همان طور که از اسم اين اوراق هم مشخص است، اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که بيانگر مشارکت دارنده آن در يک طرح است. اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده دارند و بنابراین ریسک بسیار کمی را متوجه سهامدار می‌کنند. برای روشن شدن مفهوم ارواق مشارکت به مثال زیر توجه کنید.
فرض کنيـد يک شرکت پتروشيمی شازند برای راه‌اندازی خط توليد جديد به 200 ميليارد تومان سرمايه جديد نيـاز دارد. همچنين براساس بررسی‌های کارشناسی درصورت راه‌اندازی اين خط توليـد، سرمايه صرف شده برای آن ظرف مدت 4 سال پس از راه‌اندازی از محل افزايش درآمد ناشی از فروش محصولات جديد، جبران شده و ميزان سودآوری شرکت هم طی اين مدت، سالانه 25 تا 30 درصد افزايش خواهد يافت. به بيان ديگر طرح مذکور دارای توجيه اقتصادی است.
در چنين حالتی يکی از روش‌هايی که شرکت پتروشیمی شازند می‌تواند برای تأمين سرمايه موردنيـاز خود از آن استفاده کنـد، انتشار اوراق مشارکت است. به اين ترتيب، شرکت پتروشیمی شازند با فروش اين اوراق به سرمايه‌گذاران، منابع مالی مورد نياز خود را از آنها تأمين کرده و سرمايه‌گذاران نيز در ازای اين مشارکت به نسبت سرمايـه خود در منافع حاصل از راه‌اندازی خط توليد جديـد شريک خواهنـد شد.
مهم‌ترين جذابيت اوراق مشارکت در مقايسه با ساير انواع اوراق بهادار مانند سهام، تضمين پرداخت سود است. به اين معنـا که دارنده اوراق مشارکت اطمينان دارد که سود مشخص و تضمين‌شده‌ای را به‌عنوان سود علي‌الحساب در فواصل زمانـی معيـن، دريافت می‌کند. پرداخت حداقل سود توسط چه کسی تضمين می‌شود؟
طبيعتاً شرکت يا سازمان منتشرکننده اين اوراق نمی‌تواند خودش، پرداخت سود اوراق را هم تضمين کند. در حال حاضـر، سود اغلب اوراق مشارکتی که در کشور منتشر می‌شوند، توسط بانک‌ها و موسسات مالی معتبر و يا دولت، تضمين می‌شوند. بنابراين خريدار اين اوراق اطمينان دارد که در سررسيدهای مشخص، سود تعهدشده را دريافت می‌کنـد.
در مورد اوراق مشارکت، بايد به چند نکتـه توجه داشت:
1. همان طور که در بخش ریسک و بازده در بورس بیان شد، بين ريسک و بازده رابطه مستقيـم وجود دارد. بنابراين اوراق مشارکت، با توجه به اينکه بازدهی تضمين شده دارند و ريسک بسیار کمی را متوجه سرمايه‌گذار می‌کنند، بنابراين بازده مورد انتظار آنها هم در مقايسه با ساير انواع اوراق بهادار کمتـر است.
2. سود تضمين‌شده اوراق مشارکت به صورت علی‌الحساب به دارنده اوراق پرداخت می‌شود. به اين معنا که پس از پايان پروژه و در سررسيد نهايی، ناشر اوراق موظف است سود قطعی پروژه را محاسبه کرده و در صورتی که سود قطعی پروژه، بيشتر از سود علی‌الحساب پرداختی به خريداران اوراق باشد باشد، مابه‌التفاوت را به آنها پرداخت نمايد. البته درصورتی که سود قطعی پروژه از سود علی‌الحساب پرداختی کمتر باشد، جبران مابه‌التفاوت برعهده ضامن اوراق مشارکت است و ضرر و زيانـی از اين بابت متوجه خريدار اين اوراق نيست.
3. سود اوراق مشارکت، معاف از پرداخت ماليات است و اين موضوع نيز يکی از جذابيت‌های سرمايه‌گذاری در اوراق مشارکت محسوب می‌شود.
