امام سجاد (ع) و هدف اصلیِ این دنیا

بسم الله الرّحمن الرّحیم.

سلام.

کتاب ارزشمند و فوق العاده ای داریم به اسم «تحف العقول» که خدا رو شکر به فارسی هم ترجمه شده. این کتاب مجموعه ای از حدیث هاست ولی با این تفاوت که محورِ اصلیِ این کتاب، موعظه ها و حکمت ها‌ و اندرزهاس، که خیلی جالبه. از این لینک میتانید هم بصورت رایگان و قانونی دانلودش کنید و یا آنلاین بخوانیدش.

توی بخشی از این کتاب که مربوط به امام سجاد (علیه السلام) هست (در صفحه ۲۳۰ یا ۲۳۱)، یه حدیث نسبتاً طولانی آورده شده که در اصل، موعظه ای بوده که امام سجاد (علیه السلام) توی روزهای جمعه به یارانشان میگفتن.

خیلی حدیث جالبیه و به نوعی کل این دنیا رو خلاصه میکنه و باعث میشه آدم اول و آخرش رو ببینه و هدف اصلیِ این دنیا رو بفهمه و شاید هم به فکر بیفته. خیلی چیزها انقدر بدیهی هستن که آدم دیگه بهشان فکر نمیکنه، مثل این قضیه که «ما یه روزی که خودمان هم ازش خبر نداریم، خواهیم مُرد». شاید امشب باشه، شاید سال دیگه، شاید ۵۰ سال دیگه.

واقعاً این قضیه نباید باعث بشه ما به فکر بیفتیم؟

بدون صحبتِ اضافی، حدیث رو آوردم که بخوانید.

متن حدیث

ای مردم، از خدا پروا کنید و بدانید که به سوی او باز می گردید، پس هر کس کار نیک یا بدی کرده، حاضر بیند [و بگونه ای شود] که آرزو کند ای کاش میان او و کارهای بدش جدائی و دوری بود. خدا شما را از [نافرمانی] خود برحذر می دارد.

وای بر تو ای آدمیزادِ بی توجّه، که تحت نظر باشی و از تو هیچ غفلتی نیست. به یقین سرآمد عمرت (مرگ) با سرعت بسویت روان گشته و شتابان بتو روی آورده، تو را می طلبد و چه نزدیک است تو را دریابد، آنگاه که عمرت بپایان رسد و فرشته مرگ جانت را ستاند، و به تنهائی روانه گورت شدی، آنگاه روحت را به تو بازگرداند، و دو فرشته «منکر» و «نکیر» برای بازپرسی و آزمونی سخت بر تو روی آورند (سرزده بر تو درآیند).

هان! همانا که آن دو (نکیر و منکر) ابتدا از پروردگاری که او را می پرستیدی سؤال کنند، و نیز از پیامبری که بسویت فرستاده شد، و از دین و کیشَت که بدان پایبند بودی، و کتابی که تلاوت می کردی، و از امامت که طرفداریش می نمودی، و از عمرت پرسند که در چه (راهی) سپری ساختی، و از مالت که از کجا آوردی و در چه راهی خرج کردی، پس (تا زنده ای) تمام هوش و حواست را جمع کن، و برای خود فکری کن، و پیش از آزمون و بازپرسی و امتحان، پاسخ را آماده کن.

چنانچه تو فردی با ایمان، و آگاه به دینت بودی، و پیروِ راستگویان، و طرفدار دوستان خدا، در این صورت خداوند پاسخ صحیح را در فکر تو اندازد و زبانت را بحقّ گویا سازد، و بخوبی جواب گوئی، و حجّت و برهانت را در اندیشه ات جاری خواهد نمود و به بهشت و رضوان الهی بشارت یابی (خبر خوش یابی) و فرشتگان با روئی گشاده و عطری دل انگیز با شما روبرو می شوند.

و اگر عاری از آن صفات بودی، زبانت به لکنت افتد، برهانت باطل آید، و از پاسخ صحیح درمانده شوی، و به دوزخ بشارت یابی، و فرشتگان عذاب برای پذیرائی تو با آبی جوشان، و داخل کردنت به آتش دوزخ، به استقبالت آیند.

آدمیزاد! بدان که در پس این قضایا روز قیامتی است که برای قلبها بزرگ تر، هولناک تر و دردآور تر است، «آن، روزی است که مردم را برای آن فراهم آرند و آن، روز حضور همگان است «اشاره به هود: ۱۰۴»، در آن روز خداوند اوّلین و آخرین را گرد می آورد، روزی که [برای زنده شدن مردگان] در صور دمیده شود، و گورها زیر و زبر گردند [تا اینکه زنده بیرون آیند]، آن، روزی نزدیک است، آنگاه که دلها به گلوها رسد، در حالی که غمگین و پراندوه اند.

