خلق محصول و ارزش آفرینی را بزرگترین دغدغه و اصلیترین هدف زندگی خود میدانم. در این مسیر، رویای ساختن همواره نیروی محرکه و امیدم برای ایستادن در برابر چالشهاست.
نکاتی درباره نقشه راه محصول و نمونه‌هایی از آن
شما به عنوان یک مالک محصول، مسئولیت ایجاد Backlog، مدیریت تامین نظرات و نیازمندیهای ذینفعان محصول و پیش‌بینی آینده آن را بر عهده دارید. بنابراین، استفاده از ابزارها و تکنیک‌های متنوع جهت پیگیری پیشرفت، مدیریت انتظارات و آگاهی تیم و ذینفعان نسبت به چشم انداز محصول از بدیهیات نقش شما به شمار می‌آید.
یکی از ابزارهایی که ممکن است برای شما در این مسیر مفید واقع شود نقشه راه محصول - Product roadmap است. تهیه یک نقشه راه محصول درست و هدفمند، و همچنین استفاده موثر از آن یک موضوع مهم و چالش برانگیز در فرایند توسعه محصول چابک محسوب می‌شود.
نقشه راه محصول چیست؟
نقشه راه محصول در واقع یک برنامه استراتژیک سطح بالا است، که توسعه محصول را در دوره‌های زمانی مشخص بیان می‌کند. این نقشه باید در بر گیرنده اهداف نهایی و چشم انداز محصول باشد و نیازها و دغدغه‌های همه ذینفعان محصول در آن بصورت همگن و متعادل در نظر گرفته شود. تدوین و استفاده از Roadmap می‌تواند هماهنگی در توسعه محصولات مختلف را آسان‌تر کند و شفافیت را برای مدیریت انتظارات مشتری تقویت نماید.
در بسیاری از سازمان‌ها مالکان محصول بیشتر بر روی توسعه ویژگی‌ها Features متمرکز می‌شوند. بنابراین اکثر نقشه‌های راه محصول نیز تحت سلطه ویژگی‌ها – به خصوص ویژگیهای قابل تحویل Deliverable - طراحی می‌شوند. نقطه ضعف تمرکز بیش از حد بر روی ویژگیهای مختلف این است که همیشه ویژگیهای زیادی وجود دارند که اتفاقا می‌توانند به ارزش افزوده برای محصول ما نیز تبدیل شوند، اما انتخاب و طراحی کمینه ویژگیهایی قابل قبول در جهت برآورده کردن بیشینه‌ی انتظارات و نیازمندیهای ذینعفان محصول (طبق اصل "سادگی" در توسعه چابک) از وظایف اصلی یک PO کاربلد محسوب می‌شود. پس این موضوع یعنی «تمرکز بیش از حد بر روی ویژگیهای قابل تحویل» ممکن است باعث دور شدن از چشم انداز و اهداف واقعی محصول شود. ضمن آنکه با تمرکز بیش از حد بر روی ویژگی‌ها، نقشه راه به جای یک برنامه استراتژیک سطح بالا برای توسعه، به یک محصول انتزاعی با Backlog حجیم تبدیل می‌شود (همان سنگ بزرگی که همیشه نشانه نزدن است!).
در ادامه به بررسی سه نوع از نقشه‌های راه محصول که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند خواهیم پرداخت. در نظر داشته باشید این سه نوع Roadmap دارای جوانب مثبت و منفی متفاوتی هستند. بنابراین با توجه به ویژگی‌ها و ماهیت محصول خود می‌توانید یکی از این سه نوع و یا حتی ترکیبی از آنها را طراحی و مورد استفاده قرار دهید.
نقشه راه محصول هدف گرا Goal Oriented Product Roadmap - GO
یکی از مهمترین ویژگیهایی که در مورد نقشه راه محصول هدف گرا GO می‌توان گفت این است که تمرکز زیادی را برروی اهداف تعیین شده توسط شما به عنوان یک صاحب محصول ایجاد می‌کند. در واقع به جای تمرکز بر روی توسعه ویژگی‌ها (یا کاری که باید انجام شود) روی Goals (یا اهدافی که باید در توسعه محصول محقق شوند) تاکید دارد.
اگرچه نقشه راه محصول GO امکان افزودن ویژگی‌ها را نیز فراهم می‌کند، اما در این مدل ترجیح آن است که با اهداف نهایی محصول شروع کنیم و این اساسا همان تمایزی است که باید در نگاه یک مالک محصول به Product نسبت به سایر اعضای تیم و ذینفعان وجود داشته باشد. نقشه راه محصول GO با تمرکز روی اهداف، فرمان توسعه را به جای تمرکز روی بسته‌های کاری (خروجی‌ها) بر روی اهداف ارزش آفرین (نتایج) هدایت می‌کند. از آنجایی که شما به عنوان یک PO وظیفه ترسیم چشم انداز محصول، تدوین استراتژی و طراحی نقشه راه را بر عهده دارید پس می‌توان گفت نقشه راه محصول GO یک دارایی ارزشمند برای شما محسوب می‌شود.
