قفل شدن زانو زمانی رخ می‌دهد که مفصل زانو به طور ناگهانی و موقتا قفل شده و حرکت آن با مشکل مواجه شود. این حالت می‌تواند هنگام خم کردن یا صاف کردن زانو اتفاق بیفتد و باعث احساس گیر کردن و ناپایداری در زانو شود. در این مقاله به بررسی علت و علائم قفل شدن زانو می‌پردازیم و روش‌های درمان و پیشگیری آن را بیان می‌کنیم.
زانو یکی از پیچیده‌ترین مفاصل بدن انسان است که استخوان ران (فمور) را به استخوان ساق پا (درشت‌نی) متصل می‌کند. این مفصل همچنین شامل استخوان کوچکتری به نام نازک‌نی است که در کنار درشت‌نی قرار دارد و کلاهک زانو (کشکک) را نیز در بر می‌گیرد. تاندون‌ها، این استخوان‌ها را به عضلات پا متصل می‌کنند، در حالی که رباط‌ها، استخوان‌های زانو را به یکدیگر پیوند داده و پایداری زانو را حفظ می‌کنند. علاوه بر این، دو قطعه غضروف C شکل به نام منیسک‌های داخلی و خارجی، به عنوان بالشتک بین استخوان ران و درشت‌نی قرار دارد که ضربه‌گیر مفصل زانو هستند.
زانوها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بتوانند به سمت بالا و پایین خم شوند و همچنین کمی بچرخنند. اگر زانو نتواند این حرکات را انجام دهد، بر تحرک و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره زندگی مانند نشستن، بلند شدن و ایستادن تاثیر می‌گذارد. هنگامی که زانو نتواند خم یا صاف شود، به آن قفل شدن زانو گفته می‌شود. به طور کلی دو نوع قفل شدگی زانو وجود دارد: قفل شدن واقعی (حقیقی) که در آن مفصل زانو به طور کامل در جای خود قفل می‌شود و امکان حرکت ندارد و قفل شدن کاذب که در آن درد باعث می‌شود حرکت مفصل زانو دشوار شود.
در حالی که زانوی قفل شده در درجه اول با ناتوانی در کشش کامل ساق مشخص می‌شود، این وضعیت می‌تواند با علائمی مانند تورم، برآمدگی کوچک که هنگام لمس زانو حرکت می‌کند و سفتی مفصل نیز همراه باشد. علامت اولیه قفل زانو دردی است که مانع از حرکت زانو می‌شود. این درد ممکن است با احساس قفل شدن یا گرفتگی در مفصل زانو هنگام حرکت همراه باشد. همچنین ممکن است حس کنید که مفصل زانو با حرکتی خاص به‌طور ناگهانی آزاد می‌شود.
علائم قفل شدن زانو می‌تواند بسته به علت آن متفاوت باشد. برخی از مهم‌ترین نشانه‌ها و علائمی که ممکن است تجربه کنید عبارتند از:
به طور کلی دو نوع قفل شدن زانو وجود دارد که هر کدام دلایل خاص خود را دارند. انواع قفل شدن زانو شامل قفل شدن واقعی زانو و قفل شدن کاذب زانو می‌شود. در ادامه به بررسی علل وقوع هر کدام از انواع قفل زانو می‌پردازیم.
قفل شدن واقعی زانو می‌تواند به دلیل پارگی مینیسک رخ دهد. مینیسک نوعی غضروف در زانو است که به شکل یک C یا دسته سطل است و به عنوان بالشتکی بین استخوان ساق پا و ران عمل می‌کند. پارگی مینیسک یکی از شایع‌ترین انواع آسیب های زانو است که معمولا در اثر چرخش شدید زانو، به‌ویژه زمانی که تمام وزن بدن بر روی آن قرار دارد، اتفاق می‌افتد. هنگامی که قسمت پاره‌شده مینیسک مانع حرکت صحیح زانو می‌شود، زانو ممکن است قفل شود.
قفل شدن زانو همچنین ممکن است به دلیل کاهش خون‌رسانی به زانو ایجاد شود. شایع‌ترین علت این اتفاق یک قطعه استخوان جدا شده است که در مفصل زانو فرو می‌رود و باعث قفل شدن آن می‌شود. علاوه بر این، عارضه زانوی قفل شده ممکن است به دلیل شکستگی زانو یا یک بیماری زمینه‌ای مانند آرتریت زانو نیز رخ دهد.