آن روز از هیچ لغزشی نگذرند، و هیچ فدیه و بازخریدی نستانند، و از هیچ کس پوزشی نپذیرند، و جای توبه ای برای کسی نمانده، و هیچ چیز جز پاداش نیکوکاری و کیفر بدی در کار نباشد، پس هر کس که از زمره مؤمنان باشد [چنانچه] قدر ذرّه ای نیکی نموده آن را بیابد، و هر کس که از اهل ایمان باشد و بقدر ذرّه ای بدی کرده نتیجه آن را نیز بیابد.

ای مردم، از نافرمانیها و گناهانی که خدای یگانه از آنها منعتان کرده، و در قرآن - که کتاب صادق است و گفتار گویا - بر حذر داشته، پرهیز کنید و آن زمان که شیطان ملعون شما را به شهوات و خوشی هایِ نقدِ این سرا می خواند، از مهلت دادنِ خداوند و عذابِ او خاطرِ آسوده نداشته باشید، که خداوند می فرماید:

إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ،
«براستی آنان که پرهیزگاری کردند، چون وسوسه ای از شیطان به ایشان رسد، یادآور شوند و بناگاه بصیرت یابند»
اعراف: ۲۰۱

و قلب و دلتان را آکنده از ترس خداوند کنید، و بیاد آرید که به شما در بازگشتتان به سوی او، همچنان که نویدِ پاداش نیکویش را داده است، بیم مجازاتِ سختِ خود را نیز داده است. زیرا آن کس که از چیزی بهراسد، مراقبش باشد و کسی که از چیزی بر حذر باشد، آن را ترک کند.

مبادا از شمار افرادِ بی توجّه و آرزومندِِ زیور دنیا باشید، آنان که بدیها با نیرنگ کردند، و حال آنکه خداوند متعال می فرماید:

أَ فَأَمِنَ الَّذِینَ مَکَرُوا السَّیِّئاتِ أَنْ یَخْسِفَ اللَّهُ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ یَأْتِیَهُمُ الْعَذابُ مِنْ حَیْثُ لا یَشْعُرُونَ* أَوْ یَأْخُذَهُمْ فِی تَقَلُّبِهِمْ فَما هُمْ بِمُعْجِزِینَ* أَوْ یَأْخُذَهُمْ عَلی تَخَوُّفٍ،
«پس آیا کسانی که بدیها به نیرنگ کردند ایمن شده اند از اینکه خداوند آنان را به زمین فرو ببرد؟ یا از جایی که آگاهی ندارند عذاب بدیشان آید؟* یا جان آنان را در گرماگرم کارشان بگیرد، پس [خدا را با گریز خود] ناتوان کننده نیستند* یا آنان را بر حال ترس و بیم [یا کاستن نعمتها] بگیرد».
نحل: ۴۵ الی ۴۷

پس توجّه کنید که خداوند شما را از رفتاری که در قرآن با ستمگران نموده، برحذر داشته و از نزولِ بعضی از انواع عذابی که در قرآن جماعت ستمکار را تهدید نموده، ایمن مباشید که خداوند در کتاب خود با نقلِ سرانجام دیگران، شما را پند داده و بی شکّ خوشبخت کسی است که از غیر خود پند و اندرز گیرد و به تحقیق، خداوند در کتابش [قرآن] آنچه پیش از شما با مردم ستمکارِِ آبادیها نموده، به گوشتان خوانده، آنجا که می فرماید:

«پس از آن قومی دیگر پدید آوردیم»، و فرمود: «پس چون عذاب را احساس کردند می گریختند [فرشتگان گویند:] «مگریزید، و به کامرانی و خانه های خویش بازگردید تا هنگامی که از شما بپرسند»، پس چون عذاب بر ایشان نازل شد: «گفتند: وای بر ما که [از عبودیّت خارج و] ستمکار بودیم»، پس اگر گوئید: «ای مردم! منظور خدا از آن جمعیّت تنها مشرکان است»، چگونه چنین چیزی ممکن است، در حالی که او می فرماید: «و ترازوهای عدل و داد را در روز رستاخیز برپا می کنیم، که هیچ ستمی به کسی نشود، و چنانچه هموزن دانه خردلی باشد همه را به حساب آریم، و ما حسابگرانی دقیق می باشیم»؟!

بندگان خدا! بدانید که برای مشرکان نه ترازوئی برپا شود، و نه نامه اعمالی گشوده گردد، و جز این نیست که گروه گروه به دوزخ روند، و برپائیِ میزانها و گشودن نامه اعمال، تنها مخصوصِ مسلمانان است. پس بندگان خدا، از خدا پروا کنید و بدانید که خداوند متعال آرایش دنیا را بر هیچ یک از دوستانش نپسندیده و آنان را نه در آن و نه در زرق و برق و جلای دنیا تشویق نکرده است، و جز این نیست که این سرا و ساکنانش را بیافرید تا ایشان را بیازماید که کدامشان برای آخرتش نیکوکارتر است. و بخدا سوگند که در آن برایتان مثلهائی زده شد، و آیاتی برای آنان که اهل فکر و اندیشه اند آورده شد، پس ای مؤمنان از شمار جماعتی باشید که در فکرند و اندیشه می کنند، لا قوّه إلّا باللَّه.

