نگردد جمع با عادت عبادت
عبادت میکنی بگذر ز عادت
«شیخ محمود شبستری»
اول باید به این تشخیص برسید که چه عادتی بد و چه عادتی خوبه و منابع شناخت عادات بد، مسائل دینی و مسائل عرفی و اجتماعیه که شما خیلی بیشتر و بهتر ازمن بلدین.
دوم اینکه شما بعد از تشخیص عادت بد اون رو توجیه نکنید و اون را برای خودتون بد محسوب کنید چرا که با توجیه کردن هیچوقت احساس برطرف کردن اون رو نخواهید کرد چون اون رو بد حساب نمی کنید.
سوم اینکه هر عادتی اول مثل یه نخ نازکه اما هربار که یه عمل رو تکرار کنیم ما این نخ رو ضخیم تر می کنیم و با تکرار عمل نهایتا این نخ تبدیل به طناب بلندی میشه که به دور فکر و عمل ما می پیچه اما باید به این نکته توجه داشته باشید که عادات جزو ذاتیات انسان مثل نفس کشیدن که غیر قابل تغییرند نیست و با تمرین و ممارست حل شدنی و تغییر پذیر هستند.
یکی از مهم ترین فاکتورها توی ترک عادات بد و ناپسند ،تصمیم و ارادست .شما باید از خودتون اراده نشون بدین و توی راه ترک عادت صبر و استقامت کنید ولو اینکه بر سر راه مشکلات و موانع فراوانی باشه.
یکی از بارزترین علت های ناتوانی تو برخورد با عادت های بد دودل بودن و مصمّم نبودنه. برای این که مصمّم تر بشید، به اشکالات و زیان های عادتی که می خواین اون رو تغییر بدید فکر کنید. به این فکر کنید که تغییر دادن این عادت برای شما چه سودی در بر داره.
مثلاً میخواهید عادت زیاد نگاه کردن به گوشی رو رفع کنید تحقیق کنید که وقتی زیاد به صفحه نمایش نگاه میکنید چه اتفاقی تو چشم شما میافته. حالا هربار که زیاد نگاه میکنید یاد اون ویدئو هم بیفتید یا مثلاً میخواهید عادت زیاد نمک خوردن یا شیرینی خوردن را کنار بذارید؟ در مورد اینکه وقتی زیاد نمک میخورید، رگها چطور میشن یه ویدئو ببینید و در حین خوردن نمک به یاد اون بیفتید.
به عنوان مثال تو ترک سیگار کشیدن برخی توصیه به ورزش و یا استفاده کردن از مواد غذایی و خوراکی نیرو زا و مثمرثمر به جای سیگارکشیدن رو می کنند. مثلا برای ترک افکار منفی یه استاد روانشناس می گفت یه کش پول بنداز دور مچ دستت و هر وقت یه فکر منفی اومد سراغت کش رو بگیر و محکم رها کن تا یه ضربه به دستت بخوره و یادت باشه نباید به فلان قضیه فکر کنی. پس باید هر عادتی رو با راه های ویژه ای در ضمن رعایت امور عمومی و مشترک ترک کرد.
گفتیم هر عادتی اول مثل یه نخ نازکه اما هربار که یه عمل رو تکرار کنیم ما این نخ رو ضخیم تر می کنیم و با تکرار عمل نهایتا این نخ تبدیل به طناب بلندی میشه که به نظر برخی دیگه غیرقابل ترک کردن میشه اما این از اون جاهاییه که ما با علوم تجربی مخالفیم چون ما معتقدیم نیرنگ و توطئه شیطان [در برابر اراده خدا و پایداری شما] سست و بی پایه است(آیه 76 سوره نساء). پس بگو: اى بندگان من كه [با ارتكاب گناه] بر خود تجاوز كار بودهايد! از رحمت خدا نوميد نشويد، يقيناً خدا همۀ گناهان را مىآمرزد؛ زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است(آیه 53 سوره زمر). میدونم خیلی خیلی سخته اما تو آدم دغدغه مندی هستی و با نیت خالص میخوای تغییر مثبتی روی جامعت بذاری من باورت میکنم اما تغییر مثبت باید از خودت شروع بشه اگه از من بپرسی ما برای چی به این دنیا اومدیم میگم مبارزه با هوای نفس اگه بپرسی مهم ترین عادتی که باید یک انسان آزاده در خودش ایجاد کنه چیه میگم عادت به مبارزه ی دائمی با هوای نفس. زمانی میتونی سرباز باشی نه سربار که سرحال باشی آدمی که گرفتار شهواته نمی تونه سرحال باشه.
