده پاسخگوی نیازهای آموزشی باشد.

منبع