و از آنچه خداوند شما را بر حذر داشته، که نقدِِ زندگیِ این سرا است، چشم بپوشید، خداوند می فرماید - و گفتار او حقّ است:

إِنَّما مَثَلُ الْحَیاهِ الدُّنْیا کَماءٍ أَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَباتُ الْأَرْضِ مِمَّا یَأْکُلُ النَّاسُ وَ الْأَنْعامُ حَتَّی إِذا أَخَذَتِ الْأَرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ وَ ظَنَّ أَهْلُها أَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها أَتاها أَمْرُنا لَیْلًا أَوْ نَهاراً فَجَعَلْناها حَصِیداً کَأَنْ لَمْ تَغْنَ بِالْأَمْسِ کَذلِکَ نُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ،
«تنها، مثل زندگی این سرا به آبی ماند که از آسمان فرو فرستاده ایم پس با گیاه زمین از آنچه مردمان [از گندم و جو] و چارپایان [از علوفه] می خورند با هم در آمیخت تا چون زمین آرایش خود را فرا گرفت و آراسته شد و أهل آن پنداشتند که خود بر آن توانائی دارند فرمان ما شبی یا روزی در رسد پس آن را چنان درو کردیم که گوئی دیروز هیچ نبوده است، این چنین آیات را برای افرادی که می اندیشند به تفصیل بیان می کنیم».
یونس: ۲۴

و به دنیا نگرائید و پشت گرم نشوید که بی شکّ خداوند به محمّد صلّی اللَّه علیه و اله و سلّم فرموده است:

وَ لا تَرْکَنُوا إِلَی الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ،
«به کسانی که ستم کردند مگرائید که آتش دوزخ به شما خواهد رسید».

و به این سرا و آنچه در آن است، همچون اعتماد کسی که آن را قرارگاه و منزلگاه خود گرفته است، پشت گرمی نکرده و اعتماد مکنید، که سرای کوچ است و ناپایدار، و منزلِ کفایت و بسندگی [به قوت لا یموت] و جای عمل است. پس کردارِ شایسته را پیش از زوال روزهایش و دستور خداوند بر ویرانیش، از آن توشه برگیرید. پس همان کس که آن را نخستین بار آفرید و آبادش ساخت، همو ویرانش سازد و اوست وارث این جهان.

و در تهیّه توشهء تقوا و زهد در دنیا، برای خود و شما از خداوند یاری می جوئیم. امیدوارم که همو ما و شما را در نقد زندگیِ دنیا از زاهدان قرار دهد، و در پاداشِ آخرتش از راغبان، که جز این نیست که ما از آن خدائیم و بدو منسوب و وابسته.

و السّلام علیکم و رحمه اللَّه و برکاته.

حرف آخر

۲ تا نکته خیلی جالبه برای من توی این حدیث:

• اونجا که امام سجاد (علیه السلام) میگن اگه آدم، با ایمان و آگاه به دین و پیروِ راستگویان و طرفدار دوستان خدا باشه، در این صورت خودِ خدا پاسخ صحیح رو تو فکر آدم میندازه و زبانِ آدم رو بحقّ گویا میکنه، که آدم خوب و درست جوابِِ نکیر و منکر رو بده. ولی اگه خودِ خدا جواب درست رو به فکر ما نندازه چه میشه؟؟؟
• اونجا که میگن: «و بدانید که خداوند متعال آرایش دنیا را بر هیچ یک از دوستانش نپسندیده و آنان را نه در آن و نه در زرق و برق و جلای دنیا تشویق نکرده است، و جز این نیست که این سرا و ساکنانش را بیافرید تا ایشان را بیازماید که کدامشان برای آخرتش نیکوکارتر است». اینجا میفهمیم که اصلاً هدفِ این دنیا چیه. هدف اصلی اینه که آدم آماده بشه برای اون دنیا. ولی شما بیا و این کتابهایی که توی یه کشوری مثل آمریکا چاپ میشه و اصلاً کلِ این دنیای امروز رو ببین؟ تمام تلاشِ آدما انگار برای اینه که توی این دنیا همه چیزشان ردیف بشه. پول زیاد، شهرت، محبوبیت، شهوت و عشق و حال، غذای آنچنانی و غیره. همه اینا نشان میده که ما آدما اصلاً هدفِ اصلیِ این دنیا رو فراموش کردیم و جز این دنیا هم چیز دیگه ای رو نمیبینیم.

اولین نفر از این آدمهای غافل هم خودِ من.

خب، جز این حرفی نیست. ان شاء الله که روی همه ما تاثیر بزاره.

مخلص، یا علی.