تعهد زوجین درنگاه شاعران بزرگ پارسی

برای بررسی دقیق نگاه **مولانا**، **سعدی** و **حافظ** به ازدواج و تعهد فی‌مابین، به تحلیل آثار آنها با ارجاع به اشعار و منابع مشخص می‌پردازیم. هر شاعر با توجه به جهان‌بینی خود، از منظری خاص به این موضوع نگریسته است. در ادامه، با جزئیات و مثال‌های شعری، دیدگاه هر یک را شرح می‌دهم و منابع معتبر را ذکر می‌کنم.

### **مولانا: ازدواج به مثابه اتحاد عرفانی**

مولانا، در آثار خود به‌ویژه **مثنوی معنوی** و **دیوان شمس**، ازدواج را به‌عنوان نمادی از وحدت روحانی و پیوند عاشقانه با معشوق حقیقی (خدا) می‌بیند. او عشق در ازدواج را پلی برای تعالی روح می‌داند و معتقد است که تعهد واقعی در یک رابطه، زمانی شکل می‌گیرد که زوجین از خودخواهی‌ها و تعلقات مادی رها شوند و به سوی کمال حرکت کنند.

#### **مثال از اشعار مولانا**:

در **مثنوی معنوی** (دفتر اول، داستان پادشاه و کنیزک)، مولانا به‌طور غیرمستقیم به عشق و پیوند عاطفی اشاره می‌کند. او عشق پادشاه به کنیزک را به‌عنوان تمثیلی از عشق انسانی معرفی می‌کند که اگر به سوی خدا هدایت نشود، ناقص می‌ماند:

چون ز عشق آمد به دل سودای او

عشق کنیزک شدش چون نای او

این ابیات نشان می‌دهد که مولانا عشق انسانی را به‌عنوان مرحله‌ای از عشق الهی می‌بیند. در ازدواج، تعهد واقعی زمانی رخ می‌دهد که عشق از سطح جسمانی به سوی معنوی تعالی یابد.

در **دیوان شمس**، غزلی با مطلع زیر نیز نشان‌دهنده نگاه عرفانی او به عشق و پیوند است:

عشق تو در دل من، همچو شرر می‌تابد

جان ز تو می‌گیردم، چون ز تو دل می‌تابد

این غزل، که به عشق عارفانه اشاره دارد، می‌تواند به ازدواج نیز تعمیم یابد، جایی که تعهد به معشوق، فراتر از جسم، به روح و حقیقت الهی می‌رسد.

#### **تحلیل**:

مولانا ازدواج را نه صرفاً یک قرارداد اجتماعی، بلکه سفری عرفانی می‌داند که در آن دو روح به هم می‌پیوندند تا به خدا نزدیک‌تر شوند. تعهد برای او، وفاداری به این مسیر مشترک است. او از زوجین می‌خواهد که با رهایی از تعلقات، عشق خود را به سوی کمال سوق دهند.

#### **منابع**:

- مولانا، جلال‌الدین محمد. *مثنوی معنوی*. تصحیح رینولد نیکلسون، انتشارات هرمس، تهران.

- مولانا، جلال‌الدین محمد. *دیوان شمس*. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، انتشارات نگاه، تهران.

### **سعدی: ازدواج به‌عنوان تعهدی اخلاقی و اجتماعی**

سعدی در **گلستان** و **بوستان** با نگاهی عمل‌گرایانه و اخلاقی به ازدواج می‌پردازد. او ازدواج را پیوندی می‌داند که نیازمند وفاداری، احترام متقابل و مسئولیت‌پذیری است. سعدی بر اهمیت انتخاب همسر مناسب و هماهنگی اخلاقی تأکید دارد و از ازدواج‌های مبتنی بر منافع مادی یا اجبار انتقاد می‌کند.

#### **مثال از اشعار سعدی**:

در **بوستان** (باب هشتم، در نیکوکاری)، سعدی به اهمیت وفاداری و محبت در روابط زناشویی اشاره می‌کند:

زن نیکو را چون گهر در صدف

نگه دار و بر وی مکن تنگ ظرف

این بیت نشان‌دهنده احترام سعدی به جایگاه زن در ازدواج و لزوم رفتار نیکو با اوست. او معتقد است که تعهد در ازدواج باید با محبت و احترام همراه باشد.

در **گلستان** (باب دوم، در اخلاق درویشان)، سعدی حکایتی درباره مردی نقل می‌کند که به دلیل عدم هماهنگی با همسرش دچار مشکل می‌شود. او نتیجه می‌گیرد که ازدواج موفق نیازمند تفاهم و حکمت است:

به حکمت زن و شو به هم خوش شوند

که بی حکمت از هم به دلخوش شوند

این حکایت نشان می‌دهد که سعدی تعهد را در گرو انتخاب عاقلانه و رفتار اخلاقی می‌داند.