یکی دیگر از مزایای نقشه راه محصول GO این است که تمرکز شما را بر روی با ارزش‌ترین ویژگی‌ها در جهت دستیابی به اهداف محصول معطوف می‌سازد. همانطور که پیش‌تر هم خواندیم Agile در مورد "سادگی - به حداکثر رساندن کارهایی که انجام نشده است" (اصل شماره 10 توسعه چابک) تاکید دارد، نقشه راه محصول GO امکان محقق شدن این اصل را برای شما فراهم می‌کند.
شما می‌توانید با ارائه یک نقشه راه مطلوب، تکامل محصول خود در نسخه‌های آتی به نمایش بگذارید. در این صورت از مزیت مدیریت انتظارات ذینفعانتان نیز بهره‌مند خواهید شد. (تحقق چنین مزیتی باعث ایجاد آرامش در تیم و متقابلا آسودگی خیال در ذینفعان خواهد شد)
احتمالا شما نیز تجربه مشابهی داشته‌اید که بسته به شرایط مختلف مجبور به کنار گذاشتن یا تغییر زمانبندی‌ها شده‌اید. زمانبندی‌هایی که اتفاقا در نقشه راه محصول GO نیز آنها را مشخص و منتشر می‌کنیم. برخی از ذینفعان این تاریخ‌ها را در نقشه راه (که در واقع پیش بینی هستند) به عنوان تاریخ دقیق مشاهده عملکرد مورد نظر در محصول در نظر می‌گیرند. اما از آنجا که ما در محیط‌های پیچیده‌ای کار می‌کنیم تغییر اجتناب ناپذیر است و معمولا این زمانبندی‌ها به صورت کامل رعایت نمی‌شوند. بهتر است در مواجهه با چنین شرایطی از زمانبندی‌های مشخص در نقشه راه استفاده نکنیم. این کار را برای جلوگیری از تفسیر اشتباه از داده‌های موجود در نقشه راه انجام می‌دهیم. با این کار در واقع نقشه راه محصول GO را با نقشه راه محصول Now-Next-Later ترکیب می‌کنیم.
نقشه راه محصول اکنون-بعد-آینده _ Now-Next-Later Product Roadmap
همانطور که در مثال هم می‌بینیم نقشه راه محصول Now-Next-Later تصویری دوست داشتنی دارد، زیرا درک آن برای همه (تیم، ذینفعان و...) بسیار آسان است. به روشنی و برای همه مشخص است که: شما "اکنون" روی چه چیزهایی کار می‌کنید، در قسمت "بعدی" که به زودی ارائه می‌شود چه مواردی را دنبال خواهید کرد و کدام کارها در "آینده" انجام خواهد شد.
جنبه منفی این نقشه راه این است که بیشتر روی ویژگی‌ها متمرکز است تا اهداف و چشم اندازی که شما به عنوان یک مالک محصول کشف و دنبال می‌کنید (موضوعی که پیش‌تر راجع به آن صحبت کردیم). علاوه بر این مورد در این مدل فضای زیادی برای سنجش KPIها، تنظیم نسخه‌ها یا زمانبندی مشخص ارائه نمی‌شود. از آنجا که معمولا تاریخ و زمانبندی، اطلاعات مهمی برای ذینفعان محسوب می‌شود، این مورد می‌تواند چالش اصلی شما هنگام استفاده از این نوع نقشه راه محسوب شود. البته با توجه به شرایط محصول عدم ارائه زمانبندی در نقشه راه now-next-later می‌تواند به عنوان یک "مزیت" این فرصت را نیز برای شما فراهم کند تا با ذینفعان خود ارتباط بیشتری برقرار کنید و درک بهتری از محصول مورد نظر پیدا کنید. همانطور که گفته شد ترکیب نقشه راه GO و Now-Next-Later می‌تواند نوع کاملتری را (با توجه به شرایط محصول) برای شما ایجاد کند.
نقشه راه محصول Story Map
در واقع Story Map یکی از آشناترین و پر استفاده‌ترین انواع Roadmaps محسوب می‌شود. Story Map با توجه به ویژگیهایی که دارد بیشتر در مراحل ابتدایی توسعه محصول مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا می‌تواند چشم انداز محصول را در همان ابتدا برای همه ذینفعان در قالب ویژگیهایی ملموس تعریف شده نمایان کند.
