عوامل مرتبط با اضطراب
از جمله سایر دلایل اضطراب امتحان می توان به نداشتن اعتماد به نفس (استوبر ،۲۰۰۴) ، هوش (ساراسون ۱۹۵۹) ، تغییرات زندگی همچون طلاق والدین ، مرگ یکی از اعضای خانواده و یا دوستان ، نقل مکان به یک مدرسه جدید ،رقابت های خواهر – برادری و یا دچار بیماری جسمی شدن ، عدم آمادگی کافی برای امتحان به خاطر بی خوابی در شب امتحان ،زمان نامناسب برای یادگیری ، نداشتن مهارت کافی در دسته بندی و اولویت بندی اطلاعات و همچنین در نظر گرفتن عواقب بعد از امتحان ، مقایسه عملکرد خود با دیگران و نیز پیش بینی شکست و عملکردضعیف در مورد امتحان اشاره کرد. (بیرجندی و همکاران ۲۰۱۰) با توجه به عوامل ذکر شده نقش پنج عامل مهمتر از سایر عوامل قلمداد شده است که در ادامه به بررسی و تشریح آنها می پردازیم .
۱- روابط والدین با فرزند و انتظارات والدین از کودک
خانواده عامل مهمی در ایجاد اضطراب بشمار می رود . انتظارات والدین ، علاوه بر اینکه ملاک موفقیت و شکست کودک است ،امکان دارد اضطراب زا باشد . انتظارات بیش از حد والدین و مقایسه فرزندان با همسالان و همکلاسان موجب افزایش اضطراب و تشویش دانش آموزان می شود . بخصوص انتظارات بیش از اندازه ای که بدون توجه به توانایی ها و استعداد های دانش آموزالقا می شود ، موجب افزایش اضطراب امتحان و عملکرد ناموفق دانش آموزان می گردد . متأسفانه این مساله در جامعه ما به دلیل افزایش ارزش مدرکی تحصیلات ، رواج بسیاری یافته است .
وجود مدارس تیز هوشان و نمونه دولتی و مدارسی با شرایط ویژه که ورود به آنها مستلزم گذراندن امتحاناتی خاص است و انتظارات والدین از فرزندان در این زمینه ، میزان اضطراب امتحان و حتی اضطراب کلی دانش آموز را بالا برده است .
به نظر ساراسون اضطراب حالتی است که در تعامل والدین با کودک گسترش و ثبات می یابد . او معتقد است که والدین کودکان مبتلا به اضطراب امتحان بالا ، علاوه بر اینکه نیاز به حمایت و امنیت آنها را نادیده می گیرند ، در ارائه کمک به آنها نیز ناتوانند . این اولیاء فرزندان خود را بدون توجه به علاقه و استعدادهایشان ، برای کسب موفقیت مورد نظر خود تحت فشار قرار می دهند . در برخی موارد ، والدین آرزوهای تحقق نیافته خود را که هیچ سنخیتی با استعـداد کودکان آنها ندارد به فرزندانشان القا یا تحمیل
می کنند . چنین رفتــارهایی موجب اضطراب و کاهش کارکرد و بازده کودک می شود . تنبیه دانش آموز به
دلیل نمره پایین نیز یکی از دلایل ایجاد اضطراب امتحان است .
کمال گرایی ، به منزله ی تمایل پایدار فرد برای رسیدن به اهداف کامل و دست نیافتنی و تلاش برای تحقق آنها است (برنز ۱۹۸۰) که با ارزشیابی انتقادی از عملکرد شخصی همراه است (فروست ،مارتن ،لهارت و رزنبلت، ۱۹۹۰ ) .
ابعاد کمال گرایی را نیز باید به این مؤلفه ها افزود که بیانگر ماهیت چند جانبه ی درون فردی ، بین فردی و اجتماعی کمال گرایی است . ابعاد کمال گرایی عبارتند از : کمال گرایی خویشتن دار، کمال گرایی دیگر مدار ، کمال گرایی جامعه مدار ، کمال گرایی خویشتن مدار با تمایل به کسب معیارهای غیر واقعی برای خود و تمرکز بر نقائص و شکست ها در عملکرد همراه با خود نظاره گری های دقیق مشخص می شود . کمال گرایی جامعه مدار به احساس ضرورت و رعایت معیارها و برآورده ساختن انتظارات تجویز شده از سوی افراد مهم به منظور کسب تأیید اطلاق می شود . در واقع بین هر دو مؤلفه ی کمال گرایی خود مدار و جامعه مداربا عامل ترس از شکست و اضطراب امتحان رابطه مثبت معنی داری بدست آمده است. (هویت و فلت ۲۰۰۴به نقل از استوبر[۱]و همکاران ، ۲۰۰۹)
۲ – انتظارات معلم
موفقیت هر فرد به میزان انتظاراتی بستگی دارد که از او دارند . یکی از عوامل مهم در ایجاد انگیزه در دانش آموز انتظارات معلم از اوست . انتظارات معلم ، آثار مثبتی بر عملکرد تحصیلی دانش آموز می گذارد . هر گونه انتظار نابه جا که بدون توجه به توانایی ها و استعدادهای کودک باشد به ایجاد اضطراب منجر می شود. ممکن است اضطراب امتحان ناشی از اعمال قدرت باشد ؛زیرا معلم دانش آموز را ارزیابی می کند و سرنوشت تحصیلی دانش آموز دراختیاراوست . معلمی که نمره دادن را وسیله ای برای اعمال قدرت و تنبیه دانش آموز قرار می دهد ، باعث ایجاد اضطراب در وی می شود .
