خندوانه و بهره‌گیری از نفرین دانش برای جذابیت

به احتمال زیاد مسابقه پانتومیم خندوانه یا بازی رامبد با شرکت کنندگان برای حدس کلمات را دیده اید. یکی از افراد چیزی را میخواند و یا اجرا میکند و فرد دیگر باید حدس بزند او چه گفته است. آزمایشی مشابه این بازی منجر به دریافت دکترای روانشناسی از دانشگاه استنفورد برای خانم الیزابت نیوتن شده است.

بازی طراحی شده توسط الیزابت نیوتن به این صورت بود که افراد به دو گروه نوازنده و شنونده تقسیم می شدند. سپس به نوازندگان یک لیست از 25 آهنگ داده شد و از آنها خواسته شد تا یکی از آهنگ ها را انتخاب کنند و با ریتم گرفتن روی میز آن را اجرا کنند. وظیفه گروه دوم این بود که حدس بزنند نوازنده در حال اجرای چه آهنگی است!.
در این بازی نقش شنونده بسیار دشوار است. در آزمایش انجام شده از بین 120 آهنگ نواخته شده تنها 3 آهنگ درست حدس زده شد که حدود 2.5 درصد دقت را نشان می‌دهد. ماجرا وقتی جالب تر شد که از نوازندگان خواسته شد احتمال اینکه شنونده بتواند آهنگ را درست حدس بزند را پیش بینی کنند. نوازندگان پیش بینی کرده بودند که با احتمال 50 درصد شنوندگان می‌توانند این کار را درست انجام دهند و این یعنی 60 آهنگ درست!!!!
آن چیزی که باعث شد کار نیوتن ارزش دکترای روانشناسی داشته باشد کشف علت این اختلاف فاحش در اعداد پیش بینی و اعداد واقعی است.

هر بار که نوازنده روی میز ضرب میگیرد آهنگ را در سرش میشنود. برای فهماین ماجرا کافی است یکبار خودتان این بازی را امتحان کنید. یک آهنگ معروف را روی میز اجرا کنید. غیر ممکن است بتوانید از شنیدن صدای آهنگ در ذهن خود اجتناب کنید!. اما شنونده آهنگ شما را به صورت ضربات گسسته و کد مورس می شنود.
حقیقت این است که نویسنده یک دانش در ذهن خود دارد(نام آهنگ) و برایش غیر ممکن است تصور کند که نداشتن این دانش چگونه است. یعنی برای نویسنده دشوار است بفهمد شنونده چه تصوری از شنیدن ضرباتی که میزند به جای خود آهنگ دارد. به این موضوع نفرین دانش گفته می‌شود.

این آزمایش هر روز در جهان انجام می‌شود. مثلا هنگامی که در حال شرح دادن یک تصویر یا واقعه برای دوست خود هستید یا هنگامی که در حال دادن آدرس به یک فرد ناآشنا به منطقه هستید این اتفاق در حال رخ دادن است. حقیقت این است که نوازنده ها و شنوندگان میتوانند مدیرعامل و کارکنان، معلم و دانش آموز، سیاست مداران و رای دهندگان، بازاریابان و مشتریان، نویسندگان و خوانندگان باشند. تمام این گروهها نیازمند ارتباط مداوم هستند و البته از عدم تعادل شدید بین اطلاعات دو طرف رنج میبرند.

مثلا هنگامی که یک مدیرعامل در مورد ارزش سهام صحبت میکند یک نُت در سرش زده می شود که کارکنان قادر به شنیدن آن نیستند. این نت به دلیل سالها فعالیت در بین منطق و مکالمات تجار شکل گرفته است که کارکنان قادر به شنیدن آن نیستند. برای مقابله با موضوع نفرین دانش دو راهکار وجود دارد که یکی این است که هیچ چیز یاد نگیریم و دیگری این است که ایده ها را بگیریم و تغییر شکل دهیم!.


پینوشت: بخش زیادی از این متن برگرفته از کتاب ایده عالی مستدام یا made to stick است.