### **تحلیل**:

سعدی ازدواج را نه‌تنها پیوندی عاطفی، بلکه تعهدی اجتماعی و اخلاقی می‌بیند که باید بر پایه صداقت، وفاداری و احترام متقابل استوار باشد. او به زوجین توصیه می‌کند که با حکمت و دوراندیشی، رابطه‌ای پایدار بسازند و از تصمیمات شتاب‌زده یا مادی‌گرایانه پرهیز کنند.

#### **منابع**:

- سعدی، مصلح‌الدین. *بوستان*. تصحیح غلامحسین یوسفی، انتشارات خوارزمی، تهران.

- سعدی، مصلح‌الدین. *گلستان*. تصحیح غلامحسین یوسفی، انتشارات هرمس، تهران.

### **حافظ: ازدواج از منظری عاشقانه و آزادانه**

حافظ در **دیوان** خود با نگاهی رمانتیک و عارفانه به عشق و ازدواج می‌نگرد. او عشق را جوهره‌ای الهی می‌داند که می‌تواند در قالب ازدواج متجلی شود، اما تنها در صورتی که آزاد از قید و بندهای مادی و اجتماعی باشد. حافظ به تعهد در ازدواج به‌عنوان پیوندی عاطفی و معنوی نگاه می‌کند و از ازدواج‌های تحمیلی یا مصلحتی انتقاد دارد.

#### **مثال از اشعار حافظ**:

در غزلی با مطلع زیر، حافظ به عشق پاک و بی‌ریا اشاره می‌کند که می‌تواند در ازدواج متجلی شود:

دل می‌رود ز دستم، صاحب‌دلان خدا را

دردا که راز پنهان، خواهد شد آشکارا

این بیت، که به عشق عمیق و بی‌اختیار اشاره دارد، می‌تواند به عشق در ازدواج تعبیر شود، جایی که تعهد از قلب سرچشمه می‌گیرد و نه از اجبار.

در غزل دیگری، حافظ به‌صورت کنایی به ازدواج‌های مصلحتی نقد وارد می‌کند:

زلف‌آشوبان که تقوی را کند غارت

مشکل است ای دل که بربایی دل از وی

این بیت به‌طور غیرمستقیم به اهمیت عشق واقعی در برابر روابط ظاهری اشاره دارد. حافظ معتقد است که تعهد واقعی در ازدواج باید بر پایه عشق صادقانه باشد.

#### **تحلیل**:

حافظ ازدواج را از دریچه‌ای عاشقانه و آزادانه می‌بیند. او تعهد را در گرو عشق حقیقی می‌داند و از روابطی که بر اساس اجبار یا منافع مادی شکل می‌گیرند، انتقاد می‌کند. برای حافظ، ازدواج موفق آن است که دو دل عاشق به‌صورت آزادانه و صادقانه به هم پیوند بخورند.

#### **منابع**:

- حافظ، شمس‌الدین محمد. *دیوان حافظ*. تصحیح پرویز ناتل خانلری، انتشارات خوارزمی، تهران.

- خرمشاهی، بهاءالدین. *حافظ‌نامه*. انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

### **مقایسه و جمع‌بندی**:

- **مولانا**: ازدواج را سفری عرفانی برای وصل به خدا می‌داند و تعهد را در رهایی از خودخواهی‌ها و حرکت به سوی کمال می‌بیند. (مثال: داستان پادشاه و کنیزک در مثنوی).

- **سعدی**: با نگاهی اخلاقی و اجتماعی، بر وفاداری، احترام و حکمت در ازدواج تأکید دارد و از روابط ناسالم انتقاد می‌کند. (مثال: حکایات گلستان و ابیات بوستان).

- **حافظ**: ازدواج را از منظری عاشقانه و آزادانه بررسی می‌کند و تعهد را در عشق صادقانه می‌جوید، نه در قراردادهای تحمیلی. (مثال: غزلیات عاشقانه دیوان).

هر سه شاعر ازدواج را پیوندی ارزشمند می‌دانند، اما مولانا بر جنبه عرفانی، سعدی بر جنبه اخلاقی-اجتماعی و حافظ بر جنبه عاشقانه تأکید دارد. این تفاوت‌ها ریشه در جهان‌بینی و سبک ادبی آنها دارد.

#### **منابع کلی**:

- فروزانفر، بدیع‌الزمان. *شرح مثنوی شریف*. انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

- یوسفی، غلامحسین. *چشمه روشن: شرح حال و گزیده آثار سعدی*. انتشارات سخن، تهران.

- خرمشاهی، بهاءالدین. *ذهن و زبان حافظ*. انتشارات ناهید، تهران