نژادپرستی ذاتی نیست

گفت‌وگو با فرانسیسکو بتنکورت استادِ کینگز کالج لندن دربارۀ نژادپرستی و تاریخ‌نگاری آن

نویسنده:فرانسیسکو بتنکورت ترجمۀ: نجمه موسوی مرجع: FiveBooks

کلمۀ نژاد ابتدا برای اصلاح ویژگی‌های حیوانات یا حتی گیاهان به کار می‌رفت. اما اروپاییان، با گسترش استعمار، آرام‌آرام رنگین‌پوستان را هم نژادبندی کردند. فرانسیسکو بتنکورت معتقد است آنچه اول می‌آید رفتار تبعیض‌آمیز است و سپس نوبت به نظریۀ نژادها می‌رسد. اگر فقط تعصب داشته باشید، نژادپرست نیستید. نژادپرستی برای وقتی است که عمل تبعیض‌آمیز همراه تعصبتان شود. بتنکورت پنج کتابی را معرفی می‌کند که در تحقیق دربارۀ نژادپرستی بیشترین اثر را بر او گذاشته‌اند.

گفت‌وگو با فرانسیسکو بتنکورت، فایوبوکس — فایوبوکس: نژادپرستی چیست؟

فرانسیسکو بتنکورت: نژادپرستی تعصب بر تبار نژادی همراه با رفتار تبعیض‌آمیز است. این تعریفی بسیار ساده است و زمان زیادی طول کشید تا به آن برسم، اما متشکل از این دو بخش است: باید به گروه خاصی از انسان‌ها تعصب داشت –به کسانی که خصوصیات ذهنی و فیزیکی را به آن‌ها نسبت می‌دهند، ویژگی‌هایی که از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌شوند– و این تعصب باید با رفتار تبعیض‌آمیز همراه باشد. اگر فقط تعصب داشته باشید، نژادپرست نیستید. فقط وقتی تعصب با عمل تبعیض آمیز همراه می‌شود، نژادپرستی در کار است.

فایوبوکس: نژاد چیست؟ برخی از این کلمات چنان بار منفی‌ای پیدا کرده‌اند که گیج‌کننده شده‌اند. شما در مقدمهٔ کتابتان دربارهٔ تاریخچۀ نژادپرستی اشاره می‌کنید که تفاوت بین افراد یک‌ نژاد بسیار گسترده‌تر از تفاوت‌ بین نژاد‌هاست. از طرفی دیگر، من اکنون در چین هستم، هنگامی‌که یک شخص چینی را می‌بینم می‌دانم که او چینی است...

بتنکورت: کلمۀ نژاد پیشینه‌ای اروپایی دارد و در طول زمان و شرایط متفاوت معانی متعددی در بر داشته و به شرایط مختلفی نسبت داده‌ شده است. شروع استفاده از این لفظ از قرون وسطا بود که برای اصلاح نژاد حیوانات به کار می‌رفت. همچنین برای آزمایش‌هایی بر روی گیاهان استفاده می‌شد. سپس به انسان‌ها نسبت داده شد، مخصوصاً به انسان‌هایی مانند مسلمانان و یهودیان. سپس به تازه‌مسلمانان و تازه‌یهودیان نسبت داده شد. با گسترش ایبری، واژۀ نژاد به سیاه‌پوستان نسبت داده شد.

در قرن هجدهم‌، نژاد حتی برای زنان به کار گرفته می‌شد؛ زنان‌ نژاد دیگری محسوب می‌شدند. سپس در قرن نوزدهم‌ نژاد به ملیت‌ها نسبت داده شد. حرکت‌های ملی‌گرایانهٔ قرن نوزدهم تبار جمعی را در نظر گرفت و این‌چنین ملیت را با‌ نژاد درآمیخت.

نظریه‌های‌ نژاد در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ می‌کوشیدند تعریفی سلسله‌مراتبی از مردم دنیا براساس خصوصیات ذهنی و فیزیکی ارائه دهند. تعریف سلسه‌مراتبی تاحدی مقبول افتاد. کوشش‌های علمی نیز با هدف تحلیل گوناگونیِ انسان‌های دنیا به راه افتاد، گرچه ایدئولوژی گسترش اروپا در شکل‌گیری نظریهٔ نژاد‌ها بی‌تأثیر نبود.

هدف من از این تحقیق درک چرایی رفتار تبعیض‌آمیز بود. چراکه به عقیدهٔ من نژادپرستی یک ویژگی ذاتی نیست و تحت شرایط مختلفی بروز می‌کند. در این کتاب، موضوع‌ نژاد مطرح است، ولی آنچه توجه مرا به خود جلب می‌کند تبعیض است. قاعدتاً مردم بیشتر‌ نژاد برایشان جالب است تا نژادپرستی، ولی رویکرد من برعکس رویکرد معمول است.

به نظرم رسید‌ نژاد موضوعی بسیار متغیر است. باید‌ نژاد را نیز می‌شناختم، ولی زمینه برای تحلیل نژادپرستی فراهم‌تر بود. می‌توانستم نژادپرستی را، در مقاطع خاصی که محرک تبعیض است، به‌طرز بسیار منسجم‌تری درک کنم.

فایوبوکس: آیا برخلاف اجماع کنونی اعتقاد دارید نژادپرستی ذاتی نیست؟ آیا باور گسترده‌ای وجود ندارد که انسان‌ها -شاید به‌دلیل تکامل- مایل به عدم اعتماد به کسانی هستند که متفاوت به نظر می‌رسند؟

بتنکورت: فکر می‌کنم اکثر همکارانم هنوز با ایدهٔ ضمنیِ نژادپرستی ذاتی یا اینکه نژادپرستی درواقع بعد از نظریۀ نژاد‌ها ظهور کرد، کار می‌کنند. سعی من بر اثبات این عقیده است که رفتار تبعیض‌آمیز بر نظریهٔ نژاد‌ها مقدم بود. من با این دیدگاه که اول نظریه به وجود می‌آید و سپس رفتار مخالفم. در مورد نژادپرستی، ابتدا رفتار تبعیض‌آمیز به وجود آمد و سپس نظریهٔ نژاد‌ها سلسله‌مراتب و تبعیض‌ را توجیه کرد. در این مورد، من برخلاف جریانی حرکت کردم که کم‌وبیش تثبیت شده بود. البته روند در حال تغییر است و ادعا ندارم که در این زمینه تنهایم.

فایوبوکس: پس توضیحی راجع به کتاب‌های منتخبتان بدهید. اولین کتاب روایت جالب، نوشتۀ اولادا ایکیانو، شرحی از داستان زندگی خودش به‌عنوان یک بردهٔ آفریقایی است که در سال ۱۷۸۹ به چاپ رسید.

اگر فقط تعصب داشته باشید، نژادپرست نیستید. فقط وقتی تعصب با عمل تبعیض‌آمیز همراه است نژادپرستی در کار است.

بتنکورت: کتاب‌هایی که انتخاب کرده‌ام مستقیماً ربطی به نژادپرستی ندارند؛ درعوض به‌شیوهٔ تاریخ‌نگاری من مرتبط می‌شوند. تاریخ هیجان‌انگیز است. من اولادا ایکیانو را انتخاب کردم، چون منبع شگفت‌انگیزی است. او برده‌ای آفریقایی است که ابتدا در آفریقا توسط سایر آفریقایی‌ها‌ ربوده شده و سپس به اروپایی‌ها فروخته شده و به آمریکای بریتانیایی فرستاده می‌شود. او، هنگام برگشت به اروپا، در حال عبور از دریای مدیترانه، زندگی ماجراجویانهٔ شگفت‌انگیزی