دوری

هوا داشت آرام آرم سرد می گشت و می شد به راحتی صدای رسیدن زمستان را شنید. سرمای دیشب مجبورمان کرده بود هرچه لحاف داریم روی خودمان بیاندازیم .صبح اول وقت که بیدار شدیم،حسین گفت باید یواش یواش به فکر بخاری باشیم،یادم باشد هفته بعد از شهر یک بخاری چکه ای خوب بخریم و با مینی بوس بیاوریم به روستا.

وقتی برای شستن دست و صورت از اتاق بیرون رفتم جمعیتی که در حیاط بودند متعجبم کرد.صحنه ی جالبی بود، حدوداً بیست نفر خانم که همه دبه یا دیگی بردست یا روی شانه داشتند، در حیاط جمع بودند.از همان بالا با دیدن رنگ سفید درون ظرف ها دانستم که اینها همه شیر آورده اند.پیش خود گفتم امروز در خانه نعمت چه خبراست؟

صغری که روی ایوان بود و مرا متعجب دیده بود،گفت: امروز شیرخانه نوبت ماست.از نگاهم فهمید که چیزی متوجه نشدم و توضیح داد که هر روز همه شیرها را خانه یک نفر می برند و آنجا را شیرخانه می نامند.مانده بودم چرا هر کسی شیر خودش را نگاه نمی دارد و همه به یک جا می برند؟

مادر که از پایین نظاره گر من بود. گفت:مقدار شیر هر خانه کم است و با آن نمی شود کره و کشک و پنیر به مقدار مناسب درست کرد ،همسایه ها با هم قرار می گذارند تا هر روز تمام شیرها ،خانه یک نفر جمع شود تا مقدار آن به حدی باشد که درست کردن کره و پنیر و کشک بیارزد.و تازه حالا فهمیدم که این اجتماع یا همان شیرخانه ،یک شرکت تعاونی کوچک تولید محصولات لبنی است.

بعد از اینکه همه شیرها درون یک دیگ بزرگ که بر روی آتش بود ریخته شد ،همه ی آن جمعیت رفتند و فقط مادر بالا سر دیگ ماند و با یک قاشق چوبی بزرگ شروع که به هم زدن آن.آقا نعمت هم یک تنه بزرگ درخت را که طولش حدود یک متر و نیم بود را به زحمت داشت از انبار خارج می کرد.

به آقا نعمت گفتم این کنده به این بزرگی حالا حالا نمی سوزد و باید چوب های ریزتری بیاورید.لبخندی زد و گفت این تنه درخت ،هیزم نیست.«دوری» است.وقتی نزدیک تر شدم تازه فهمیدم که راست می گوید.اصلاً شبیه هیزم نبود،تنه درخت کاملاً از قطر دایره مقطع آن برش خرده بود و داخل آن هم کاملاً خالی بود.فقط در انتها یک روزنه داشت که با یک قطعه چوب کوچک مسدود شده بود.

آقانعمت دو قطعه ناودانی را کنار هم گذاشت و دور تا دور آن را با طناب محکم بست ،طناب را خیلی فشار می داد .وقتی ازش پرسیدم چرا این قدر محکم می کشی ،گفت ماست را باید این تو ریخت، پس باید هیچ جایش درز نداشته باشد.باز هم برایم سوال شد که ماست را در همان دیگ هم می شود درست کرد، نیازی به این سازه نسبتاً بلند ندارد.

در مدرسه منتظر بودم تا زنگ آخر بخورد و سریع به خانه برگردم و ببینم آن «دوری» چیست وچگونه کار می کند.غروب وقتی وارد حیاط خانه شدم،هیچکس نبود.آتش خاموش بود ،دیگ بزرگ هم کمی آنطرف تر روی زمین قرار داشت و کل آن با ملحفه و پتو پوشیده شده بود. ناراحت از اینکه نتوانستم ببینم آن « دوری» چگونه کار می کند به اتاق رفتم.چند دقیقه بعد مادر به دنبالم آمد تا برای صرف چای خدمتشان برسم.

در هنگام صرف چای آن هم در هوایی نسبتاً سرد که بسیار هم لذت بخش بود، فهمیدم که هنوز کار شیر و ماست تمام نشده و اصل کار برای فردا است. آن دیگ بزرگ باید تبدیل به ماست شود و آقانعمت و مادر منتظر گرفتن و خنک شدنش هستند. این فرایند حداقل تا فردا صبح طول می کشد.خوشبختانه فردا نوبت صبح کلاس نداشتم و بهترین فرصت بود تا طرز کار این سیستم تولید لبنیات را از نزدیک ببینم.

آن تنه درخت را به صورت عمودی به یک ستون که در زمین فرورفته بود محکم کردند و با سطل ماست را از دریچه ای که در بالا داشت درون آن ریختند.سپس یک چوب بلند را که انتهای آن حالت یک (+) را داشت ، داخلش قرار دادند و بالای آن را با در پوشی که وسطش حفره ای داشت پوشاندند به طوری که سر آن بسته شد و فقط دسته آن چوب بیرون قرار گرفت.

آقا نعمت رفت روی بشکه ای که پشت «دوری » بود .رو به من کرد و گفت :حالا دوری زدن را ببین.منتظر بودم که ضرباتی به این ستون استوانه ای بزند ولی او شروع کرد به صورت عمودی چوبی را که از حفره بیرون آمده بود بالا و پایین بردن.در همان حال هم توضیح می داد که با این کار ماست درون «دوری» زده می شود و بعد از مدتی کره آن جدا شده و در قسمت فوقانی قرار می گیرید.حرکات بالا و پایین رفتن دستان آقا نعمت بسیار منظم بود و سرعتی ثابت داشت.

