علائم و نشانه های اضطراب امتحان
علائم و نشانه های اضطراب امتحان مانند علائم و نشانه های اضطراب است . با توجه به تحقیقات انجام شده ، ناراحتی معده ، به هم خوردن ساعات خواب و آرامش ، تغییر در میل به غذا ، ضعف سرگیجه ، تغییر در فشار خون ، ضربان قلب و ترشح درهورمون های آدرنالین و نورآدرنالین در ایام امتحان مشاهده می شود و در نتیجه هنگام امتحان درافراد مستعد به اضطراب و نیز در افراد دارای اضطراب امتحان این علائم افزایش می یاید . همچنین در افراد مبتلا به اضطراب امتحان ، در امتحانات شفاهی ، تپش قلب ، پریدگی رنگ صورت ، لکنت زبان ، حرکت های غیر ارادی دست و پا ، تغییر صدا ، لرزش بدن و صدا ، تغییر دمای بدن ، خشکی دهان ، و تعریق بارزاست .
لازم به ذکر است که اضطراب امتحان باعث ضعف ایمنی بدن می شود و در نتیجه در ایام امتحانات ، عفونت دستگاه تنفس در دانشجویان و دانش آموزان افزایش می یابد . ( ابوالقاسمی ، ۱۳۷۴ )
به طور کلی مجموعه این علائم می توان در سه طبقه زیر قابل بررسی می باشد :
۱- علائم فیزیکی اضطراب امتحان :
- تپش قلب ، تنفس کوتاه و بریده بریده ، تنگی و درد قفسه ی سینه و یا گلودرد
- معده درد
- حالت تهوع و استفراغ و یا اسهال
- لرزش اندام های بدن
- سردرد و درد بدنی
۲- علائم هیجانی اضطراب امتحان :
- احساس سختی و فشار
- احساس ناامیدی و درماندگی
- احساس شرم و بی ارزشی ، احساس شکست
۳- علائم رفتاری اضطراب امتحان
- عدم توانایی تمرکز حواس در طی جلسات امتحان
- گریه کردن و یا ناراحت و افسرده شدن
- شکایت به خاطر مریض بودن
- طغیان خشم و کج خُلقی
- خسته شدن ، غش کردن و یا احساس ضعف
- مشکل در بخواب رفتن در شب قبل از امتحان
به عبارت دیگر افراد دچار اضطراب امتحان معمولا" دارای علائم هیجانی ، فیزیکی و شناختی می باشد که به لحاظ شدت متغیر می باشد . برخی از این افراد با شیوه های آشکار با اضطراب خود مقابله می کنند . در حالیکه برخی دیگر در خاموشی تمام آن را تحمل می کنند . ( مایر[۱]،۲۰۰۸ )
سبب شناسی اضطراب امتحان
اضطراب امتحان در میان دانش آموزان در سطح دبیرستان و دانشجویان دانشگاه ، مسأله ای جدی و بالقوه می باشد.ماهیت ناتوان کننده ی اضطراب امتحان برروی ۱۰- ۳۰% از دانش آموزان اثر می گذارد . همچنین ۲۵% از دانش آموزان مبتلا به اضطراب امتحان به علت اُفت تحصیلی ، قبل ا ز فارغ التحصیل شدن ، مدرسه را ترک می کنند . ( نیکاسه ،۱۹۵۵ ) . هنگامی که دانش آموزان را در موقعیت ارزیابی مورد بررسی قرار می دهیم واکنش آنان را همراه با هیجاناتی نظیر نگرانی ، خوداشتغالی ذهنی و احساس تنش در بدن مشاهده می کنیم . شاید این سوال در ذهن ایجاد شود که براستی اضطراب امتحان چگونه به وجود می آید ؟ و یا اینکه چرا افراد دچار اضطراب امتحان می شوند؟
اضطراب امتحان می تواند به دلایل متعددی رخ دهد . مثلا" کودکانی که نگران و مضطرب می باشند و قبلا" اختلال اضطرابی یا افسردگی داشتند ، وقتی وارد مدرسه می شوند در بالاترین خطر ابتلا به اضطراب امتحان قرار می گیرند . این کودکان معمولا" دارای عزت نفس پایین و راهبردهای ضعیف مقابله باموقعیت های استرس آور می باشد.
دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری ( به ویژه نارساخوان ها ) و همچنین افراد دارای نقایص توجه معمولا" احساسات متفاوتی در مقایسه با همسالان خود ، نسبت به کلاس وتکلیف کلاسی دارند . این گروه از افراد در خطر بالای ابتلا به اضطراب امتحان می باشند ، زیرا برای آن ها توجه به مطلب درسی ، یادگیری مفاهیم تازه و نیز به خاطر سپردن مطالب دشوار می باشد . ( مایر ، ۲۰۰۸ ) .
افراد مبتلا به اضطراب امتحان ،توجه خود را به فعالیت های نامربوط، انتقاد از خود و نگرانی های جسمانی معطوف نموده ، در نتیجه ،توجه و تمرکز کمتری بر تلاش و کوشش های تکلیف محور دارند ، در چنین شرایطی عملکرد تحصیلی آسیب می بیند .از این رو ، درمان های مبتنی بر شناخت درچنین موارد می تواند موفقیت آمیزتر باشند . ( هولندورث و همکاران ،۱۹۸۹ )
در افراد کمال گرانیز ابتلابه اضطراب امتحان بالا می باشد ، زیرا هرچند به جز نمره ی عالی برای آن ها برابر است با شکست ، از این رو هر امتحان برای آن ها پر از اضطراب می باشد. بر همین اساس میلز و بلنکستین[۲] ( ۲۰۰۷ )در طی انجام پژوهشی به رابطه مثبتی بین کمال گرایی جامعه مدار و اضطراب امتحان دست یافتند .
سه مدل در سبب شناسی اضطراب امتحان
الف ) مدل (تداخل )توجهی – شناختی اضطراب امتحان
اضطراب امتحان یک پیش بینی کننده مهم در پیشرفت تحصیلی می باشد .( اسکوتاس[۳] و همکاران ، ۲۰۰۷ ، و گادبویس[۴] ۲۰۰۷ ) و سطح بالای اضطراب امتحان موجب کاهش یادگیری می شود . ( یواکوی ، ۲۰۰۱ )
نظریه های اخیر در مورد اضطراب امتحان اشاره به دو مدل دارد و در آن ها به شرح این مطلب می پردازد که چگونه عملکرد دانش آموزان ، با سطوح بالا و پایین اضطراب امتحان مرتبط است . در واقع این مسأله بیشتر به منبع توجه ، ساختارهای شناختی و تداخلات شناختی ، افکار مغشوش و میزان نگرانی فرد در موقعیت های ارزیابی برمی گردد. ( ساراسون ،۱۹۸۴)
سطح بالای اضطراب امتحان با افکار نامرتبط با تکلیف ، نگرانی ، افکار منفی ، و خودانگاری در خلال فعالیت های استرس زا مرتبط می باشد. بالعکس افرادی که سطح اضطراب پایین تری را تجربه می کنند در موقعیت های ارزیابی بیشتر به افکار مرتبط با تکلیف ، شناخت کلی و منسجم در مورد تکلیف می پردازند. منابع علمی دانشگاهی و مقالات و پایان نامه های مربوط به اضطراب امتحان
موقعیت ارزیابیدرک عملکردبسته به تهدیدی که فرد احساس می کندتمرکز ضعیف برروی تکلیف
تقسیم توجه بین افکار مرتبط با تکلیف و افکار
نامرتبط با تکلیف
تمرکز برخوردعملکرد تحصیلی پایین
شکل ۲-۳-مدل توجیهی – شناختی برگرفته از کتاب زیدنر(۱۹۹۸)
نظریه ی توجیهی - شناختی ، عامل تداخل در موقعیت اضطراب امتحان را اینطور بیان می کند که دانش آموزان با سطح اضطراب امتحان بالا در موقعیت های ارزیابی عملکرد اغلب تمایل دارند که روی اشتغالات فکری خودشان تمرکز کنند و بالطبع این عامل توجه به خود منجر به ایجادتداخل در عملکردشان می شود . بنابراین این افراد در حین اجرای آزمون ، با اشتغال ذهنی و نگرانی شناختی و خودانتقادگری و نگرانی های بدنی درگیرندو به جای تمرکز بر افکار مرتبط با تکلیف برروی افکار نامرتبط با آن متمرکز می شوند که این خود سبب پایین آمدن بازده عملکردشان می گردد.
