اینترنت ملی: سوء تفاهم ۲۸ ساله

به نام خدا.

لطفا اگر در مورد #طرح_صیانت و یا هر موضوع مرتبط دیگری گفتگو می‌کنیم از این اشتباهات رایجِ فنی بپرهیزیم و به آن آگاه باشیم. سعی می‌کنم خیلی سریع برخی از تعاریف را بیاورم. ترکیب «اینترنتِ ملی» از نظر فنی صحیح نیست. در نتیجه در قالب چند پرسش، برخی از اصطلاحات را بررسی می‌کنیم.

در پایان این بحث امیدواریم که از اشتباه گرفتن ترکیب‌های «اینترنت ملی»، «اینترانت ملی»، «شبکه‌ی ملی اطلاعات»، «فضای مجازی»، «شبکه‌های اجتماعی»، «فیلترینگ» و ... بپرهیزیم.

گفته می‌شود «اگر اینترنت ملی نباشد، در صورت اراده‌ی دیگر کشور‌ها، دسترسی ما به بانک‌ها یا ... قطع می‌شود».

نادرست!

فرض کنیم «کشور ب» قصد داشته باشد شاه‌راه ارتباط شبکه‌ی ایران را قطع کند، یا به هر دلیلی آن شاه‌راه (که مجموعه‌ای شامل فیبرنوری و روتر و ... است) قطع شود، دسترسی مردم ایران به بانکِ فلان که در «دیتاسنتر الف» قرار دارد قطع نمی‌شود. چون سرور‌های آن بانک (کامپیوترهای قدرتمندی که خدمات الکترونیک را ارائه می‌دهند) در داخل ایران میزبانی می‌شوند. شبکه‌ی کاربران و سرویس‌دهنده‌های داخل ایران را در اصطلاح فنی «اینترانت» و در اصطلاح رسمی «شبکه‌ی ملی اطلاعات» می‌گویند.

پس چرا بعضی از سایت‌های ایرانی (که دامنه‌ی .IR هم داشتند) هنگام قطعی اینترنت از دسترسی خارج شدند؟

به ۲ دلیل:

۱- سرور‌هایشان داخل ایران میزبانی نمی‌شد (حتی با وجود اسم دامنه .IR که اسم دامنه ربطی به محل جغرافیایی سرور ندارد).

۲- مردم آدرس آن سایت‌ها را بلد نبودند. وقتی که گوگل (موتور جستجویی که در ایران میزبانی نمی‌شود) از دسترس خارج شد، مردم قادر نبودند آدرس آن سایت را به خاطر بیاورند.

فیلترشکن ملی؟

لایه‌ی نظارت و فیلترینگ در ایران تصمیم می‌گیرد که دسترسی به بعضی از سرور‌ها را در خارج از کشور ببندد. آن سرور‌ها می‌توانند میزبان خبرگزاری‌های خارجی، سایت‌های بزرگ‌سالان، و غیره باشند، و یا به هر دلیلی تصمیم بر آن است که کاربران ایرانی به آن دسترسی نداشته باشند.

سازوکار‌های مختلفی وجود دارند که اجازه می‌دهند افراد سروری را به عنوان واسط (پروکسی) انتخاب کنند. این سرور مسدود نیست. کاربر به سرور واسط می‌گوید که اطلاعات فلان سایت را برای من بفرست. از آن‌جا که «کشور ب» دلیلی برای مسدود کردن آن سرور ندارد، اطلاعات را می‌گیرد و با بسته‌بندی و مهر و امضای خودش، به داخل منتقل می‌کند.

احتمالا منظور از فیلترشکن ملی، دسترسی‌های خاصی بر اساس شغل، سازمان، سن، و غیره در لایه‌ی فیلترینگ ایران باشد، که به برخی از کاربران اجازه‌ی دسترسی به بعضی از سایت‌ها را بدهد. برای مثال یک خبرگزاری در داخل ایران، می‌تواند با استفاده از VPNی که با مجوز‌های خاصی در اختیار وی قرار گرفته، به بعضی خبرگزاری‌های خارجی مسدود شده دسترسی پیدا کند.

فضای مجازی چیست؟

در مهندسی کامپیوتر تعریفی از ترکیبِ «فضای مجازی» وجود ندارد. معادل آن در انگلیسی احتمالا به «Social Media» (رسانه‌ی اجتماعی) نزدیک باشد. به نظر می‌رسد که از این ترکیب، برای توصیف «داده‌ها و اطلاعات منتشر شده بر بستر شبکه» استفاده می‌شود. و به همین دلیل افرادی که دغدغه‌ی فرهنگی دارند، بیشتر از این ترکیب آن استفاده می‌کنند.

قاعدتا نمی‌شود خشک و تر را باهم سوزاند. اینترنت فقط چندرسانه‌ای (صوت و متن و تصویر) نیست. اینترنت فقط فضای مجازی نیست. و اینترنت فقط اینستاگرام نیست.

سرورهای ارائه‌دهنده‌ی خدمات ابری، زیرساخت تجهیزات الترونیکی، به روزرسانی نرم‌افزار‌ها و به‌روز‌رسانی‌های امنیتی، سایت‌های دانشگاه‌ها، فروم‌های بین‌المللی، سایت‌های تشکیلات و سازمان‌های جهانی، و میلیارد‌ها ترابایت داده‌ی دیگر در اینترنت وجود دارد که زندگی اقشار مختلف مردم را درگیر می‌کند.

اینترنت ماهواره‌ای چیست؟ چنین چیزی امکان‌پذیر است؟

اینترنت ماهواره‌ای پدیده‌ی جدیدی نیست. سال‌هاست که اینترنت به صورت ماهواره‌ای ارائه می‌شود. اما چون گران بود و البته سرعت پایینی هم داشت، خیلی مورد استقبال قرار نگرفت. امروزه شرکت‌های مختلفی با قراردادن هزاران ماهواره‌ی مجهز به تجهیزات «مسیریابی اینترنت» در جو زمین، در حال فراهم کردن امکانی هستند، که کاربران به جای استفاده از بستر کابل‌هایی از جنس مس و فیبر نوری، از طریق امواج رادیویی با مسیریاب‌های داخل ماهواره‌ها ارتباط برقرار کنند. این ماهواره‌ها در نهایت ترافیک را به سمت سرور‌های روی زمین هدایت خواهند کرد. در نتیجه می‌توان به واسطه‌ی بستری که ماهواره‌ها فراهم کرده‌اند، به سرور‌های کشورهای مختلف متصل شد.

فیلترکردن اینترنت ماهواره‌ای امکان‌پذیر است؟

از پارازیت و اختلال‌های رادیویی بگذریم، از آن‌جا که کشور‌ها معمولا نمی‌خواهند میانه‌شان بهم بخورد، و همچنین نگه‌داری از چنین سرویسی واقعا ارزان نیست، شرکت‌های ارائه دهنده‌ی خدمت اینترنت ماهواره‌ای را مجاب می‌کنند تا از قوانین کشور‌ها پیروی کنند. در نتیجه باید تا حدودی باهم راه بیایند.

موتور جستجوی ملی / دیتاسنتر‌های ایرانی / پیام‌رسان‌های داخلی / ... چیزهای بدی هستند؟

ابزار ذاتا بد یا خوب نیستند. طریقه‌ی استفاده از ابزار و دیدگاه تعیین می‌کند چیزی «بد» است یا «خوب».