دانشجوی ارتباطات دانشگاه علامه
شما کاری را می‌کنید که پلتفرم‌ها می‌خواهند!
الگوهای فریبنده در طراحی رابط کاربری
طراحی رابط کاربری نسبت مستقیمی با مصرف کاربران دارد و در راستای سهولت استفاده کاربران و همچنین اهداف وبسایت یا نرم‌افزار به کار می‌رود. بنابراین برای هرچه بهتر شدن طراحی رابط کاربری، باید به عادات رفتاری، عملکرد ذهنی و حواس کاربران توجه کرد تا به بیشترین میزان بازخورد و بهره‌وری دست پیدا کنیم.
یعنی کاربر در مواجهه با هر یک از عناصر درون یک نرم‌افزار یا وبسایت چگونه واکنش نشان می‌دهد و ذهن کاربر، چشم او بر روی صفحه و دست بر روی موس در کجا قرار می‌گیرد؟
اما این الگوها همیشه در راه حفظ منافع طرفین طراحی نمی‌شود و ممکن است از راه‌های فریبنده، کاربر را به سمتی غیر از هدف خود و در راستای منافع صاحب وبسایت یا نرم‌افزار سوق بدهد مثل خرید، ثبت‌نام و تماشای محتوایی خاص. با اینکه این فریبکاری می‌تواند به تضییع اعتماد کاربران و شکست بلندمدت منجر شود اما در کوتاه‌مدت برای دارندگان وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌ها سودآور است.
الگوهای طراحی فریبنده یا تاریک به ترفند‌هایی گفته می‌شود که با هدف تحت‌تاثیر قرار دادن کاربران و ترغیب آن‌ها به اقداماتی که بیشتر به نفع صاحبان وبسایت یا برنامه است طراحی می‌شوند و معمولاً با ترجیحات کاربر در تضاد است.
اولین بار هری بریگنول در سال 2010 مفهوم «الگوهای تاریک» را مطرح کرد و انواع آن را در پلتفرم‌های مختلف معرفی کرد. هر چند کشورهایی مثل اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا قوانینی بر ضد این الگوها وضع کرده‌اند اما همچنان این الگوها در اشکال مختلف و در بسیاری از پلتفرم‌ها دیده می‌شود.
در ادامه چند نمونه از این الگوها که در اکثر پلتفرم‌های آنلاین دیده می‌شود را معرفی و بررسی خواهیم کرد.
انواع الگوهای فریبنده:
تبلیغات پنهان Disguised ad
حتما برای شما هم پیش آمده است که با کلیک روی بخش‌های خالی یک وبسایت یا پلتفرم، ناخواسته وارد صفحات دیگر شوید. گاهی اوقات هم آیکون یا گزینه بصری مورد نظر کاربر بعد از دفعه چندم او را به مقصد واقعی می‌رساند و کلیک‌های اولیه همگی به صفحات تبلیغاتی دیگر منتهی می‌شود. حتی ممکن است این صفحات ظاهری شبیه به صفحه مورد نظر کاربر داشته باشد و او را مدت‌ها در سایت تقلبی خود سرگردان کند و از بازدید و کلیک‌های کاربر سود ببرند. یک نمونه بارز این الگو برای آیکون‌های دانلود و بستن صفحه استفاده می‌شود.
کمیابی ساختگی Fake scarcity
محدود بودن و کمیابی یک محصول یا خدمت در پلتفرم‌ها اول از همه احساس خاص و منحصر بودن، دوم رقابت و سوم تایید رضایت مشتریان را در کاربران ایجاد می‌کند. بدون اینکه بدانند این کمبود می‌تواند ساختگی باشد. این روش فروش در خریدهای حضوری به دلیل امکان مشاهده تعداد مشتریان و تعداد محصولات کمتر رخ می‌دهد، اما در خریدهای آنلاین این الگو در کاربران، فضای رقابتی خیالی ایجاد کرده و کاربران را به خود جذب می‌کند.
فوریت ساختگی Fake urgency
در این الگو معمولا شاهد شماره معکوس یا اعلام فرصت کوتاه برای یک اقدام در پلتفرم هستیم که باعث می‌شود کاربر سریع‌تر اقدام کند و حس می‌کند اصطلاحا از غافله عقب می‌ماند. این الگو خیلی از اوقات در کنار الگوی کمبود ساختگی به کار می‌رود تا فرصت فکر کردن درباره خرید و بررسی دقیق‌تر محصول را از کاربر بگیرد و شتاب‌زده خرید خود را ثبت کند.
