طراحی=Design؟

یک معمار این خانه را طراحی کرده است.
یک معمار این خانه را دیزاین کرده است.

تفاوت این دو جمله در چیست؟

چرا تفاوت این دو جمله را باید بدانیم؟

به عنوان فردی که به تازگی وارد دنیای گسترده ی دیزاین شده و هنوز در حال یادگیری الفبای این دنیاست، سوالی ذهن من را درگیر خود کرده، و آن این است که آیا لفظ "طراحی" معادل درستی برای کلمه ی "Design" است یا خیر.

در فرهنگ لغت دهخدا برای "طراحی" چنین مفاهیمی تعیین شده:

"[ طَرْ را ] عمل و شغل طراح. بیرنگ گری. نقشه ریزی. نقشه بنائی را بر کاغذ، با حبر یا مداد و یا بر زمین با گچ و مانند آن کردن. نقاشی." !!

در فرهنگ لغت معین نیز چنین نوشته شده است:

"[ع - فا.] کاری که طراح انجام می دهد."

لفظ "طراح" نیز به این مفهوم نوشته شده:

"نقاش، آن که طرح افکند، گرده ریز، نقشه ریز، آن که برای انجام کار یا فعالیتی برنامه ریزی کند یا مطلبی را تدوین کند. [خوانش: (طَ رّ) [ع.] (ص.)]"

اما آیا واقعا یک معمار، طرح و نقشه‌ی یک خانه را فقط روی کاغذ ترسیم میکند؟
آیا یک معمار فرایند ساخت یک خانه را برنامه ریزی میکند و ادامه‌ی کار را به بنّا میسپارد؟

یک معمار باید تمام جوانب یه ساختمان اعم از لوله کشی ها، کانال های تهویه، ارتباط بین فضاهای درون ساختمان، ابعاد و اندازه‌ی بخش های مختلف را در نظر بگیرد. از طرفی باید انواع سازه و اسکلت بندی، انواع اتصالات، مصالح ساختمانی، روش های عایق سازی ساختمان، محدودیت ها و قوانین و مقررات مصوب را بشناسد.

آیا برای تولید یک محصول، "طراح" فقط نقش و طرح محصول را آماده میکند؟
آیا "طراح" برای ساخت یک محصول، نقشه و طرح آن را روی کاغذ ترسیم میکند تا طرح به تولید برسد؟

فردی که محصولی را برای تولید آماده میکند، باید بداند که این محصول برای چه تولید میشود. قرار است چه کسی از آن استفاده کند. او باید با انواع احجام و فرم ها آشنا باشد و ابعاد محصول را به شکلی در نظر بگیرد که مخاطب، بدون آسیب و به راحتی از آن استفاده کند. باید رنگ ها را بشناسد تا محصول چشم نوازی تولید شود. باید به انواع مواد و روش های ساخت آشنا (و در برخی موارد مسلط) باشد تا با مناسب ترین هزینه و امکانات، محصول به دست مصرف کننده برسد.

و شخصی که بخواهد تمام این موارد را فرا بگیرد، بیش از ۴ سال باید فعالیت داشته باشد، تا بتواند به این درجه برسد!

بنابراین، طبق تعاریف، "طراح" لفظی نیست که برای چنین فردی استفاده شود و از طرفی "طراحی" واژه‌ای نیست که چنین مواردی را در خود بگنجاند.

دیزاین چطور؟

با جستجوی کلمه‌ی Design در دیکشنری آنلاین کمبریج، تعداد زیادی عبارت با مفاهیم Plan (نقشه و برنامه)، Intend (قصد داشتن)، Pattern (الگو و مشابه چیزی)، Intention (هدف) برای این کلمه در نظر گرفته شده است. برای مثال:

verb (فعل): to make or draw plans for something, for example clothes or buildings.
noun (اسم): a drawing or set of drawings showing how a building or product is to be made and how it will work and look.

لینک این بخش: "Design in Dictionary.Cambridge.org"

به طور کلی در تمامی معانی ذکر شده، برای این لغت مفهومی عمیق تر وجود دارد. این مفهوم به نام طرح و برنامه ای کلی شناخته میشود که با لفظ "Plan" عنوان شده. باز هم با مطالعه ی معانی و عباراتی که برای این کلمه در این دیکشنری نوشته شده است، برای مثال این اولین مفهومی است که در نظر گرفته شده:

1) a set of decisions about how to do something in the future.

