حزن‌نامه‌ای برای شهر خاکستری: درباره کتاب استانبول اثر اورهان پاموک

کتاب استانبولِ اورهان پاموک کلید واژه مهمی دارد که شرح حال و توصیفات جسته و گریخته نویسنده را همانند نخ تسبیح به هم متصل می‌کند: حزن... و حزن جاری در روح این شهر همان چیزی است که سبب می‌گردد غریبه تازه‌وارد پس از چند ساعت زیستن در اتمسفر استانبول به جای سر سپردن به پیشنهادات وبسایت‌های گردشگری و زیارت توپکاپی یا فلان مال و بهمان خیابان پر زرق و برق، مفتون قدم زدن شبانه در کوچه‌های پر شیب و تنگ گالاتا یا چشم دوختن به عابران عجول کاراکوی و ماهیگیران خسته سواحل بسفر گردد.

اورهان پاموک برنده نوبل ۲۰۰۶ ادبیات در این کتاب از خود و خانواده‌اش بی پرده سخن می‌گوید. چیزی که از او پیش از خواندن این کتاب می‌دانیم: نویسنده‌ای توانا پرورش یافته در خانواده‌ای روشنفکر، اصیل و متمول. اما پاموک این کلیشه را ویران می‌کند و واقعیت کودکی و جوانی خود را عریان پیش چشم خواننده می‌گذارد. از پدرش که ثروت خانوادگی را بر باد می‌دهد و گهگاه در پی معشوقه‌ای می‌رود. از عشق ناکام خود، رها کردن نقاشی و مناسبات و خاله زنک‌بازی‌های خانواده‌های سرشناس استانبول و ... ‌

در توصیف حال استانبول نیز پاموک همین راه را در پیش می‌گیرد. با این که در زمان انتشار کتاب استانبول پاموک نویسنده‌ای جهانی بوده است اما هیچگاه این شهرت باعث نشد که در این کتاب او تبدیل به ویزیتوری برای صنعت توریسم این شهر گردد. او استانبول را همان چه که بوده و هست توصیف می‌کند. شهری خسته با گذشته‌ای با شکوه در گذار به جهان نو. استانبول در کتاب پاموک شهری است سر خورده اما زنده. هنر پاموک در جایی است که او با سیاحان غربی که در گذشته به استانبول سفر کرده‌اند همذات‌پنداری می‌کند و استانبول قدیم را از چشم آنان و با دغدغه‌های آنان می‌بیند.

ا‌ورهان پاموک در ایام نمایشگاه کتاب سفری به تهران داشت. او در این سفر تهران را شبیه‌ترین شهر به استانبول دانست. عده‌ای سخن او را برای رضایت خاطر میزبانان ایرانی خود دانستند. اما اگر استانبول را آن گونه که پاموک در کتابش دیده و زیسته است یا از قاب تصویر هموطن شهیر فیلمسازش نوری بیلگه جیلان ببینیم تهران و استانبول روح محزون خاکستری یکسانی دارند در دو کالبد جغرافیایی و فرهنگی متفاوت.