چشم‌هایمان چه می‌گویند و نقششان در مکالمه چیست؟

وقتی با کسی صحبت می‌کنید به کجا نگاه می‌کنید؟ چقدر موقع صحبت به صورت طرف مقابل می‌نگرید و چقدر چشم‌هایتان به اطراف می‌چرخد؟ از اینکه بقیه به کجا نگاه می‌کنند چه چیزی را متوجه می‌شوید؟ ....

این‌ها سوال‌هایی هست که باید به هنگام مکالمه بدانیم تا بتوانیم ضمن گذاشتن تاثیر مثبت بر اطرافیان (در جادوی لبخند این موضوع رابیشتر باز کرده‌ام) بر شرایط مکالمه مسلط باشیم. در این متن یک سری از موارد اصلی و مهم را ذکر می‌کنم ولی قبل از آن لازم است درمورد چند نکته با هم توافق کنیم:

１-  به طور کلی در خواندن زبان بدن افراد باید حالت نرمالشان را در نظر بگیرید؛ مثلا یک فرد خجالتی سعی خواهد کرد از تماس چشمی دوری کند و این ربطی به پنهانکاری یا دروغگویی ندارد.

２-   مواردی که خواهم گفت برای اکثر افراد صادق هست و نه همه. مخصوصا در بخش معنای جهت نگاه به این موضوع دقت کنید.

３-  براساس موارد ذکر شده در این متن کسی را قضاوت نکنید، چون بعد از آن به احتمال فراوان برای آن به دنبال دلیل خواهید گشت تا نظر اولتان را تایید کنید. این اطلاعات فقط می‌توانند به شما کمک کنند تا در کنار سایر اطلاعات، بر شرایط بیشتر مسلط باشید.

ما به کسی که به چشمانمان نگاه نکند سخت اعتماد می‌کنیم پس اولین و مهم‌ترین نکته این است که از تماس چشمی فرار نکنید! یعنی پیش از آنکه ذهنتان را درگیر نکاتی که خواهم گفت کنید تنها سعی نمایید موقع صحبت و همین‌طور گوش دادن به طرف مقابل نگاه کنید و در قدم بعد با نکات پیش رو می‌توانید کیفیت این نگاه رو بهبود بدهید.

قانون 50/70

در مورد قانون 50/70 قبلاً شنیده‌اید؟ مشخص است که اگر در کل زمان مکالمه به شخص مقابل چشم بدوزیم موجب معذب شدن او خواهیم شد، در نتیجه طبق این قانون به هنگام صحبت باید 50% زمان، تماس چشمی را حفظ کنید که موقع گوش دادن این نسبت به 70% می‌رسد.

برای این تماس موارد زیر را رعایت کنید:

1-     وقتی تماس چشمی را برقرار کردید حداقل 4 تا 5 ثانیه آن را حفظ کنید و زودتر از آن نگاهتان را برنگردانید. [1]

2-     اول تماس چشمی را برقرار نموده و سپس صحبتتان را شروع کنید. [1] مثلا اگر در حال مطالعه چیزی هستید شروع به صحبت نکنید. احتمالا این تصویر برایتان آشناست که مقام بالاتر برای تحت تاثیر قراردادن طرف مقابل همین کار را می‌کند و اصلا حس مطلوبی ایجاد نمی‌نماید.

3-     وقتی خواستید نگاهتان را قطع کنید، موارد زیر را رعایت کنید:

·        به آرامی چشم از چشم طرف مقابل بردارید.

·        به پایین نگاه نکنید چون کم اعتماد به نفس و خجالتی به نظر می‌آیید [1] (مگر اینکه بخواهید همین را القاء کنید!)

4-     تیپ شخصیتی طرف مقابل را در نظر بگیرید. مثلا مدل متفکر نیاز به تماس چشمی کمتری دارد تا سنگ صبور (رجوع شودبه "تیپ‌های شخصیتی و اهمیت آن در جلسه بازخورد")

هنگام صحبت به کجا نگاه کنیم؟

تا اینجا متوجه شدیم که چقدر باید به طرف مکالمه چشم بدوزیم ولی حالا که به اندازه کافی تماس چشمی برقرار می‌کنیم، سوال این است که به کجای صورت باید نگاه کرد؟ برای جواب سه ناحیه را تعریف خواهیم نمود که زمان مکالمه با افراد مختلف چشم آنجا را نگاه می‌کند:

·       ناحیه رسمی (Business, Power, Professional)

·       ناحیه دوستانه و معاشرتی (Social)

·       ناحیه زیادی صمیمی! (Intimate)

ناحیه رسمی:

به این ناحیه از صورت ناحیه حرفه‌ای (Professional)، نگاه قدرت (Power Gaze) و بیزینسی هم می‌گویند و در مکالمه‌ای استفاده می‌شود که صمیمیتی بین دو طرف نباشد.

یک مثلث فرض کنید که دو رأس پایینش چشم‌ها و رأس بالا روی پیشانی باشد. اگه با همکار (که صمیمی نیستید)، رئیس و یا استادتان صحبت می‌کنید، قانون 50/70 را باید داخل این مثلث اجرا کنید (50% تماس چشمی زمان صحبت و 70% در زمان گوش دادن) و در مورد محدوده‌ای که این مثلث پوشش می‌دهد هم حساس باشید. مثلا وقتی با استادتان که موی کم‌پشتی دارد صحبت می‌کنید اگر زیاد به بالای پیشانی نگاه کنید، ممکن است فکر کند دارید به موهایش نگاه می‌کنید که تاثیر خوبی ندارد مسلماً!!