4. اوراق مشارکت اغلب بی‌نام منتشر شده و فردی که اين اوراق را در اختيار دارد، مالک آن شناخته می‌شود. بنابراين بايد از اوراق مشارکت نيز همانند اسکناس و بلکه بيشتر از آن مراقبت کرد. البته، بانک‌ها معمولاً اين امکان را برای خريداران اوراق مشارکت فراهم می‌کنند که بتوانند اوراق خريداری شده را نزد بانک به امانت بگذارند تا از مواردی مانند سرقت، آتش‌سوزی و... در امان باشد.
5. سود اوراق مشارکت در فواصل زمانی تعيين شده (مثلا يك ماهه يا سه ماهه) و از طريق برگه‌هايی که همراه اوراق مشارکت به خريدار تحويل می‌شود به وی پرداخت می‌گردد. درصورتی که فرد اوراق مشارکت را نزد خود نگهداری کند، هنگام تحويل برگه‌های دريافت سود به بانک، بايد اصل اوراق مشارکت را هم به همراه داشته باشند تا مالکيت فرد بر اين اوراق، توسط بانک احراز شود.
البته همان طور که گفته شد، خريدار اوراق مشارکت می‌تواند اوراق خود را نزد بانک به امانت گذارده و با پرداخت کارمزد جزئی از بانک بخواهد تا سود اوراق را در سررسيدهای تعيين شده به صورت منظم به حسابش واريز نمايد.
6. باتوجه به اينکه طرح‌هايی که برای تأمين مالی آنها، اوراق مشارکت منتشر می‌شود، معمولا طرح‌های زمان‌بر هستند؛ بنابراين اوراق مشارکت نيز اغلب با سررسيدهای سه تا چهارساله منتشر می‌شوند.
اما اگـر خريدار اوراق به هر دليل، قبل از دوره سررسيد به پول خود نياز پيدا کرد، می‌تواند با مراجعه به يکی از شعب بانکی که اوراق را از آن خريداری کرده، ضمن تحويل اوراق مربوطه به بانک، اصل پول خود را دريافت نمايد. طبيعتاً سودهای دريافتی تا تاريخ تحويل اوراق به بانک نيز به عنوان سود دوره مشارکت، متعلق به فـرد می‌باشد.
البته معمولاً درصورت تسويه زودتر از موعد، بانک‌ها نرخ سود قابل پرداخت به مشتری را اندکی کاهش داده (مثلاً از 20 درصد به 19 درصد) و مابه‌التفاوت نرخ جديد با نرخ پرداختی تا آن زمان را از مشتری دريافت می‌کنند.
7. در صورتی که اوراق مشارکت در بورس يا فرابورس نيز پذيرفته شده باشند، دارنده اين اوراق می‌تواند برای فروش آنها قبل از سررسيد به يکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کرده و براساس روشی که در مقاله روش‌های خرید و فروش سهام یا اوراق بهادار توضیح دادیم، نسبت به فروش اوراق خود اقدام نمايد. در اين صورت طبيعتـاً اوراق مشارکت نيز همانند سهام، براساس قيمتی که در بورس برای آن متقاضی وجود داشتـه باشد، فروختـه خواهد شد و سود دارنده اوراق مشارکت نيز از بابت تسويه زودتر از موعد، کاهش نمی‌يابد.
در پايان هم به اين نکته اشاره کنیم که در حال حاضر، علاوه‌بر شرکت‌های فعال در بخش خصوصی، دولت و شهرداری‌ها هم برای تأمين منابع مالی موردنياز برای پروژه‌های عمرانی، زيربنايی و...، اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌نمايند. ساخت خطوط جاده‌ای و ريلی، سـد، تونل، نيروگاه، مجتمع‌های اداری و مسکونی و...، نمونه‌هايی از مواردی است که دولت و يا شهرداری‌ها، برای تأمين مالی آنها اقدام به انتشار اوراق مشارکت می‌کنند و تبليغات آنها هم در رسانه‌ها به وفور مشاهده می‌شود.