اجتناب از مقایسه Comparison Prevention
محل محصولات، واحد اندازه‌گیری، قیمت و جزئیات به شیوه‌ای تنظیم و چینش شده است که امکان مقایسه برای کاربر سخت می‌شود.
تایید احساسی Confirm shaming
در این الگو از برانگیختن احساسات و هیجانات کاربر در تایید کردن یک درخواست استفاده می‌شود. این الگو معمولا با ایجاد احساس گناه یا از دست دادن فرصت، پرسش‌های دو گزینه‌ای و قرار دادن کاربر در موقعیت تصمیم‌گیری صورت می‌گیرد.
اثبات اجتماعی ساختگی Fake social proof
نظرات و ستاره‌های ساختگی به اسم نظرات کاربران واقعی.
اقدام اجباری Forced action
کاربر برای رسیدن به هدف اصلی خود باید مراحل اجباری را طی کند که لزوما هم نیاز نیست. برای مثال ساختن حساب کاربری و ثبت اطلاعات شخصی برای ورود در بعضی پلتفرم‌ها شرط اصلی است.
لغو پیچیده Hard to cancel
گزینه امکان حذف اکانت یا لغو یک درخواست با پیچیدگی و سختی همراه است. مثل حذف اکانت در اینستاگرام و پلتفرم‌های دیگر
هزینه های پنهان Hidden costs
جذب مشتری با هزینه ناچیز در ابتدا و نمایش هزینه‌های واقعی در فاکتور نهایی.
اشتراک پنهان Hidden subscription
کاربر بدون اطلاع و بدون میل شخصی عضو یک سایت یا پلتفرم و خبرنامه آنلاین می‌شود.
مزاحمت Nagging
مزاحمت از طریق درخواست‌های مکرر برای انجام کاری به غیر از هدف اصلی کاربر، این در حالی است که کاربر در حال استفاده از بخش مورد نظر خود است.
پیچیدگی Obstruction
سنگ‌اندازی در راه رسیدن مخاطب به هدف برای اینکه مخاطب وقت بیشتری را در پلتفرم یا وبسایت اختصاص دهد و از این طریق صاحب پلتفرم کسب درآمد بیشتری داشته باشد.
پیش انتخاب Preselection
انتخاب‌هایی که به صورت پیش فرض در نظر گرفته شده‌است و ممکن است کاربر از آن‌ها مطلع نباشد. برای مثال گزینه انتخاب کوکی‌های مجاز به محض ورود به وبسایت خیلی اوقات روی "تمام کوکی‌ها" به صورت پیش‌فرض انتخاب شده‌است.
ترفند جمله‌بندی Trick wording
استفاده از مغالطه و ترفندهای کلامی.
تداخل بصری Visual interference
آیتم‌های زیادی روی محتوای مورد نظر کاربر را می‌پوشاند. این الگو شباهت زیادی به تبلیغات پنهان دارد با این فرق که آیتم بصری مزاحم روی محتوای مورد نظر دیده می‌شود و کاربر در تلاش برای بستن آن با تبلیغات پاپ‌آپ یا دشواری مواجه است.
حریم خصوصی به سبک زاکربرگ Privacy zuckering
نام این الگو برگرفته از بنیان‌گذار فیسبوک و متا، مارک زاکربرگ است. در این الگو، پلتفرم‌ها کاربر را در راستای به اشتراک گذاشتن اطلاعات شخصی به شکل بیش از حد معمول هدایت می‌کند.
بسیاری از الگوهای فریبنده به دلایل قانونی، دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و یا استفاده از آن‌ها محدود‌تر شده‌است. اما جالب توجه است که این الگوها با وجود ایجاد مزاحمت و نارضایتی، برای کاربران عادی شده و آن را به عنوان جزوی از فرایند استفاده از پلتفرم‌ها پذیرفته‌اند و آگاهی کافی از چرایی وجود این الگوها و اهمیت دانستن آن ندارند.
شما تا به حال به چه الگوهای تاریک دیگری برخورده‌اید؟ تجربه شما از این الگوها چیست؟
اگر به حوزه تحقیقات بازار و موضوعات مرتبط علاقه‌مند هستید، کانال‌های ارتباطی رستاک رو دنبال کنید.
مطلبی دیگر از این انتشارات
داستان یک وصل
مطلبی دیگر از این انتشارات
موضوعات موفق و ناموفق در پادکست فارسی
مطلبی دیگر از این انتشارات
درباب اصول حاکم بر رسانههای ملی (یا رسانههای خدمت عمومی)