دیدم کار راحتی است و ضمناً از آقا نعمت هم سن و سالی گذشته است.پس بهترین کار کمک کردن است.جلو رفتم و گفتم آقا نعمت شما خسته شده ای بگذارید این کار را من انجام دهم.نگاهی انداخت و گفت آماده ای؟ لبخندی زدم و گفتم که بالا و پایین بردن این چوب که آماده بودن نمی خواهد. من امروز بعدازظهری هستم و تا ظهر می توانم برایتان دوری بزنم.نمی دانم چرا هم آقا نعمت و هم مادر و حتی آقا غلامعلی همسایه که روی پشت بام مقابل ایستاده بود با لبخندی معنی دار به من نگاه می کردند.

آقا نعمت از روی بشکه پایین آمد و با لحن خاصی گفت بفرما این دوری و این هم شما، ببینم چند مرده حلاجی .به زحمت از بشکه ای که زیاد هم موقعیتش مستحکم نبود بالا رفتم . پشت دوری ایستادم و چوب را به نهایت بالا آوردم و دوباره به پایین فشردم.درست همانند همان کاری که آقا نعمت انجام می داد.بار دوم نمی دانم چرا اینقدر سخت بالا آمد و خیلی سخت تر هم پایین رفت.مگر درون دوری چیزی جز ماست هم هست که اینقدر دارد سفت می شود؟

نمی دانم بار سوم یا چهارم بود که این چوب اصلاً بالا نمی آمد. انگار درون این دوری پر از گچ بود که هر چه می گذشت سفت تر می شد.به هر زحمت بود با صرف نیرویی بسیار به کار ادامه دادم. چند دقیقه نگذشته بود که کار را شروع کرده بودم ولی به شدت خسته شده بودم،خیلی ناجور بود اگر همین حالا اعلام می کردم که چقدر این کار سخت است.هرچه بیشتر دوری را می زدم ، انسجام محتویاتش بیشتر می شد و کار سختر می گشت.نمی دانم این مولکول های ماست چرا این قدر چسبنده شده بودند.

دیگر در دستانم قوتی باقی نمانده بود و حتی یارای بالا کشیدن چوب را هم نداشتم.هرچه تقلا می کردم بالا نمی آمد. آقا نعمت با لبخندی پیش من آمد و گفت بفرمایید پایین. گفتم آماده هستید یا نه، شما توجه نکردید. خجل و شرمسار پایین آمدم و او چوب را گرفت و آن را به سان کاه بالا آورد و محکم به پایین برد.چشمانم داشت از حدقه بیرون می زد. آقا نعمت خیلی راحت داشت این کار را انجام می داد. وقتی تعجب مرا دید.گفت اولاً این کار لم خاصی دارد و ثانیاً ما به این کارها عادت داریم،برای شما سخت است.

هنوز دستانم درد می کرد که مادر با آوردن یک چای حالم را خیلی بهتر کرد.پیش خودم فکر می کردم که این مردمان روستا چقدر قوی هستند.مطمعنم که این کارها از عهده خیلی ها در شهر بر نمی آید.به آقا نعمت گفتم که در تلویزیون دیده بودم که با مشک این کار را انجام می دهند.او هم در همان حالی که به قول خودش داشت دوری می زد گفت هر منطقه شیوه و روش خودش را دارد. بیشتر عشایر با مشک کره می گیرند.

بعد از مدت زمانی که خود آقا نعمت حسابش دستش بود. درپوش بالایی را برداشتند و کره هایی را که رنگشان بسیار زیبا بود را جمع کرده و در ظرفی گذاشتند.سپس آن روزنه پایین را باز کردد و تمام محتویات دوری را نیز در دیگ بزرگی ریختند.سه بار این کار انجام شد تا از همه ماست ،کره گرفته شود.آن دیگ پر از دوغ را نیز روی اجاق گذاشتند و آقا نعمت شروع کرد به ریختن هیزم زیر آن.

مادر هم پارچی آورد و آن را پر دوغ کرد و یک لیوان از آن را به من داد. در تمام عمرم دوغ به این لذیذی نخورده بودم.فکر کنم چهار لیوان نوشیدم که مادر تقاضای مرا برای بار پنجم رد کرد و گفت ، پسرم زیاد نخور،هرچیزی حتی اگر دوا هم باشد زیاد خوردنش سم است. مادر راست می گفت ولی گذشتن از این دوغ خوش مزه برای من کاری بسیار صعب و دشوار بود.

غروب که از مدرسه بازگشتم، دیدم زیر راه پله کیسه ی بزرگی آویزان است و زیرش هم باز دیگی قرار دارد.از مادر که کنار شیر در حال شستن ظرف ها بود پرسیدم این دیگر چیست؟گفت همان دوغ است که جوشانده ایم و حالاگذاشته ایم آبش برود تا قالب بزنیم و بگذاریم تا خشک شود.فردا صبح قالب های مکعب شکلی که بسیار مرتب بریده شده بودند روی پشت بام مقابل پهن بودند و رویشان هم پارچه توری انداخته بودند تا حشرات روی آن نیایند.تازه آنجا فهمیدم که اینها کشک هستند.مادر تکه ای را به من داد که باز هم به غایت لذیذ بود ولی چه فایده که باید به همان تکه قناعت می کردم،باز هم کاری صعب و دشوار.

آن مایعی هم که در لگن زیری جمع شده بود را دوباره روی آتش قرار دادند تا بجوشد.یک ظهر تا شب جوشید تا به صورت خمیری سیاه رنگ درآمد که همان قره قروت بود.نمی دانم خوشبختانه یا بدبختانه از این یکی زیاد خوشم نیامد، مزه ای ترش داشت که نپسندیدم.مادر با لبخندی گفت، خدا را شکر چیزی هم هست که تو دوست نداری!!!

معلم روستا