این کلمه برای توضیح تصمیم ها و فعالیت هاییست که در آینده انجام میشود. دومین مفهوم، این کلمه به عنوان شکلی از فرایند های سرمایه گذاری و فعالیت های اقتصادی کاربرد دارد:

2) a type of arrangement for financial investment.

معنا و مفهوم سومی که برای این کلمه در نظر گرفته شده، عبارتی ست که مفهوم ترسیم نقشه های صنعتی برای حوزه های مختلف صنعتی در بر دارد:

3) a drawing of a building, town, area, vehicle, machine, etc. that only shows its shape from above, its size, and the position of important details.

لینک این بخش: "Plan in Dictionary.Cambridge.org"

دیزاین، فرایندی استراتژیک

مفهوم دیزاین، بیشتر از آنکه به طرح و نقشه و برنامه خلاصه شود، پروسه ای مهم و حساس است، که در آن باید تمام جوانب سنجیده شده و می بایست تمام جزییات، اعم از منابع و نیروها در آن لحاظ شود. در واقع شکلی از فرایند اقتصادی است که در آن، به محصولی می رسیم که قابل سرمایه گذاری و خرید و فروش باشد.

پس دیزاین، دقیقا همان کلمه ای است که فرایندی را که یک معمار برای ساختن خانه، می بایست طی کند و همینطور، همان روندی را که یک محصول، تا رسیدن به دست مصرف کننده و حتی پس از مصرف، طی میکند، توصیف میکند.
به همین جهت به شخصی که چنین روندی را آموزش میبیند و فعالیت میکند، (Designer) دیزاینر میگویند.

زبان فارسی، زبانیست بسیار غنی، و در کل دنیا، جز ادبیات شاخص به شمار میرود و می بایست در حال به روز رسانی باشد. اما این مسئله در زبان های دیگر نیز به وجود آمده است که اگر معادلی برای کلمه ای پیدا نمیشود، چرا از خود همان کلمه استفاده نشود.

به عنوان مثال کلمه ی "بازار" که ریشه‌ای باستانی در زبان فارسی دارد، به مکانی نسبت داده شده که در آن مردم اجتماعی نه چندان بزرگ تشکیل میدهند تا کالاهایی را خرید و فروش کنند. همین کلمه، عیناً در زبان انگلیسی (Bazaar) و چندین زبان دیگر نیز وجود دارد که دقیقاً همین معنی را میدهد. (مفهوم کلماتی مثل Shop و Market تفاوت هایی دارند) و به جای ساختن معادل، به راحتی خود کلمه را استفاده میکنند.

کلمه ی دیزاین به مانند بسیاری از واژه های دیگر، نیازی به معادل ندارد، چرا که به تنهایی، در دل خود مفهومی کامل را در بر دارد و معرف یک فرایند است که تمام جوانب در آن لحاظ شده است.

چرا باید عبارت درست را به کار ببریم؟

بخشش جایز نیست، اعدامش کنید.
بخشش، لازم نیست اعدامش کنید.
با یک ویرگول، میتوان با جان یک نفر بازی کرد! :)

دانستن معنای اصلی و درست عبارات و اصطلاحات، مانند شناخت علائم در نقشه است. هر چقدر اطلاعات ما نسبت به این نشانه ها، بیشتر و بهتر باشد، به طبع، پیدا کردن مسیر برای ما راحت تر خواهد بود و از به حاشیه رفتن ما جلوگیر خواهد شد.
متاسفانه، به کاربردن لفظ نابه‌جای "طراحی"، باعث شده است تا تمامی حوزه های دیزاین، به طوری ضمنی، فاقد اصول مشخص و فنی دیده شوند. از طرفی، بر این مسئله تاثیر عمیقی داشته که افرادی که تخصصی در دیزاین ندارند، به راحتی در ایده های دیزاینرها دست ببرند، چرا که گمان میکنند چنین پروسه ای، همان طراحی با مداد بر روی کاغذ است و آنها نیز میتوانند از پس آن بربیایند؛ که در نهایت شاهد نتایج آن در کشور هستیم.

به نظر من، این هم جز الفبای کار ماست، وقتی که دیزاینرها نمیدانند دلیل نامگذاری این رشته چیست، چگونه میتوانند از فعالیت خود، به عنوان یک فرایند دیزاین شده، نام ببرند؟ به طور کلی، مطالعه و تحقیق، جزئی مهم در دیزاین است، که امروزه، به خاطر تنوع نیاز ها و شرایط زندگی، باید بیشتر از قبل به آن بها داد.