در قفل شدن کاذب زانو، احساس می‌کنید که نمی‌توانید زانوی خود را حرکت دهید زیرا درد زیادی دارید. با این حال، چیزی در زانوی شما وجود ندارد که شما را از حرکت دادن باز دارد. علامت اصلی قفل شدن کاذب زانو درد است که با ناتوانی در حرکت دادن زانو همراه است.
قفل شدن زانوی کاذب می‌تواند دلایل زیادی داشته باشد. به عنوان مثال، زانو ممکن است شکسته، دررفته یا تحت تاثیر بورسیت یا تاندونیت قرار گرفته باشد. یک بیماری دژنراتیو مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس نیز ممکن است باعث التهاب و تورم شود که مانع حرکت زانو می‌شود. گاهی نیز در مفصل زانو چین‌خوردگی به وجود می‌آید که به آن سندرم پلیکا می‌گویند و باعث می‌شود بافت تحریک شود.
زانو ممکن است به دلایل مختلفی قفل شود و هر علت نیاز به روش درمانی خاص خود دارد. برای درمان زانوی قفل شده می‌توان از فیزیوتراپی، استراحت، یخ درمانی و داروهای ضد التهابی استفاده کرد. اما در برخی موارد، ممکن است علت قفل شدن زانو نیاز به درمان‌های پیشرفته‌تری مانند جراحی داشته باشد. در چنین شرایطی، دوره بهبودی پس از جراحی معمولا طولانی‌تر است، به این معنا که زمان بیشتری برای بازگشت زانو به حالت طبیعی نیاز است.
در ادامه روش درمان قفل شدن زانو با فیزیوتراپی را به عنوان یک روش غیر جراحی مورد بررسی قرار می‌دهیم و سپس به بررسی روش جراحی قفل شدن زانو می‌پردازیرم.
درمان قفل شدگی زانو با فیزیوتراپی عمدتا شامل پروتکل‌های درمانی برای بهبود دامنه حرکت، کاهش تورم، تحمل وزن محافظت‌شده و پیشرفت به سمت تمرینات تقویتی و بهبود ثبات زانو است. یکی از دلایل شایع قفل شدن زانو، به ویژه در ورزشکاران، ناشی از آسیب رباط جانبی داخلی است. درمان قفل شدن زانو ناشی از آسیب رباط جانبی داخلی به ندرت نیاز به مداخله جراحی دارد و به نظر می‌رسد رباط جانبی داخلی پتانسیل نسبتا خوبی برای بهبودی دارد. برخی از مراحل درمانی ساده، همراه با توانبخشی، به بیماران اجازه می‌دهد تا به سطح فعالیت قبلی خود بازگردند.
هدف کلی این است که یک ورزشکار یا بیمار به فعالیت کامل بازگردد. فیزیوتراپی قفل شدن زانو برای درمان غیرجراحی را می‌توان در چهار مرحله انجام داد:
فاز اول شامل کنترل تورم زانو با استفاده از یخ به مدت ۱۵ دقیقه هر دو ساعت در دو روز اول است. در ادامه هفته، می‌توان تعداد دفعات استفاده را به سه بار در روز کاهش داد. استفاده از یخ باید در حد تحمل و بر اساس علائم انجام شود.
در ابتدا، بیمار نیاز به استفاده از عصا دارد. توصیه می‌شود بیماران در این مرحله مقداری از وزن را تحمل کنند تا بتوانند به تدریج وابستگی خود را به عصا کاهش دهند. سپس، بیمار می‌تواند به یک عصا روی بیاورد و استفاده از آن را تنها زمانی متوقف کند که قادر به راه رفتن طبیعی باشد.
هدف دیگر این مرحله حفظ توانایی صاف کردن و خم کردن زانو از ۰ تا ۹۰ درجه است. برای دستیابی به دامنه حرکتی زانو، تاکید بر اکستنشن کامل و پیشرفت خم شدن در صورت تحمل مهم است. کشش‌های بدون درد برای عضلات همسترینگ، چهار سر، کشاله ران و عضلات ساق پا پیشنهاد می‌شود. در نهایت، تمرینات درمانی وجود دارد. بیمار ممکن است به محض اینکه درد اجازه دهد، تمرینات تقویتی استاتیک را شروع کند.
فاز دوم از هفته سوم آغاز می‌شود و با اهداف مربوط به دامنه حرکتی مانند فاز اول ادامه می‌یابد. در این مرحله پیشنهاد می‌شود مدت زمان انجام حرکت دوچرخه را تا ۲۰ دقیقه افزایش دهید و مقاومت را با توجه به تحمل بیمار تنظیم کنید. حرکت دوچرخه به بهبود، بازسازی قدرت و حفظ وضعیت هوازی کمک می‌کند. فیزیوتراپیست می‌تواند تمرینات دیگری را با توجه به شرایط فردی بیمار پیشنهاد دهد.
