اصطلاح فارسی Availability سیستم در مهندسی

مفهوم «Availability سیستم» در مهندسی چنین بیان می‌شود که سیستم در تمام مدتِ چرخهٔ عمر خود باید در حالت به‌کار (Uptime) باشد. اگر این ویژگی را با درصد بیان کنیم، داشتن Availability به‌میزان ۱۰۰ درصد یعنی سیستم در تمام چرخهٔ عمر خود در حالت به‌کار است. هر مقدار مدت ازکارافتادگی (Downtime) از این اندازه می‌کاهد. بهترین حالت برای Availability داشتن قابلیت اطمینان پنج ۹ یعنی ۹۹٫۹۹۹ درصد است. در کنار این مفهوم Stability بیانگر این است که سیستم برای آن کاری که انجام می‌دهد، همواره باید کیفیت مطلوب را داشته باشد که با Availability تفاوت دارد.

این اصطلاح در فارسی اغلب «دسترسی‌پذیری» ترجمه می‌شود که برگردان تحت‌اللفظی و به‌اصطلاح گرته‌برداری است و در فارسی مفهوم کلمه را به‌خوبی نمی‌رساند. برای توجیه این ترجمه می‌گویند مثلا تاسیسات یا دستگاه یا کسب‌وکار در دسترس باشد؛ یعنی بتوان از آن استفاده کرد.

کلمات و اصطلاحات تخصصی دیگری نیز که همانند این ترکیب هستند، از انگلیسی به فارسی راه یافته‌اند. به مفهوم کلمهٔ «پذیرفتن» دقت کنید که معنای «قبول‌کردن» و «قابل‌بودن» و «شدنی‌بودن» را بین می‌کند. اکنون «شدنی‌بودن» را در ذهن نگه دارید و در این نمونه‌ها دقت کنید: اطمینان‌پذیری (Reliability) یعنی اطمینان می‌پذیرد، انطباق‌پذیری (Adaptability) یعنی انطباق می‌پذیرد و سازگار می‌شود، انعطاف‌پذیری (Flexibility) یعنی انعطاف می‌پذیرد و منعطف می‌شود، تعمیرپذیری (Serviceability) یعنی تعمیر می‌پذیرد و درست می‌شود، توسعه‌پذیری (Scalability) یعنی توسعه می‌پذیرد و بزرگ‌تر می‌شود. اکنون به همین شکل برای دسترسی‌پذیری می‌گوییم: دسترسی می‌پذیرد؟ در دسترسی است؟ می‌توان به آن دسترسی داشت؟ آیا این معانی بیانگر مفهوم اصلی اصطلاح در انگلیسی هستند؟

در واقع مفهوم اصلی Availability در سیستم به بیان گوناگون چنین است: در چرخهٔ حیات خود «نباید از کار بیفتد»، باید در حالت به‌کار «بماند»، باید Uptime «بپاید».

افزون بر این یک اصطلاح انگلیسی دیگر هم داریم که (Accessibility) باشد و بیانگر میزان و درجهٔ آسان‌بودنِ دسترسی است و «دسترس‌پذیری» ترجمه کرده‌اند. از سویی «دسترسی» معنای پرکاربردی در فارسی دارد که هم‌زمان در همان متن‌هایی که Availability در آن هست به کار می‌رود. این همان معنای اولی است که همه می‌فهمند و به مفهوم اصطلاح Accessibility نزدیک است: دست‌یافتن، در دسترس بودن، «وقتی به چیزی دسترسی دارید، آن را دارید و می‌توانید از آن استفاده کنید: دسترسی به اطلاعات / داده‌ها / منابع / اسناد.» (بهروز صفرزاده، فرهنگ موضوعی فارسی)

برای نمونه در همان متنی که دربارهٔ ویژگی Availability در تاسیسات سخن می‌گوید، ممکن است از دسترسی‌داشتن به جای اتصال کابل‌ها و لوله‌ها هم سخن بگوید. چون اگر کابل‌ها یا لوله‌ها مشکل پیدا کنند، ممکن است تاسیسات از کار بیفتد؛ موضوعی که به مفهوم Availability برمی‌گردد. روشن است که دادن یک اسم به دو یا چند مفهوم، به‌ویژه در یک حوزهٔ معنایی، کار درستی نیست چون خوانند را گیج می‌کند.

با این توضیح، نویسندهٔ این مطلب در هنگام کار با ترجمهٔ مجموعه مقالاتی که آن را ویرایش و بازنویسی می‌کردم، کلمهٔ فارسی «پایایی» را برای اصطلاح Availability پیشنهاد دادم که پس از تایید همه‌جا به کار بردم. «پایا» به‌معانی باقی، پایدار، پاینده، جاودانه، جاودانی، جاوید، مانا، مخلد، مدام، مستدام، مستمر (فرهنگ عمید) است. این‌ها همگی به‌خوبی مفهوم و منظور اصلاح انگلیسی را می‌رساند که همان «نباید از کار بیفتد» باشد. ضمنا تفاوت این کلمه با اصطلاح «پایداری» (Stability) و از سوی دیگر با «دسترس‌پذیری» (Accessibility) نیز به‌خوبی پیدا است و اشتباه نمی‌شود.

در پایان چند نمونه از جملاتی را که این اصطلاح در آن به کار رفته می‌آورم تا بتوان نتیجه را در عمل و در بافت متن مشاهده کرد:

ـ اگر آن‌ها احتمال وقوع چنین زلزله‌ای را ۱۰ درصد از کل ریسک پایایی در نظر می‌گرفتند، بازهم نمی‌توانستند قابلیت اطمینان پنج ۹ را کسب کنند، مگر آنکه این احتمال تنها یک بار در هر ۱۰۰ هزار سال می‌بود...

ـ ضرورت حفظ پایایی مطلوب در سیستم: نیاز مهم دیگر ممکن است این باشد که سیستم می‌بایست بیشترین پایایی را داشته باشد...

ـ در مرکزدادهٔ با پایایی مطلوب در هنگام خاموش‌شدن دستگاه‌های CRAC، چه با برنامه‌ریزی باشد چه بر اثر ازکارافتادگی ناخواسته، تجهیزات می‌بایست به کارکرد خود ادامه بدهند و متوقف نشوند.

ـ هدف اصلی «آرایهٔ چندگانهٔ دیسک‌های مستقل» (RAID) پیوند دادن چند دیسک سخت جداگانه در چهارچوب یک آرایه (Array) است، برای دستیابی به کارایی و پایایی و گنجایش، چنان‌که از یک دیسک بزرگ و گران‌قیمت بهتر باشد.

البته همچنان که باید، ما در مجموعه مقالات خود خواننده را سردرگم نکردیم و با رعایت اصل آشناسازی در هر مقاله دست‌کم یک بار، در پانویس یا در میان متن، کلمهٔ انگلیسی Availability را آوردیم.