مجازات در عدالت کیفریِ مدرن چه جایگاهی دارد؟

نوع بشرْ گونه‌ای تنبیه‌گر است، به این دلیل که موجودی اجتماعی است و برای رسیدن به اهدافش به همکاری دیگران نیاز دارد

نویسنده:نیل لوی ترجمۀ: نرگس نخجوانی مرجع: aeon

کیفردهی یا مجازات یکی از قدیمی‌ترین نهادهای بشری است. یکی از رایج‌ترین نظریات در حوزۀ فلسفۀ مجازاتْ نظریۀ تلافی‌جویی است. قائلین به نظریۀ تلافی‌جویی بر این باورند که انسان‌ها باید مجازات شوند چون استحقاق آن را دارند. اما آیا این نظریه در نظام مدرن عدالت کیفری نیز همچنان مقبول است؟ نیل لوی استاد عصب‌شناسیِ اخلاق در دانشگاه آکسفورد معتقد است، ازآنجاکه مجازات افرادْ دربردارندۀ آسیب به آن‌هاست، باید از مجازات تلافی‌جویانه خودداری کنیم، مگر اینکه بتوانیم استدلالی قابل‌اتکا ارائه کنیم.

نیل لوی، ایان — نوع بشرْ گونه‌ای تنبیه‌گر است. ما برای تنبیه کسانی که از ما سوءاستفاده می‌کنند مصر هستیم، شاید به این دلیل که موجوداتی اجتماعی هستیم و برای رسیدن به اهدافمان به همکاریِ دیگران نیاز داریم. کسانی که سواری مجانی می‌گیرند و خود را از آنچه شایسته‌اش نیستند بهر‌ه‌مند می‌سازند مشمول طرد، جریمۀ مالی یا مجازات‌های سخت‌تر می‌شوند. خطاکاریْ احساسات شدیدی را در ما برمی‌انگیزد، چه این خطا در حق خودمان انجام شده باشد چه در حق دیگران. خشم و رنجشِ ما محرک طیف سرگیجه‌آوری از کنش‌هایی تنبیهی می‌شود: تبعید، داغ‌زدن، گردن‌زدن، چهارپاره‌کردن، جریمه‌کردن و بسیاری دیگر. جزئیات هرکدام از این کنش‌ها، بنا به زمان و مکان و فرهنگ، متفاوت است، اما مجازاتْ امری جهان‌شمول نزد انسان‌هاست، چراکه در جریان منافع تکاملی ما بر جا مانده است.

بااین‌حال، این انگیزش‌های تکاملیْ راهنمایی خام برای نحوۀ مواجهۀ ما با خطاکاران در جامعۀ معاصر هستند.

احساسات اخلاقیِ ما انگیزش‌هایمان را به‌سمت تلافی سوق می‌دهند. «قائلین به نظریۀ تلافی‌جویی در حوزۀ فلسفۀ مجازات»۱ بر این باورند که انسان‌ها باید مجازات شوند چون استحقاق آن را دارند. البته تلافی‌جوییْ یگانه توجیهِ تنبیه نیست. این اقدام برای بازداشتن دیگران از خطا نیز هست، برای اینکه فرد خطاکار از تکرار خطای خود اجتناب کند و شاید هم برای ترمیمِ۲ فرد خطاکار. اما این ملاک‌های نتیجه‌گرا به‌تنهایی نمی‌توانند نظام کنونی عدالت کیفری را توجیه کنند. ما می‌خواهیم مجازات، فارغ از شواهد و مدارک یا تأثیرگذاریِ آن، «متناسب با جرم باشد»، یعنی هرچه جرم شدیدتر باشد مجازات شدیدتر خواهد بود.