نقد و بررسی کتاب جنگ سرد: تاریخچه ای از آغاز تا پایان

جنگ سرد را نمی‌توان تنها در قالب اعداد، تاریخ‌ها و پیمان‌های نظامی تعریف کرد؛ در این جنگ  بی‌آنکه شلیک گلوله‌ای مستقیم میان دو ابرقدرت صورت پذیرد، میلیون‌ها زندگی در سایه‌ی ترس، بی‌اعتمادی و رقابت بی‌پایان به گروگان گرفته شدند. جنگ سرد فقط نزاعی سیاسی نبود تراژدی بی‌پایانی بود که امیدها را شکست و جهان را برای چند دهه در بیم و هراس فرو برد.

خواندن کتاب جنگ سرد تاریخچه‌ای از آغاز تا پایان در واقع یعنی ورود به یکی از سرنوشت‌سازترین مقاطع تاریخ معاصر که بدون فهم آن، بسیاری از تحولات امروز جهان برایمان گنگ و مبهم باقی می‌ماند. جنگ سرد صرفاً یک جدال سیاسی بین آمریکا و شوروی نبود؛ بلکه شبکه‌ای پیچیده از رقابت‌های ایدئولوژیک، نظامی، اقتصادی و فرهنگی بود که از اروپا تا آسیا، از آفریقا تا آمریکای لاتین را درگیر کرد. این دوره نشان می‌دهد چگونه ترس از بمب اتم، سیاست مهار، جنگ‌های نیابتی مثل ویتنام و افغانستان، و حتی مسابقه فضایی، همگی ابزاری برای بقا و برتری‌جویی دو قدرت بودند. آگاهی از این تاریخ به ما کمک می‌کند بفهمیم چرا نظم جهانی امروز به این شکل است. چرا ناتو هنوز پابرجاست؟ چرا روسیه در پی بازیابی قدرت شوروی سابق است؟ و چرا بسیاری از ملت‌ها هنوز زخم‌خورده‌ی جنگ‌های نیابتی آن دوران‌اند؟ این کتاب با روایتی منسجم و روشن، پلی می‌سازد میان گذشته و اکنون و به ما یادآوری می‌کند که جنگ سرد فقط یک دوره تمام‌شده نیست، بلکه میراثی است که همچنان آینده ما را شکل می‌دهد.

امروز وقتی به تاریخ این دوران می‌نگریم، نه فقط به رقابت آمریکا و شوروی، بلکه به میراثی نگاه می‌کنیم که هنوز هم در بی‌اعتمادی ملت‌ها سایه‌ی جنگ‌های نیابتی و خطوط مرزی ملتهب، ادامه دارد.

کتاب جنگ سرد تاریخچه ای از آغاز تا پایان سعی دارد به چند پرسش پاسخ دهد.

ماهیت جنگ سرد چه بود؟

 ریشه های آن از کجا نشات میگرفت؟

چه اتفاقاتی در طول آن رخ داد؟

و میراث و پیامدهای آن برای جامعه بین الملل چه بود؟

نقاط قوت:

1.      کتاب جنگ سرد تاریخچه ای از آغاز تا پایان صرفا مروری بر تاریخ جنگ سرد است، به تک تک وقایع سرنوشت ساز آن دوره اشاره میکند اما جای بسط و تحلیل فنی و آکادمیک نمیدهد زیرا از همان ابتدا هدف انتشار، اطلاع رسانی سریع و قابل فهم بوده که این امر هدف مجموعه یک ساعت تاریخ است. پس با اثری خلاصه روبه رو هستیم که امکان روایت از دیدگاه های گوناگون و مقایسه کردن ندارد اما در همین شرایط هم توانسته تا جای ممکن از منابع دست اول و به روز استفاده کند.

2.       متن کتاب زبان ساده و بی تکلفی دارد بنابراین مناسب مخاطب عام و نوپایی است که میخواهد در زمان کوتاهی تصویر کلی و قابل فهمی از این دوره بدست آورد. می توان این کتاب را به نقشه ای ساده از یک سرزمین بزرگ تشبیه کرد، مسیر و نقاط مهم را نشان میدهد اما وارد جزئیات بیشتر نمیشود.