۳- مهارت های تحصیلی ( روش صحیح مطالعه )
دانش آموزان مضطرب ، غالبا" فاقد برنامه ریزی اصولی و منجسم برای مطالعه دروس خود دارند و در طی سال تحصیلی وقت مناسبی را به خواندن دروس اختصاص می دهند .
۴- دشواری امتحان
موادامتحانی دشوار ،غالبا" به شکست دانش آموزان منجر می شودو هر تجربه شکست ، تاحدی ایجاد اضطراب می کند. در دروس دشوار، قاعدتا" تعداد شکست‌های دانش‌آموز بیش از دروس آسان است، بنابراین تجارب مکرر شکست باعث ایجاد اضطراب شده و در موقعیت امتحان بروز می‌کند.
این میزان اضطراب به اُفت عملکرد می انجامد که بازهم به شکست دانش آموز می انجامد. چنین فرایندی دور بسته‌ای ایجاد می‌کند که نهایتاً اضطرابی ناتوان‌کننده وجود می‌آید .
۵- محیط برگزاری امتحان
در بیشتر مدارس به دلیل عدم وجود مراقبان و ناظران امتحان به میزان مناسب مراقبان و گردانندگان جلسه امتحان سعی می‌کنند محیطی مملواز رُعب و وحشت ایجاد کنند که تا مانع تقلب دانش آموز شوند ، اما این روش به ندرت می تواند بر دانش‌آموزان متقلب مؤثرباشد ، زیرا آن ها ویژگی‌های شخصیتی خاص مانند فقدان ترس و قدرت خطر کردن دارند که این تمهیدات تأثیراندکی بر آنها دارند.منابع علمی دانشگاهی و پایان نامه های مربوط به اضطراب امتحان
در مقابل دانش‌آموزان مضطرب در این محیط مضطرب‌ترمی شود و عملکرشان آسیب می‌بیند. دربررسی بر روی دانشجویان در دو حالت امتحان کتاب باز و کتاب بسته ، مشخص گردید که در هر دو حالت امتحان برای دانشجویان اضطراب زا می باشد . اما تفاوت معناداری بین نمره اضطراب افراد در این دوحالت وجود داشت ، به نحوی که دانشجویانی که در امتحان با شرایط کتاب بسته شرکت داشتند اضطراب بسیار بیشتری نسبت به دانشجویانی که در این امتحان با شرایط کتاب باز حضور داشتند ،تجربه کردند . این یافته ها آن است که استفاده از شیوه ی امتحانی باز برای کاهش میزان اضطراب افراد مؤثر می باشد . ( وایز و وایز ،۲۰۰۹ )
عواملی مانند هوش ،طبقه اقتصادی اجتماعی ،انگیزه ی پیشرفت ، نوع شخصیت در میزان اضطراب امتحان فردمؤثر است . عوامل ذکر شده مهمترین عوامل ایجاد کننده ی اضطراب امتحان است . لذا در کل می توان به سه عامل عمده در علل شناسی اضطراب امتحان اشاره کرد :
۱- عوامل شخصیتی
در بین این عوامل می توان به اضطراب عمومی ، عزت نفس پایین ، وجود برخی مشکلات روانی مثل وسواس ، ترس از شکست در امتحان و ادامه ی تحصیل ، استناد درونی شکست ها ، خودکفایتی پایین ، الگوی رفتاری A (کمال گرا ) هوش متوسط و کم بودن انگیزه موفقیت اشاره کرد.
۲- عوامل خانوادگی
سخت گیری بیش از حد در خانواده ها در مورد نمرات امتحانی ، داشتن انتظارات نامعقول و بیش از توان فرد می تواند یکی از عوامل ایجاد کننده اضطراب باشد.
طبق اصل پیتر[۲] افراد تا حدی که صلاحیت دارند می توانند از پیشرفتهای اجتماعی بهره جویند.به جز انتظارات بیش از حد والدین ، الگوهای خشک و غیر قابل انعطاف فرزند پروری ، تنبیه و سرزنش ، عدم ارائه تشویق و تقویت و وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین نیز در بین عوامل خانوادگی با اضطراب امتحان همبستگی دارند.
۳- عوامل آموزشگاهی :
این عوامل مربوط به محیط مدرسه و دانشگاه و موقعیت امتحان است که در این رابطه می توان به انتظارات نابجای استاد و معلم ، دروس و امتحانات مشکل ، مراقبین امتحان ،ترساندن دانش آموزان از امتحان ، محدودیت زمانی در جلسه امتحان ، محیط نا مناسب امتحان و وجود عوامل مزاحم مثل سروصدا ، نور و تهویه نا مناسب اشاره نمود.
