دژ کَنگِلو - نیایشگاه آناهیتا

کَنگِلو نیایشگاه آناهیتا (:ایزد بانوی آب) پل سفید در ۲۰ کیلومتری در اواخشتر خورایی(:جنوب شرقی) دوآب در شهرستان سوادکوه، استان مازندران در زمین های دهستان راستوپی و خطیرکوه، در نزدیکی روستای کنگلو روی خاره(صخره‌)ای جای دارد. نمای خارجی دژ را یک باروی بزرگ سنگی تشکیل می‌دهد که در بخش میانی و هر دوسوی آن، برج‌های دیده‌بانی به چشم می خورد.

درون این دژ با توجه به ماندگاری آن، مدور و در دو لایه ساخته شده‌ بود که بخش بیشتر آن از بین رفته و هم اکنون در ویرانی است.دژ کنگلو زمانی در سه لایه ساخته شده‌ بود. ولی با نگرش به از میان رفتن بخش بزرگی از مهرازی(معماری) لایه سوم، کار کاوش در پهنه های لایه دوم به روش ارگانیک آغاز شد. در این لایه سه پهنه، یکی در میانی به ریخت راست گوشه(شکل مستطیل) و دو دیگر به ریخت نیم دایره در دو سوی آن آشکار شد و کاوشی آن ها تا روی کفی از جنس ملات گچ که در نتیجه پر نمودن لایه نخست ساخته شده‌است، ادامه یافت.

آخشیج(:عناصر) مهرازی یافته شامل دیوارهای جدا کننده، ایوان و کمانه پنجره، ایوان و ورودی‌ها، با چسباندن شماره‌های زیبا و شناسه‌های ژرفا و لایه مستند‌سازی و سپس آگهی ها و شناسنامه هر یک از آخشیج پس از برداشت‌های فنی، نوشته شده. در بخش میانی و هر دوسو بارو، برجهای دیده‌بانی را آراسته کرده بودند. داخلی دژ با نگرش به نشانه های برجای مانده گِرد(:دایره) و در دو لایه ساخته شده بود. پلان و ریخت این بنا در میان دژهای ایران بی همتا می‌باشد.

برج‌های کناری برای استواری بیشتر توپُر ساخته شده اند تا بر استواری باروها بیفزایند این دو برج به یک برج مدور بزرگ منتهی می‌شدند که ارگ بنیادین دژ بوده و ورودی کوچکی در پایین جای داشت. بیشتر بخش های آن به مرور زمان از بین رفته و هم اکنون نمای بیرونی آن شامل دو باروی بزرگ به ریخت دو بازوی گشاده می‌باشد. مهرازی آن به گونه ای است که راهبند ورود غریبه‌ها و تاختِ گان به داخل می‌شد و تنها مسیر ورودی به این کوه کله غندی پر شیب را می بست.

در کنگلو نشانه‌هایی مانند اشیایی با نشانه میتراییسم یافته‌شده که نشان می‌دهد این مکان نیایشگاه مهر(:میترا) بوده‌ است. برخی نیز از روی یافته‌شدن چربی در این مکان؛ باور دارند این دژ نیایشگاه آناهیتا (:ایزد بانوی آب) بوده‌است. دژ کنگلو به هنگام یورش ناگهانی دشمنان دارای کاربردی سپر مانند بود و در نمودار سازی آن، جنبه پدافند را در برتری نهاده‌اند.براساس دستاوردها،این دژ در دوره ساسانی همچون نیایشگاه مورد استفاده بوده است.

کَنگِلو در زبان بومی مازندرانی به کَنگِلی هم شناخته شده است. کَنگِلی و ماز در زبان مازندرانی به زنبور گفته می‌شود و شاید به شوند اینکه کندوی کَبت(:زنبور عسل) همیشه یادآور و الهام‌بخش دژ است، دژ کنگلو هم اینگونه همانگری و نامگذاری شده است. همچنین واژه «لی یا لو» در زبان مازندرانی به چم(:معنی) غار یا شکفت است مانند اسامی غارهای پلنگ لی، دیولی، زِلی و… که در البرز دیده می‌شوند.

گردآوری: پارسا آریامنش

درگاه (:کانال) زرتشت و مزدیسنان

گزینش ونگرش: موبد كورش نیکنام

دیگر یادگاران ساسانی

ستون های بیشاپور ساسانی و گشته دبیرهسنگ

نگاره های فیروز آباد