خزانی بهاری برای عکاسان جوان

فضای هنری پاییز امسال به لطف جوانانش رنگی ارغوانی به چهره زرد پاییز زده و توانسته در فضای راکد و سرمازده شهرمان، از چهاردیواری‌های سپید هنری، فضایی برای رشد و پویایی بسازد و با کمترین امکانات، هنرمندان، هنرپروران و هنردوستان را دور خود جمع کند تا دستاوردهای یک یا چندساله خود را به نمایش بگذارد. اگرچه امسال نیز همانند همیشه دست بالا از آن نمایشگاه‌های نقاشی، مجسمه و آثار تلفیقی بود اما عکاسی در فصل پاییز ۹۸ خوش درخشید و بارقه‌هایی از امید را در فضای خاکستری آن پراکند.

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در چند سال اخیر شاهد آن‌ها هستیم، فراتر رفتن از نمایشگاه‌های انفرادی به سبک قدیم است. پیش‌تر زمانی که پای نمایشگاه گذاشتن به میان می‌آمد دو عنصر در آن، نقش اول و آخر را بازی می‌کردند که یکی هنرمند و دیگری گالری‌دار بود اما باگذشت زمان و باز شدن پای کیوریتوری به داستان نمایشگاه‌های هنری، شاهد آن هستیم که هنرمند و گالری‌دار دیگر خود در این میان تنها نمی‌بینند و عرصه را برای حضور عوامل دیگر باز گذاشته‌اند. حمایت استادان و هنرمندان نسل جدید از نسل جدیدترشان، خود پدیده‌ای جدیدی است که به موج نویی در فضای عکاسی این روزهای ما به راه انداخته است.

گویی زمان انزوا و حبس کردن آثار در فضاهای خصوصی و فردی گذشته و هنرمعاصر می‌خواهد که گستره وسیع‌تری را به خود اختصاص دهد از همین روست که از کیوریتورها و برنامه‌گردان‌ها و نشست‌ها بیش‌ازپیش استفاده ‌کند. سوای این‌که این کارها نوعی ژست هنری به‌حساب بیاید یا نه، باز شدن پای کیوریتورها و منتقدان و استفاده از کارشناسانی که از زاویه دیگری به آثار هنری می‌نگرند، سبب ارتقای سطح آگاهی مخاطبان و جذب مخاطبان بیشتر شده است. در این فضا دیگر مخاطب هنرمندان گالری‌دارهای آن‌سوی مرزها نیستند، بلکه هنرمندان و گردانندگان آن‌ها ترجیح می‌دهند که رویکردهای نوین خویش (از جمله ایده‌پردازی و بهره گرفتن از اندیشه‌های هنر معاصر) را در خدمت رشد جوانان و دانشجویان تازه‌کار بگذارند و هدفشان فضاهای داخلی باشد و شاهد هستیم که استفاده از امکانات نهادهای دولتی و اسپانسرهای هنری را به‌شکل جدی‌تری در فضای اقتصادی کنونی در نظر دارند.

در کنار نمایشگاه‌های انفرادی موفقی همچون «رنگ تفریح» از محبوبه کرم‌علی یا «گلوبندک» از حمید جانی‌پور، پاییز امسال شاهد چند رویداد مهم در عرصه هنر عکاسی بودیم که علاوه بر گروهی بودنشان، برگزاری نشست‌ و بحث و گفتگو در آن‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بود. در این میان حتماً باید از چند نمایشگاه گروهی مهم یاد کرد که اولین آن‌ها برگزاری نمایشگاه «شریعتی؛ پوشه دوم» به کیوریتوری رامیار منوچهر زاده و مشارکت ۲۴ هنرمند عکاس با دغدغه‌های فردی و اجتماعی بود. این رویداد که ماه آبان در دو گالری آریا و دیلمان به‌طور هم‌زمان از ۵ تا ۲۶ مهر برگزار شد، یک پرونده از سه پرونده خیابان‌های اصلی شهر تهران بود. از سوی دیگر پروژه دیگری با عنوان «رویارویی ۲» هم به مدت ۵ هفته با حضور ۵ هنرمند در گالری آ.گ برگزار شد که در آن‌هم هنرمندان به رویکردهای اجتماعی با اهمیت دادن به نقش زبان در خلق آثار تجسمی تمایل داشتند. رهام شیراز هم مانند رامیار منوچهرزاده در این مجموعه هم نقش آموزش‌دهنده و هم نقش کیوریتور را به عهده داشت. نکات مشترک زیادی در این دو حرکت به چشم می‌خورد که ازجمله آن‌ها می‌توان حرکت جمعی هنرمندان درزمانی دست‌کم یک‌ساله، آموزش‌های میان‌رشته‌ای و درنهایت اقدام به برگزاری نشست‌های تخصصی به هنگام برگزاری نمایشگاه بود. اگرچه هنوز به‌نظر می‌رسد مفاهیم اصلی این حرکت‌ها، همچون تأمین مالی آن‌ها، تمایز گذاشتن میان مفهوم آموزش و مفهوم کیوریتورینگ جای تأمل بیشتری داشته باشد اما در حال این روند، روندی رو به رشد است.

این رویکردها در اینجا خاتمه پیدا نکرد. هشتمین دوره ده روز با عکاسان ایران که به همت انجمن عکاسان شکل گرفته از ۸ آذر به مدت ده روز در خانه هنرمندان به نمایش آثار ۴۰ هنرمند عکاس پرداخت که برخلاف رویکرد رایج عکاسی ایده محور بودند و از فرم‌های ارائه مختلفی استفاده کرده بودند، در اکثر آثار، ایده، اجرا و ارائه به‌خوبی به سرانجام رسیده بودند. از دیگر نکاتی که این دوره را متمایز می‌کرد علاوه بر وجود پیشکسوتانی همچون سیف‌الله صمدیان و اسماعیل عباسی، جوان‌گرایی شورای مرکزی آن و عدم تمرکز بر هنرمندان تهرانی بود. در هر ده روز این دوره عکاسان جوان فرصتی در اختیار داشتند تا کارهای خود را در آن ارائه دهند و به پرسش بگذارند و در بخش انتهایی هرروز اساتید جوان به ارائه نظرات خود بپردازند.

در پایان این فصل، گالری راه ابریشم میزبان نمایشگاه گروهی دیگری است که از ۱۵ آذر و تحت عنوان «چشم‌اندازهای پیش‌رو، تأملی بر دگردیسی مناظر ایران» آغازشده است که در آن نیز ۹۹ اثر از ۴۰ عکاس جوان به نمایش درآمده که با نگاهی متفاوت به دگردیسی‌های مناظر ایران چه به لحاظ زیست‌محیطی و چه به لحاظ عناصر اقتصادی، زیبایی‌شناسی پرداخته‌اند. این مجموعه هم از اسپانسرهای هنری بهره‌برداری کرده است.

این پاییز شاهد شکوفایی حرکت‌های جمعی قدرتمند و جوان‌گرایی بودیم که نشان می‌دهد زمان جدیدی برای استادان و هنرمندان از راه رسیده است و این امیدی است برای عکاسان جوان که می‌بینند دیگر مجبور نیستند در انزوا خلق کنند و در انزوا آثارشان را به نمایش بگذارند.

این گزارش به تاریخ ۱۹ آذر در روزنامه ایران منتشر شده است