ما روزانه از واژههای خلاق و خلاقیت به فراوانی در صحبتهای محاورهی خود استفاده میکنیم. مثلا فلانی را یک آدم خلاق مثال میزنیم و کلمههای دیگری مثل خوشفکری، باهوش بودن و متفاوت بودن را برای توصیف او به کار میبریم. خلاقیت برای ما هم ارزش بالایی دارد و همانطور که دوست داریم با انسانهای خلاق در تماس باشیم، مایلیم همهی کارها خلاقانه و متفاوت انجام شود. خلاقیت و ویژگیهای مرتبط با آن همچنین به طور ویژه در رسانهی ملی تبلیغ میشود و در برنامهای مثل خندوانه در کنار کلیدواژههای دیگری همچون انسان شاد و انسان موفق قرار میگیرد. کارکردها و نتایج حاصل از خلاقیت باعث شده است، والدین در تربیت فرزندان خود به این خصوصیت نگاه ویژه داشته باشند و آن را در صدر اهداف تربیت قرار دهند. رسانهی ملی، کتابها، منابع دیداری و شنیداری مختلف، همه برای تربیت چنین انسانی در اختیار خانوادهها و نظام آموزش و پرورش قرار گرفتهاند. امروز به چیستی خلاقیت میپردازم و تلاش میکنم این مفهوم کلیدی را که تا حدی دچار بدفهمی شده است، شفاف و روشن کنم به امید اینکه راههای اصلی و اساسی تربیت فرزند خلاق از بیراههها شناخته شود.
خلاقیت از آن دست واژههایی است که محققان باتوجه به رویکرد خود، تعاریف متفاوتی از آن ارائه کردهاند. یک تعریف خلاصه و جامع از خلاقیت عبارت است از: مهارت حل مساله با روشی تازه و مناسب. بنابراین خلاقیت یک استعداد خاص و منحصر به فرد نیست که کسی از داشتن آن بهرهمند نباشد، بلکه یک مهارت و توانایی است که متناسب با ظرفیتهای محیط قابلیت رشد و توسعه دارد. همچنین تازگی با تناسب است که در خلاقیت معنا پیدا میکند. هیچ فعالیتی به صرف خاص بودن و متفاوت بودن در قالب یک فعالیت خلاق قرار نمیگیرد، بلکه این فعالیت در عین حال باید مفید و رضایتبخش نیز باشد.
همانطور که گفتیم خلاقیت مهارت است و یک مهارت بدون کسب دانش و تجربه حاصل نمیشود. طبیعی است هرچقدر محیطی که فرد در آن زندگی میکند، غنیتر باشد و او را در تماس با محرکهای بیشتری قرار دهد، خلاقیت راحتتر و سریعتر رشد پیدا میکند و برعکس، هرچقدر انسان از تماس با محیط فرهنگی-اجتماعی دور شود به همان اندازه قوهی خلاقیت سختتر و دیرتر در او بارور میشود.
خلاقیت به معنای تداعی معقول افکار، حقایق و ایدهها به شکل جدید است؛ چنانکه معنایی فراتر از مجموعه اجزا داشته باشد.
طبق این تعریف خلاقیت در عین حالی که با نوآوری و تازگی همراه است و رو به آینده دارد برگرفته از تجربیات و افکار و ایدههایی است که به مرور و در اثر زندگی کسب شده است. بنابراین کودک برای شکوفا کردن قدرت خلاقهی خود باید از آموزشهای اصولی و هدفمند بهرهمند شود تا از آن به نحو شایسته در زندگی و فعالیتهای خود استفاده کند.
نمایش خلاق که قبلا به تعریف آن پرداختیم، یک فرصت ایدهآل برای رشد مهارت خلاقیت در کودک است. کودک بدون آنکه فشاری از بیرون احساس کند در ارتباط با مسالهای که کنجکاوی او را برانگیخته است و مربوط به زمان حاضر است در فعالیت شرکت میکند و بدون راهنمایی مربی در بالاترین سطح از آگاهی به آن پاسخ میدهد. این پاسخ یک ابداع واقعی و مبتنی بر نیاز است، زیرا کودک به طور خودجوش در فعالیتی که آن را مهم میدانسته، شرکت کرده است و بدون داشتن تجربهای مشابه، دست به عمل زده است. هر عملی که کودک در پاسخ به این مساله انجام دهد، بدون اینکه قضاوت شود، یک پاسخ صحیح در دنیای نمایش خلاق است. مسالهای که در اینجا از آن صحبت شد، لزوما یک بازی با طرح داستانی نیست، بلکه هر نوع فعالیت نمایشی میتواند به اندازه و سهم خود این چالش جذاب را برای کودکان ایجاد کند.