فاز سوم از هفته پنجم آغاز می‌شود و هدف اصلی در این مرحله، تحمل وزن کامل روی زانوی آسیب‌دیده است. به محض اینکه بیمار قادر به حرکت با وزن کامل باشد و انحرافی در راه رفتن مشاهده نشود، می‌توان استفاده از بریس را متوقف کرد. دامنه حرکت باید به طور کامل و به صورت متقارن با زانوی سالم باشد.
در این مرحله، تمرینات درمانی مشابه با فاز دوم ادامه پیدا می‌کند. برای کاهش تورم، سرما درمانی و فشرده‌سازی همچنان توصیه می‌شود. در این مرحله می‌توانید فعالیت‌های تعادلی و حس عمقی را آغاز کنید. برای حفظ آمادگی هوازی، بیمار می‌تواند از استپر استفاده کند یا در صورت امکان شنا را شروع کند. به منظور اطمینان از روند بهبودی، بیمار ممکن است هر پنج تا شش هفته یکبار توسط پزشک معاینه شود.
فاز چهارم از هفته ششم آغاز می‌شود و در این مرحله استفاده از بریس در حین راه رفتن متوقف می‌شود. بیمار باید به تدریج به راه رفتن بدون کمک ادامه دهد و به تقویت عضلات پا و بهبود تعادل خود بپردازد. تمرینات قدرتی و تعادلی همچنان باید با شدت بیشتری دنبال شود تا اطمینان حاصل شود که زانو به وضعیت قبلی بازگشته است. به‌عنوان یک اقدام احتیاطی، بهتر است بیمار پس از بازگشت کامل حرکت و قدرت، و پس از گذراندن موفقیت‌آمیز تست‌های عملکرد ورزشی، به مسابقات بازگردد. رزیابی مداوم توسط فیزیوتراپیست برای نظارت بر پیشرفت و اصلاح برنامه تمرینی ضروری است.
در مواردی از قفل شدگی زانو ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن غضروف یا قطعه استخوان آسیب‌دیده باشد. به‌طور معمول، این جراحی به روش آرتروسکوپی (بسته) انجام می‌شود. در این روش، چندین برش کوچک در زانو ایجاد می‌شود و یک دوربین کوچک به داخل زانو وارد می‌شود تا محل دقیق پارگی یا آسیب را شناسایی کند. این دوربین همچنین برای راهنمایی در استفاده از ابزارهای کوچکی که به ترمیم یا حذف غضروف آسیب‌دیده کمک می‌کنند،
به کار می‌رود. پس از اتمام جراحی، برش‌ها بخیه شده و با بانداژ پوشانده می‌شوند. اکثر بیماران پس از جراحی بیمارستان را ترک می‌کنند و از عصا یا بریس برای جلوگیری از فشار روی زانو تا زمان بهبودی غضروف استفاده می‌کنند.
ایجاد و حفظ قدرت عضلانی در زانو و عضلات ساق پا می‌تواند به جلوگیری از آسیب‌ها و شرایطی که ممکن است منجر به قفل شدن زانو شود، کمک کند. پیشنهاد می‌شود با پزشک خود درباره تمرینات پیشگیرانه مختلفی که می‌توانید انجام دهید تا زانوهای خود را سالم و قوی نگه دارید، مشورت کنید.
اگرچه همه علل درد داخلی زانو قابل پیشگیری نیستند، پزشکان و فیزیوتراپیست‌ها تقویت عضلات پا، به ویژه عضلات چهارسر ران و همسترینگ، را به عنوان یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان و پیشگیری از آسیب‌های زانو می‌شناسند. علاوه بر این، همواره باید هر نوع ورزش را با کشش ملایم تمام عضلات درگیر، به ویژه عضلات چهارسر ران و همسترینگ، آغاز و به پایان برسانید.
در کلینیک فیزیوتراپی بهروزی، درمان قفل شدن زانو با استفاده از روش‌های تخصصی و تمرینات اصلاحی انجام می‌شود. فیزیوتراپیست‌ها با ارزیابی دقیق وضعیت بیمار، برنامه‌ای متناسب با نیازهای فردی طراحی می‌کنند تا به تسکین علائم و پیشگیری از وقوع مجدد قفل شدن زانو کمک نمایند.