ممکنه برخی عادت هایی رو که دارید، پسندیده نباشند و در فکر ترک اون ها باشید، از جمله: ترک سیگار، ناخن جویدن، خوردن زیاد شکلات و مثل اینها؛ اما یادتون باشه با برنامه ریزی صحیح، با فاصله و به مرور دست از اون ها بکشید. اگر بخواید همگی رو در یک زمان ترک کنید، در انجام هیچ کدوم موفق نخواهید شد. از عادت هایی که قصد دارید ترک کنید، لیستی تهیه کنید و اون ها رو اولویت بندی کنید و ضروری ترین ها رو اول از همه بنویسید. به عنوان مثال، اون موردی رو که به سلامتی شما آسیب می رسونه تو اولویت قرار بدید. روی اون تمرکز کنید و تصمیم قاطع بگیرید. تو ترک عادت های بد تا وقتی یک عادت رو به صورت کامل ریشه کن نکردی سراغ بعدی نرو این یکی از اصول مهمه.
یکی از مهم ترین عادت هایی که باید در خودمون ایجاد کنیم عادت به تفکر و مطالعست. همیشه سعی کردم تو مطالبی که ارائه میدم سه اصل خلاصه، مفید و به زبان ساده بودن رو حفظ کنم با این وجود شاید برای درک عنوان بعدی لازمه اون رو چندبار بخونید و هر جمله ای که می خونید گوشی رو بذارید کنار و راجبش فکر کنید بعد ادامه بدید...
توی روانشناسی بحثی هست به نام خودمهاری (Self-Controlling) دقت کنید: قانون کلی اینه: اگه شما بتونید خودتون رو در برابر یک خواستهی غیرعقلانی که معمولاً به اون تمایل دارید، کنترل کنید، انگار خودتون رو در برابر همه خواستههای غیرعقلانی کنترل کردید. به همین خاطر که ما به بچههای مذهبی میگیم اگه شما تو درس موفق نباشید، تو دین هم موفق نخواهید بود! یعنی کسی که نتونه در برابر خواسته «درسنخوندن» مقاومت کنه، در برابر گناهان هم نمیتونه مقاومت کنه. هرچقدر به بخش طغیان گر مغزت گوش بدی بخش خودمهاری مغزت کوچیک و ضعیف میشه و نیاز به تقویت داره. حالا میفهمیم دستوراتی که اسلام به ما میده نوعی تمرین خودمهاری. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم: به اون چه دوست داری نمیرسی مگه اینکه صبر کنی بر چیزی که دوست نداری. قدرت روح تو مبارزه با هواهایی که مطابق میل اما مخالف هدف شماست بالا میره و این همون خودسازی. کسی که خودسازی نداشته باشد، توان ادارهٔ سرگرمیهاش رو هم نداره. خودسازی یعنی مدیریت و احاطه بر رفتارها. مقدمهٔ خودسازی، داشتن برنامهٔ فکریه. اگه برای لحظات زندگی خودتون برنامه نداشته باشید، ممکنه به اولین چیز جذابی که در زندگی تون پیش بیاد معتاد بشید. باورتون میشه بعضی ها اینقدر بیکارن که حوصلشون سرمیره! اصلا شما بویی از دین و انقلابی که ادعاش رو میکنی نبردی که هیچ (اینا که روحیه جهادی میخواد) با انسانیت هم فاصله داری انسانیت یعنی حرکت. رودِ ساکن، عاقبت مرداب میشه، هیچ رودی بدون حرکت به دریا نمیرسه، هیچ آدمی بدون تلاش به موفقیت نمیرسه. تنبلی توی کار، تنبلی توی عبادت میاره و بالعکس! هیچ وقت بیکار نباشید طوری برنامه ریزی کنید که دائماً مشغول به کاری باشید. طوری که خوابتون از روی خستگی باشه. تو رختخواب بیدار نمونید. به قول شهید بهشتی: ای انسان در هیچ نقطه ای توقف نکن، حرکتت را در خط تعالی همواره ادامه بده، بدان برای تکامل و رشدیابی تو مرزی وجود ندارد تو فرزند بی نهایتی...