نقشه راه محصول Story Map طرحی جذاب برای ایجاد یک نمای کلی و فهم مشترک از تمام ویژگیهایی متصور برای یک محصول است که شما (به عنوان مالک محصول) و همه ذینفعان می‌توانید در تدوین آن مشارکت کنید. اگرچه Story Map در واقع ایجاد لیست نامحدودی از همه ویژگی‌ها و کاربردهایی است که شاید برخی از آنها در محصول نهایی محقق نشوند، اما می‌تواند یک نقطه شروع خوب برای تسهیل ایده‌های خلاقانه در مورد محصول شما باشد.
یکی از جنبه‌های مهم درباره نقشه راه محصول Story Map این است که با فعالیتهای کاربر شروع می‌شود، بنابراین محصول نهایی نیز متاثر از دیدگاه کاربران اصلی آن خواهد بود. فراموش نکنیم که مصرف کننده اصلی و نهایی هر محصولی در واقع کاربران آن هستند (نه فقط کارفرمایان) و ما محصول را در نهایت به ایشان ارائه می‌کنیم.
نکته منفی درباره استفاده از Story Map به عنوان نقشه راه توسعه یک محصول این است که این توهم را ایجاد می‌کند که قرار است تمام ویژگیهای عنوان شده در Story Map در محصول نهایی نیز لحاظ شوند. توجه داشته باشید هدف ما در نقشه راه محصول Story Map ایجاد یک برنامه کامل برای توسعه محصول نیست. زیرا ما در تدوین Story Map در حال جمع‌آوری همه ویژگیهای ممکن برای توسعه یک محصول هستیم (نه لزوما ویژگیهای قطعی و نهایی محصول). به همین دلیل توصیه می‌شود که در ابتدای پروژه توسعه یک محصول جدید از story map به عنوان یک نقشه راه استفاده کنید. فراموش نکنید این موضوع را باید از همان ابتدا برای همه ذینفعان نیز کاملاً روشن کنیم که قرار نیست همه موارد عنوان شده در story map پیاده سازی شوند. یکی از وظایف شما به عنوان PO مدیریت همین انتظارات است.
11 نکته در مورد نقشه راه محصول
امیدوارم مطالب عنوان شده پیرامون انواع Roadmaps برای شما مفید بوده باشند، اما همواره این اصل مهم توسعه چابک را به یاد داشته باشید که: "چابک بودن مربوط به فرآیندها و ابزارها نیست بلکه مربوط به افراد و تعاملات است". در نظر گرفتن این 11 نکته نیز می‌تواند به شما در ایجاد نقشه راه محصول Agile کمک کند:
1. با اهداف و چشم انداز محصول خود شروع کنید (از تخته Product Vision Roman استفاده کنید).
2. استراتژی محصول خود را توصیف و اعتبارسنجی کنید.
3. با ایجاد نقشه راه محصول هدف‌گرا (یا یکی از انواع دیگری که توضیح داده شد) روی اهداف و مزایا متمرکز شوید (نه صرفا ویژگی‌ها و کاربردهای ملموس و تحویل دادنی).
4. یک داستان منسجم در مورد رشد احتمالی محصول خود بگویید و از آن غافل نشوید.
5. نقشه راه محصول خود را ساده نگه دارید! در برابر وسوسه برای اضافه کردن جزئیات بیش از حد به نقشه راه خود مقاومت کنید.
6. به طور فعال با ذینفعان همکاری و تعامل داشته باشید. (درک خود را از محصول کامل کنید)
7. این شجاعت را داشته باشید که "نه" بگویید، برای جلوگیری از اضافه بار بیش از حد و خارج از ویژگیهای تعریف شده در نقشه راه.
8. دو بار در مورد اضافه کردن جدول زمانی، تاریخ یا مهلت تحویل به نقشه راه خود فکر کنید. (تصمیم مهم و استراتژیکی که کیفیت و شکل تعامل شما را در آینده با ذینفعان محصول مشخص خواهد کرد)
9. با در نظر گرفتن اهداف قابل اندازه گیری و KPI یک نقشه راه قابل ارزیابی طراحی کنید.
10. در مورد ویژگیهای پویا و متغیر، یک تخمین تقریبی در نظر بگیرید.
11. به طور مرتب نقشه راه محصول خود را مرور کنید و با واقعیات تطبیق دهید.
بر گرفته از مقاله Tips for Agile product roadmaps; product roadmap examples
نوشته Robbin Schuurman
مطلبی دیگر از این انتشارات
تجربه بد محصول چه تاثیری بر کاربران می گذارد؟
مطلبی دیگر از این انتشارات
تعیین بودجه محصول
مطلبی دیگر از این انتشارات
7 اصل مهم مدیریت پروژه برای مدیران محصول