ناحیه معاشرتی و دوستانه:

حالا می‌خواهیم با یکی از دوستانمان صحبت کنیم، در این حالت مثلثی که نگاهمان در آن خواهد چرخید پایین‌تر خواهد بود. این بار دورأس بالای مثلث روی چشم‌هاست و راس پایین بر روی چانه.

یک بار خودتان امتحان کنید که اگر موقع صحبت با یک دوست به پیشانیش نگاه کنید و یا موقع صحبت با همکارتان به بینیش نگاه کنیدکاملا معذب خواهند شد (در حالت دوم خیلی احتمال دارد فکر کنه دور لبش کثیف است و سعی کند پاک کند).

در هرمورد و بسته به میزان صمیمیت مساحت مثلث را حتماً کنترل کنید! مثلا در مورد خیلی از خانم‌ها به زیر بینی نباید خیره شوید.

ناحیه خیلی صمیمی! (Intimate)

مثلث قبلی ادامه پیدا می کند تا گردن و تبدیل می‌شود به اسکن بدن. پیشنهاد می‌کنم فقط در مورد پارتنرتان از این نگاه استفاده کنیدچون هم بی‌ادبانه هست و هم اینکه باعث معذب شدن طرف مقابل می‌شود.

معنی نگاه به هر سمت چیست؟

وقتی طرف صحبتتان تماس چشمی کمی دارد احتمالاً در شما حس نامطلوبی ایجاد می‌کند ولی اطلاعات ارزشمندی هم به شما‌‌ می‌دهد. حتی اگر قانون 50/70 را رعایت نماید باز هم درصد قابل توجهی از زمان مکالمه نگاهش به اطراف خواهد بود و ما از اینکه به کجا نگاه می‌کند می‌توانیم نکات جالبی متوجه بشویم.

برای شروع بیایید یک آزمایش انجام دهیم. از دوستتان بخواهید یک فیل صورتی با کلاه بنفش را تصور کند!! به احتمال خیلی زیاد به سمت بالا و راست خود نگاه خواهد کرد (گفتم احتمال زیاد چون در مورد یک قانون کلی و جهان شمول حرف نمی‌زنیم و در این مورد در اول بحث توافق کردیم). ولی چرا آنجا؟ اگر به موضوع علاقه‌مندید سعی می‌کنم در ادامه بحث به طور خلاصه توضیح می‌دهم.

در ابتدا جهت نگاه را به شش جهت تقسیم می‌نماییم:

به طور کلی نگاه به بالا (چپ یا راست) به یادآوری یا ساختن تصویر مربوط بوده و نگاه به چپ و راست در ارتفاع چشم نشانگر یادآوری یا ساختن صدا می‌باشد.

نگاه به هرکدام از این شش جهت معانی مختلفی دارد (چپ دست بودن بر این موارد تاثیر می‌گذارد):

·        بالا راست Vc: Virtually Constructed Images

شخص با نگاه به این جهت، تصویری را می‌سازد و چیزی را که ندیده است تصور می‌کند (همان فیل صورتی!). پس در صورتی که به هنگام توصیف چیزی به این سمت نگاه کند، یعنی موضوع صحبت را ندیده است و از تخیل خود صحبت می‌کند.

·        بالا چپ Vr: Virtually Remembered Images

نگاه به این جهت به معنی یادآوری تصویری است که قبلاً دیده‌ایم و به عبارتی برای دست‌یابی به خاطرات بصری به این سمت نگاه می‌کنیم.

·        وسط راست Ac: Auditorily Constructed

با نگاه به این سمت صدایی که نشنیدیم را تصور می‌کنیم.

·        وسط چپ Ar: Auditorily Remembered

با نگاه به این سمت صدایی که شنیدیم را به یاد می‌آوریم.

·       پایین راست F

جهت دست‌یابی به احساسات، عواطف، احساس سردی و گرمی، درد، فشار و ... به این سمت نگاه می‌کنیم.

·        پایین چپ  Ai:  Internal Dialog

وقتی کسی به سمت پایین چپ نگاه می‌کند در حال گفت‌وگوی درونی است. ترجیحاً اجازه دهید این مکالمه پایان یابد و بعد از آن به صحبت ادامه دهید.

در پایان باید به این نکته هم اشاره کنم که در سال 2012 گروهی از محققین انگلیسی و کانادایی خواستند این موضوع (معنی جهت نگاه) را به‌صورت تجربی ثابت کنند ولی به نتیجه قاطعی نرسیدند. نتیجه تحقیقشان در نشریه PLOS ONE منتشر شد. [2]

ولی از آن زمان به بعد هنوز این روش در کلاس‌های زبان بدن و مذاکره تدریس می‌شود. تجربه‌ی شخصی من این بوده است که اگر مواردی که در ابتدا با هم توافق کردیم را رعایت کنید، ابزار بسیار مفیدی برای تسلط بر مذاکره به شما می‌دهد.

[1] MICHIGAN STATE UNIVERSITY (2012), Eye contact: Don’t make these mistakes, https://www.canr.msu.edu/news/eye_contact_dont_make_these_mistakes#:~:text=Use%20the%2050%2F70%20rule,to%20display%20interest%20and%20confidence.

[2] PLOS ONE (2012), https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0040259

[3] این تصویر را با استفاده از پوستر فیلم طلا (ساخته پرویز شهبازی) و عکسی از باشگاه خبرنگاران جوان درست کردم