آموزش نقد فیلم (2): بر اساس روش جان فیسک

برای تحلیل نشانه شناختی مطابق روش جان فیسک لازم است ابتدا با مفهوم رمز و در ادامه با سه لایه رمزگان موجود در فیلم‌ها آشنا شویم. فیسک در کتابش می‌نویسد رمز نظامی از نشانه‌های قانونمند است که تمامی آحاد یک فرهنگ به قوانین و عرف های آن پایبندند. این رمزها مفاهیمی را ترویج میکنند که موجب حفظ آن فرهنگ است. یک رمز حلقۀ واسطی است بین پدید آورنده، متن و مخاطب. رمز حکم عامل پیوند درونی متن را دارد. همین پیوند درونی است که متون مختلف را در شبکه‌ای از معانیِ دنیای فرهنگ، با یکدیگر پیوند میدهد. این رمزها در ساختاری سلسله مراتبی و پیچیده عمل می‌کنند.

در نظر نشانه شناسان هیچ گونه پیامی فارغ از رمز وجود ندارد.در همین چارچوب برای رمزگشایی لازم است ابتدا متن شناخته، فهمیده و درک شود سپس تفسیر، ارزیابی و وداوری در مورد آن انجام گیرد. از نظر جان فیسک تمامی رمزها دارای معنا هستند.

از نظر وی هدف از تحلیل، معلوم کردنِ تمامی لایه‎‌های معانی از زیرین تا رویین است و این لایه‌ها به شکل رمزگذاری شده وجود دارند.

طبق دیدگاه فیسک رمزها دارای سه سطح می‌باشند.

1-واقعیت(بازنمایی ایدئولوژیک) به عبارت دیگر واقعه‌ای که قرار است به فیلم سینمایی تبدیل شود، قبلاً با رمز‌های اجتماعی رمزگذاری شده است؛ یعنی سطح واقعیت. سپس رمزهای فنی، رمزهای اجتماعی را رمزگذاری می‌کنند. رمزگان ایدئولوژیک رمزهای فوق را در مقولۀ انسجام و مقبولیت اجتماعی قرار می‌دهد. طبقه‌بندی این رمزها بر اساس مقوله‌های دلبخواه بر انعطاف‌پذیری صورت گرفته است.

سطح یک: واقعیت(رمزگان اجتماعی) واقعه‌ای که قرار است از تلویزیون پخش شود، پیشاپیش با رمزهای اجتماعی رمزگذاری شده است. مثل ظاهر، لباس، چهره‌پردازی، محیط، رفتار، گفتار، حرکات سر و دست، صدا و غیره.

سطح دو: رمزگان فنی: رمزهای اجتماعی را رمزهای فنی به کمک دستگاه‌های الکترونیکی رمزگذاری می‌کنند و رمزهای فنی عبارتند از: دوربین، نورپردازی، تدوین، موسیقی و صدابرداری و غیره. رمزهای متعارف، بازنمایی را انتقال می‌دهند.

سطح سه: ایدئولوژی(رمزگان ایدئولوژیک): رمزهای ایدئولوژیک را در مقوله‌های انسجام و مقبولیت اجتماعی قرار می‌دهند، برخی از رمزهای اجتماعی عبارتند از: فردگرایی، پدرسالاری، نژاد، طبقه اجتماعی، مادی گرایی، سرمایه‌داری و غیره.

یعنی در ابتدا واقعه‌ای که قرار است به فیلم سینمایی تبدیل شود، قبلا با رمزهای اجتماعی کدگذاری شده است(سطح واقعیت)

و برای این که به لحاظ فنی قابل پخش باشد، از فیلتر رمزهای فنی می‌گذرد(سطح بازنمایی)

و در آخر به وسیله رمزگان ایدئولوژیک در مقوله‌های انسجام و مقبولیت اجتماعی قرار می‌گیرد.

سطح 1

واقعیت

(رمزگان اجتماعی)

واقعه‌ای که قرار است از تلویزیون پخش شود، پیشاپیش با رمزهای اجتماعی رمزگذاری شده است مثل: ظاهر، لباس، چهره پردازی، محیط، رفتار، گفتار، حرکات سر و دست، صدا و...

سطح

2

بازنمایی

(رمزگان فنی)

رمزهای اجتماعی با رمزهای فنی ترکیب می‌شوند و به وسیله وسایل الکترونیکی فنی رمزگذاری می‌کنند. برخی از رمزهای فنی عبارتند از: دوربین، نورپردازی، تدوین، موسیقی و صدابرداری که رمزهای متعارف بازنمایی را انتقال می‌دهند و رمزهای اخیر نیز بازنمایی عناصری دیگر را شکل می‌دهند: از قبیل: روایت، کشمکش، شخصیت، گفتگو، زمان و مکان، انتخاب نقش آفرینان و ...

سطح 3

ایدئولوژی

(رمزگان ایدئولوژیک)

رمزهای ایدئولوژی، عناصر فوق را در مقوله‌های «انسجام» و «مقبولیت اجتماعی» قرار میدهند. برخی از رمزهای اجتماعی عبارت‌اند از: فردگرایی، پدرسالاری نژاد، طبقه اجتماعی، مادی گرایی، سرمایه داری و...

نقطه مثبت این روش، توجه جدی به خارج از متن و تحلیل بینامتنی، علاوه بر پرداختن به متن و شیوه‌های استخراج نشانه‌ها از متن به روشنی، نیز دارد که در حقیقت میتوان روش جان فیسک را جزء روش‌های نشانه شناسی اجتماعی دانست.