تاریخ داستان نویسی در ایران به قرون اولیه بازمی گردد. زیرا ادبیات کهن ما با انواع و اقسام مختلفی از افسانه ها، تمثیل ها، حکایت ها و روایت ها در هم آمیخته است. اما داستان نویسی به سبک و سیاق امروزی از اروپا وارد ایران شده است.
یکی از اشکال کمال یافته داستان نویسی قالب رمان است که با تقابل جهان بینی نو و کهنه در فاصله زمانی اندکی در اروپا و در زمینه های مختلفی همچون فلسفه، دانش، هنر و ادبیات آغاز شد. اغلب نقطه شروع رمان به شکل نوین در ادبیات را کتاب دن کیشوت اثر سروانتس که تاریخ نگارش آن به سال ها 1616-1547 بازمی گردد، می دانند. این حرکت در داستان نویسی ادامه یافته و با ظهور افرادی هچون دانیل دفو، دیکنز، الیوت، بالزاک، فلوبر، هنری جیمز، داستایوسکی و تولستوی در نقاط مختلف جهان، رمان به اوج اقتدار خود می رسد.
داستان نویسی در ایران در قرون گذشته و به اشکال افسانه، حکایت، روایت، قصه و مثل رایج بوده است. داستان های فارسی اغلب جنبه های نمادین و تمثیلی داشته و برای تعلیم و تبیین مسائل اخلاقی، فلسفی و عرفانی به کار گرفته می شدند. حکایات سیاست نامه، قابوس نامه و گلستان سعدی از این قبیل هستند. همچنین برخی داستان ها همچون بوستان سعدی و مثنوی مولوی به نظم سروده شده اند. از دیگر نمونه های داستانی می توان به سمک عیار، داراب نامه،اسکندرنامه اشاره کرد.
رمان و رمان نویسی بک سبک امروزی آن تا پیش از ترجمه داستان های غربی در ایران سابقه نداشت. نخستین ترجمه ها اغلب دساتان های حادثه ای و سرگرم کننده بودند. زیرا مترجمان آن ها طبقه ای از اشراف بودند که تنها امکان یادگیری زبانی دیگر داشته و چندان با ادبیات غنی آشنا نبودند. از این رو کتاب های نویسندگان معروفی همچون بالزاک، داستایوسکی و تولستوی چندان مورد توجه این افراد قرار نمی گرفتند.
متاسفانه داستان نویسی جدید در ایران شباهت چندانی به گذشته ندارد و در کمتر داستانی رد پای ادبیات کهن به چشم می خورد. از این رو بسیاری از افراد از ادبیات کهن ایرانی بی اطلاع بوده و ادبیات را با شکل جدید آن می شناسند.
یکی از پیشروان نثر نوین ادبی پس از طالبوف و مراغه ای، محمدباقرمیرزا خسروی کرمانشاهی است که رمان شمس و ظغرا را در سال 1287 نوشت و در آن حمله مغول به ایران را ترسیم کرد. اگرچه این اثر زمینه ای تاریخی دارد اما نویسنده در آن به ماجرایی عاشقانه نیز پرداخته است.
مشفق کاظمی از نویسندگانی بود که در زمینه داستان نویسی اجتماعی پیش قدم شده و اولین رمان خود را با نام تهران مخوف به چاپ رساند. این رمان اوضاع نابسامان کشور در آُستانه کودتای 1299 را روایت می کند.
در دوران مشروطه نیز برخی نویسندگان به مسائل اجتماعی و انتقاد از استبداد پرداختند. ادبیات این دوره کاملا مثاتر از فرهنگ غرب بود. کتاب های ستارگان فریب خورده اثر میرزا جعفر قراجه داغی در سال 1253، سیاحت نامه ابراهیم بیک در سال 1274، از این قیبل رمان ها هستند که می خواستند سنت شکن باشند اما همچنان با شگردهای ادبی قدیمی در پیوند بودند.
داستان نویسی مدرن در ایران که قدمت آن به حدود یک قرن می رسد، با مجموعه قصه های کوتاه یکی بود یکی نبود اثر محمدعلی جمالزاده آغاز شد. این کتاب یکی از مهمترین حوادث ادبی تاریخ ادبیات ایران را رقم زد. در همان دوران حسن مقدم نیز به داستان کوتاه نویسی روی آورد اما داستان نویسی را جدی نگرفته و به نمایشنامه نویسی پرداخت. اما جمالزاده نخستین نویسنده یارانی بود که با آگاهی کامل و به دور از مقاله نویسی به نگارش داستان کوتاه پرداخت. اگرچه پیش از جمازاده نیز افرادی همچون دهخدا، علی عمو و کریم کشاورز دستی در نوشتن داستان واره های کوتاه و مضامین زندگی داشته اند.
پس از جمالزاده نویسندگانی همچون صادق هدایت، بزرگ علوی، صادق چوبک، به آذین، جلال آل احمد و ابراهیم گلستان نیز پا به عرصه گذاشته و راه او را ادامه دادند. این افراد آثار بسیاری ارزشمندی از خود به جای گذاشته اند که از این میان می توان به بوف کور، چشمهایش، تنگسیر، دختر رعیت، زن زیادی و آذر ماه آخر پاییز اشاره کرد.
