هشت کتاب کلاسیک ایرانی برای کاوش در ادبیات فارسی

اگر می‌خواهید یک زبان و فرهنگ را درک کنید، بهتر است به دنبال خواندن کتاب‌های کلاسیک باشید.پس اگر در مورد فرهنگ و ادبیات فارسی کنجکاوید و می‌خواهید در مورد خلق و خوی ایرانی‌ها و تحولات زندگیشان بیشتر بدانید، خوب است سراغ مهم‌ترین کتاب‌هایی بروید که در 100 سال گذشته منتشر و چاپ شده‌اند. این کتاب‌ها اغلب در مورد مبارزه، عشق و خانواده نوشته شده‌اند. کمتر کتابی در زبان فارسی بخت آن را داشته تا به زبان‌های دیگر ترجمه شود و خوانندگانی جهانی پیدا کند. اما با وجود این بی‌مهری‌ها بسیاری از کتاب‌های کلاسیک ایرانی در حد و اندازه شاهکارهای جهانی هستند. کتاب‌هایی که اینجا برایتان از آنها نوشته‌ام، شما را به سفری در مسیر تاریخ ایران می‌برند و چشمانتان را به‌روی ظرافت‌های فرهنگ کشورمان باز می‌کنند. پس دفتر یادداشت خود را بردارید که اینجا یک فهرست پروپیمان و با جزییات از بهترین کتاب‌های ایرانی برایتان ردیف کرده‌ام.

1. ستارگان فریب خورده؛ اثر فتحعلی آخوندزاده

فتحعلی آخوندزاده، نمایشنامه‌نویس و آزادیخواه ایرانی، ستارگان فریب خورده را نزدیک به 150 سال قبل نوشته. این کتاب یکی از نخستین رمان‌ها به زبان فارسی است و از همین جهت هم اهمیت زیادی دارد. البته این روزها کمتر کسی در کتابفروشی‌ها در به در دنبال اثری از فتحعلی‌آخوندزاده می‌گردد. جالب است که بدانید نویسنده، ستارگان فریب‌خورده را در اصل به زبان ترکی نوشته. داستان کتاب ستارگان فریب‌خورده در دوران صفویه می‌گذرد. البته نویسنده با روایتی تاریخی سعی کرده تا مطالباتش را به عنوان فردی تجددخواه به گوش پادشاهی قاجار برساند. ماجرای کتاب در مورد مرد بی‌نوا اما شجاعی است که موقتا به جای شاه صفوی نشسته و دست به تصمیم‌گیریهایی می‌زند که هزاران فرسخ با شاهان آن زمان متفاوت است.

2. تهران مخوف؛ اثر مشفق کاظمی

اگر دنبال این هستید که بدانید تهران به عنوان دارالخلافه، با چه تباهی‌هایی در دوران قاجار و اوایل سلطنت پهلوی روبه‌رو بوده، تهران مخوف یک رفرنس درست و حسابی است. نویسنده یعنی مشفق کاظمی، بعد از انقلاب مشروطه این اثر را نوشته و در جای جای آن تلاش می‌کند تا به خوانندگان بگوید چه فضای یاس‌آوری در ایران بعد از این اتفاق حاکم شده است. کاظمی از جمله مشروطه‌خواهانی است که از به ثمر رسیدن ایده‌های انقلاب سرخورده بوده و این سرخوردگی جمعی را در اثرش به طور کامل بازتاب داده است.. داستان رمان حول عشق فرخ و مهین دور می‌زند؛ اما نویسنده طی آن به علل انحراف مشروطه، روسپی شدن زنان و فساد اداره‌ها می‌پردازد. تهران مخوف در دورانی نوشته شده که ادبیات فرانسوی در ایران بیا و برویی داشته است و به همین دلیل، تاثیرات زیادی هم از نویسندگان قرن هجده و نوزده پاریس گرفته.

3. یکی بود یکی نبود؛ اثر محمدعلی جمالزاده

جمالزاده که دیگر معرف حضور همه شما هست. او را پدر داستان کوتاه فارسی می‌دانند. کتاب در سال 1300 و در زمانی که هنوز می‌شد احمدشاه قاجار را در تهران پیدا کرد نوشته شده است. در یکی بود یکی نبود، می‌توانید شش داستان کوتاه بخوانید و کلی اصطلاح عامیانه و کوچه‌بازاری یاد بگیرید. این از هنر جمالزاده است که چطور داستانی نوشته که در همه 100 سال گذشته خوانده شده. کتاب اندکی تم سیاسی هم دارد و در دیباچه آن نویسنده حسابی بر سانسور دستگاه حاکمیت قاجار تاخته. احتمالا ماجرای فارسی شکر است را می‌دانید و آن را در کتاب ادبیاتتان خوانده‌اید. این داستان نخستین قصه از کتاب به حساب می‌آید که دغدغه اصلی جمالزاده یعنی توجه و اهمیت زبان فارسی را نشان می‌دهد. البته به نظر می‌رسد که محمدعلی جمالزاده اگر امروز زنده بود و شیوع هه کسره را می‌دید، قبل از نوشتن فارسی شکر است جان به جان آفرین تسلیم می‌کرد و هرگز به 104 سالگی نمی‌رسید.