3.      مسیر تاریخی در سیر کتاب  منظم و فشرده ساختاربندی شده، مطالعه کننده سردرگم نمیشود و اشاره درست به هر مبحث و پدیده نقشه راهیست برای مطالعه بیشتر علاقه مندان در این حوزه .

4.      همچنین نباید از ترجمه روان و ویراست قابل احترام این اثر غافل شد که مطالعه در این راستا را برای مخاطب عام ملال آور نمیکند.

5.      به زعم بنده شاخص ترین ویژگی این کتاب نگاه منتقدانه آن به سیاست های دو کشور به ویژه سیاست های داخلی آنان است که نمود آن را میتوان در فصل 4 « فرهنگ جنگ سرد » مشاهده کرد به این معنا که علیرغم حجم کم کتاب، نویسنده از نگاه نقادانه فروگذاری نکرده است. هرچند دارای اشکالاتی هست که در توضیح نقاط ضعف کتاب به آن اشاره می شود.

نقاط ضعف:

1.      رویکرد منتقدانه گرچه ارزشمند است اما در بخش هایی مثل سیاست های داخلی و فرهنگی آمریکا به طور کامل بسط پیدا نکرده و فرصت مقایسه با سیاست های داخلی شوروی و چین از بین رفته که این کاستی، باعث شده تا کتاب از پرداختن به دیدگاه‌های گوناگون و روایت‌های متقابل باز بماند. این موضوع باعث می‌شود تصویر ارائه‌شده از جنگ سرد، بیشتر روایت غالب غربی را منعکس کند و در نتیجه، پیچیدگی‌های نگاه شوروی یا کشورهای جهان سوم کمتر دیده شود.

2.      در مقایسه با کتاب جنگ سرد نوشته ی کرل براین جونز، این اثر بیشتر بر روایت فشرده و آموزشی تأکید دارد تا تحلیل تاریخی، بنابراین برای پژوهشگران کمتر جذاب است اما برای خواننده تازه‌کار گزینه‌ای مناسب‌تر است.

3.      سادگی زبان کتاب باعث می‌شود مخاطب عام جذب شود، اما همین سادگی ممکن است برای خواننده‌ای که دنبال تحلیل عمیق است، ملال‌آور یا سطحی به نظر برسد.

در پایان برای درک عمیق تر ابعاد جنگ سرد و پیامدهای آن، مطالعه ی منابع زیر میتواند راهگشا باشد. این آثار هرکدام از زاویه ای متفاوت به این دوران مینگرند و تصویر کامل تری از  یکی از حساس ترین  مقاطع تاریخ معاصر ارائه می دهند.

1.      جنگ سرد - کرل براین جونز- انتشارات جاوید

کتابی جامع تر با نگاهی به ابعاد جهانی جنگ سرد و تمرکز بر چرایی و پیامد های هر رویداد در آن برهه تاریخی

2.      تاریخ فشرده ی اتحاد شوروی – شیلا فیتزپاتریک – انتشارات مرکز

نوشته ی یکی از برجسته ترین تاریخ نگاران شوروی با نگاهی معطوف به تاریخ سیاسی و اجتماعی شوروی سابق و زندگی روزمره مردم، جامعه، فرهنگ و اقتصاد این کشور و همچنین تحلیل دقیق عوامل فروپاشی آن اتحاد با دیدگاه های متفاوت و غیر کلیشه ای از تاریخ رسمی

3.      کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم – اسلاونکا دراکولیچ – انتشارات گمان

از مهمترین کتاب هایی که میتواند تجربه ی زیستن در دل نظام کمونیستی را تداعی کند. روایت تاریخ از پایین و بطن جامعه با ویژگی های تاریخ نگارانه، تحلیلی و جزئیات انسانی و ملموس برای ما ایرانیان.