( واین ،۱۹۷۱ به نقل از دینزلی ،۲۰۰۴ ،کاسادی و جانسون ، ۲۰۰۲ ؛ آیزیک ،۲۰۰۱ ) از این رو بدیهی است که هر چه میزان خوداشتغالی ذهنی دانش آموزان بیشتر باشد به همان نسبت میزان تداخل در عملکرد آنان نیز بالاتر ارزیابی خواهد شد . در واقع اضطراب امتحان بالا سبب می گردد که فرد همواره به عواقب وپیامدهای پس از امتحان فکر کند و در نتیجه سر نخ مطالب علمی در حافظه ی وی پنهان گردد . ( زیدنر ،۱۹۹۸ )
سایر پژوهشگران معتقدند که افراد دارای اضطراب امتحان بالا ، بیشتر از افراد دارای اضطراب امتحان پایین در مورد مطالب نامربوط با تکلیف ، خودگویی منفی واشتغال ذهنی دارندکه بر عملکرد آنان آسیب برساند . ( شناخت های بازدارنده تکلیف ) و کمتر از افکاری استفاده می کنند که عملکــرد را بهبود می بخشد ( شناخت های تسهیل کننده تکلیف ) به همین دلیل عملکرد تحصیلی آنان پایین می آید . ( محمود و همکاران ، ۲۰۱۰)
خوداشتغالی
نگرانی از ارزیابی
موقعیت
ارزیابی
عملکرد
پایین
کاهش منابع توجه
مداخلات شناختی
اضطراب امتحان صفت
شکل ۲-۴- مدل توجیهی – شناختی سارسون ( برگرفته از کتاب زیدنر، ۱۹۹۸)
به طور کلی شواهد بسیار زیادی این دیدگاه را تأیید می کند که اضطراب امتحان برعملکرد تحصیلی آسیب می رساند از جمله مطالعه ی کمپل واورتون (۱۹۹۸) که نشان داد هرچه میزان اضطراب امتحان نوجوانان بیشتر باشد عملکرد استدلال منطقی آنان ضعیف تر می شود . براساس دیدگاهی که در حال حاضر توسط اغلب محققان پذیرفته شده است اضطراب امتحانرا می توان به دومؤلفه ی نگرانی و هیجان پذیری تقسیم کرد ( موریس، لیبرت ،۱۹۶۷ ؛ اشپیلبرگر،۱۹۸۰ ) در این نظریه فرض براین است که نگرانی با تجلیات شناختی اضطراب ( مانند انتظارات منفی در مورد موفقیت و نگرانی درباره ی کارآمدی خود، انتظارات منفی از عملکرد خود و تحقیر خود ) توجه فرد را از کاری که بر عهده دارد منحرف می کند بدین ترتیب ، کارآمدی وی را تحت تأثیر قرار می دهد . بالعکس ، نقش هیجان پذیری که به واکنش های عصبی خودمختار و فیزیولوژیکی ( مانند تپش قلب ، آشفتگی معده ، سردرد و عصبانیت) اشاره دارد .
بنابراین وقتی اضطراب امتحان به مؤلفه های نگرانی وهیجان پذیری تقسیم شود و مؤلفه های نگرانی عامل اُفت عملکرد در نظر گرفته شود. توجیه اشتغال ذهنی ناشی از اثرات اضطراب امتحان مورد تأیید قرار خواهد گرفت . در واقع شخص معنادهی محیطی در بروز اضطراب امتحان نقش بسزایی دارد. ( محمودو همکاران ، ۲۰۱۰ )