4. خلقیات ما ایرانی‌ها؛ اثر محمدعلی جمالزاده

اگر دنبال یک کتاب کلاسیک با زبان طنز می‌گردید، محمدعلی جمالزاده اولین نمونه آن را نوشته است. خلقیات ما ایرانی‌ها، در سال 1345 منتشر شده و در حقیقت کندوکاوی بی‌تعارف در عادات و اخلاق ما ایرانی‌ها است. البته نویسنده خودش را جای یک غیر ایرانی گذاشته و عیب و ایراد ما را از زبان دیگری بیان کرده. او حسابی از رواج دروغگویی شاکی است و از دورویی آنها بیزار است. این کتاب باعث شد که جمالزاده مورد غضب حکومت وقت قرار بگیرد و مقدمات سفر همیشگی‌اش به سوییس فراهم شود.

5. گیله‌مرد؛ اثر بزرگ علوی

این یکی کتاب را هم احتمالا از دوران مدرسه می‌شناسید. گیله مرد شرح مقاومت است. داستان ابتدا در کتابی با نام نامه‌ها منتشر شد و بعد به صورت جداگانه چاپ و مورد استقبال قرار گرفت. گیله مرد مبارزی گیلانی است که زن باردارش را از دست داده و به شورش‌های دهقانی علیه ماموران امنیه پیوسته است. داستان شما را به کومه‌های گیلان می‌برد و ترس و غم را یکباره به دلتان می‌ریزد.

6. بوف کور؛ اثر صادق هدایت

اگر بخواهیم از یک کتاب نام ببریم که در بین غیر ایرانی‌ها هم مشهور است و نام ادبیات فارسی را جهانی کرده، باید سراغ بوف کور و فضای سورئالش برویم. کتاب سال‌ها مورد بی‌مهری قرار گرفت و بسیاری از خانواده‌ها خواندنش را برای بچه‌های نوجوانشان ممنوع کرده بودند. کتاب در سال 1309 نوشته شده اما هنوز هم هر کتابخوانی آن را یک بار مطالعه کرده است. هدایت بوف کور را در هند منتشر کرد و بعدها، در ایران پرآوازه شد. داستان بسیار پیچیده است و سویه‎‌هایی اروتیک دارد. اما این موضوع انقدر پررنگ نیست که بخواهیم برای خواندن بوف کور سن و سال تعیین کنیم.

7. شوهر آهو خانم؛ اثر علی محمد افغانی

شوهر آهو خانوم یکی از پرخواننده‌ترین کتاب‌ها به زبان فارسی به حساب می‌آید. این کتاب در سال 1340 بازار کتاب ایران را ترکاند.داستان در سال ۱۳۱۳ در کرمانشاه رخ می‌دهد ونگاهی انتقادی به زندگی زنان در لایه‌های زیرین جامعه در آن سال‌ها دارد و در نکوهش چندهمسری نوشته شده است. در این رمان مناسبات خانوادگی و ضوابط احساسی و عاطفی مورد توجه قرار دارند. اما اگر توقع دارید که خیلی عاشقانه باشد، باید بگویم که زیاده‌روی کرده‌اید.

8. دایی جان ناپلئون؛ اثر ایرج پزشک‌زاد

ایرج پزشکزاد، دایی جان ناپلئون را با جان و دل و طنزی دلنشین نوشته است. نویسنده چندان به ادب اعتقاد ندارد و زبانش تند و تیز است. کتاب در سال 1349 منتشر و چندی بعد سریالی بسیار پرطرفدار از روی آن ساخته شد که زحمت کارگردانی‌اش را ناصر تقوایی کشیده است. کتاب نگاهی انتقادی به اخلاقیات ایرانی‌ها هم دارد. بیشتر از این لازم نیست چیزی بگویم، خودتان بخوانید و بخندید و بعد هم سراغ سریالش بروید. در شب‌های سرد پیش رو، دایی جان ناپلئون استخوان‌هایتان را گرم می‌کند.