مینوی خِرَد

مینوی خرد (به پهلوی میانه mēnōg یا مِنوگ) نیز خوانده می شده است، نسکی است به زبان پارسی میانه (پارسیک) که به دبیره پهلوی نوشته شده و به فارسی امروزی برگردانده شده است. این نسک شامل پرسش هایی دانا نامی از مینوی خرد و پاسخ های مینوی خرد به آن نفر (دانا) است.

این یادگار در ۶۳ فِرَگرد (فصل) تدوین شده است، که شامل یک دیباچه و ۶۲ پرسش و پاسخ می شود. مینوی خرد به دلیل اشتمال بر نکات و اشاره های اساطیری اهمیت دارد. زمان تألیف کتاب را به احتمال در اواخر دوران ساسانی دانسته اند. در کتاب کوچک ترین اشاره ای به عرب ها یا دین اسلام نشده است، ولی به نبردهای ایرانیان با ترکان و رومیان اشاره شده است. تأثیر زبان پارسی نو چه از لحاظ دستوری و چه از لحاظ واژگانی در کتاب دیده نمی شود.

مینو خرد را می‌توان اندرزنامه‌ای دانست که از روزگارِ ساسانیان به یادگار مانده است.

به گفته استاد فریدون جنیدی مینو واژه ای است همسان واژه معنوی در عربی که خود واژه معنوی برگرفته از واژه مینو است. ایرانیان باستان برای هر چیز دو جنبه را قرار می دادند که یکی جنبه مینوی و دیگری جنبه گیتی است. برای نمونه، جنبه گیتی آب را همان آب می گفتند و جنبه مینوی آن را آناهیتا می نامیدند. نمونه دیگر، زمین، که از دید گیتی آن را زمین (در پهلوی zamīk یا زَمیک) و از جنبه مینوی آنرا سِپَندار مزد می نامیدند.

فراوان ترین فرگرد آن، پرسش یکم است که بیش از نیمی از آن بازگوی سرنوشت روان (روح) پس از مرگ است. بیشتر نسک درباره آموزه های اخلاقی است و از این روی می توان آن را در رده اندرزنامه های پهلوی قرار داد ولی به جنبه های افسانه ای یا گفتارهایی درباره آفرینش نیز جای جای اشاره رفته است. نام نویسنده و زمان نوشتن نسک ناشناخته و نا روشن است.