امام باقر علیه السّلام فرمودند:
إنِّى لأبغضُ الرَّجُل أن یَكُون كسلاناً عَن أمرِ دُنیَاه، و مَن كَسَل عَن أمرِ دُنیاه فَهُو عَن أمر آخِرتِه أكسلَ؛
من فردی را كه در كار دنیایش تنبل باشد مبغوض میدارم؛ همانا كسى كه در كار دنیا تنبل باشد، در كار آخرتش تنبلتر است.
همیشه وقتتون رو تو تعطیلات با خوابیدن و حال نداشتن نگذرونید. بین آدمی که میخواد تغییرات مثبتی تو زندگی خودشو دیگران ایجاد کنه و طبیعت باید ارتباط نزدیکی باشه طبیعت خیلی فداکارانه عمل میکنه انرژی های منفی رو از شما میگیره و مثبت تحویلتون میده برید به دامان طبیعت و لذت ببرید. زمانی رو به برای دیدن اقوام و آشنایان یا احوال پرسی ازشون بذارید. وقتایی از روزهای تعطیل هم که خونه اید به بطالت نگذرونید کی گفته تعطیلی یعنی هیچ کاری نکردن؟! اول و مهم تر از همه به درساتون برسید و نذارید روی هم جمع بشه که اذیتتون کنه بعدم بشینید و به آیندتون فکر کنید و تلاش کنید واسه موفقیت. موسیقی خوب گوش بدید ، کتاب بخونید ، شعرا و تکستایی که دوست دارید رو تو یه دفتر بنویسید ، غذا درست کنید، زبان یاد بگیرید و لیسینینگت رو با گوش دادن آهنگ و نگاه کردن به فیلم تقویت کنید، نقاشی بکشید بچسبونید به یه گوشه ای از دیوار اتاقتون، گل و گیاه پرورش بدید، عکاسی کنید، ورزش کنید ووو
«ریچارد استوارت» (روان شناس) تو دهه 1960 به اثبات رسوند که زنان چاق می تونند از طریق تغییر عادات تغذیه و محیط زیست محرک، از وزن خودشون کم کنند. مثلاً استفاده از بشقاب های کوچیک تر موقع غذا خوردن. برای ترک غیبت از دیگران باید خودتون رو از محل هایی که احتمال می دید زمینه غیبت فراهم تا حد امکان دور کنید و در صورت قرار گرفتن در چنین محیطی سعی کنید که بحث رو عوض کرده و از مسائل دیگه ای حرف بزنید. پس برای تغییر خودتون سعی کنید اول محیط اطرافتون رو تغییربدید.
۱- سرنخ: آن را شفاف و آشکار کنید.
۲- تمایل: آن را جذاب کنید.
۳- پاسخ: آن را ساده کنید.
۴- پاداش: آن را رضایتبخش کنید.
۱- آن را مخفی (پنهان) کنید.
۲- آن را غیرجذاب کنید.
۳- آن را سخت کنید.
۴- آن را عامل نارضایتی کنید.
داستان جالبی وجود داره درباره ی مردی که به سرعت و چهار نعل با اسبش می تاخت این طور به نظر میرسید که جای بسیار مهمی میرفت. مردی که کنار جاده ایستاده بود، فریاد زد: « کجا میروی؟ » مرد اسب سوار جواب داد: «نمی دانم، از اسب بپرس!» حکایت کسایی که بدون هدف زندگی میکنند همینه!! بیشتر انسانها سوار بر عادتها و باورهای غلطشون به جلو میرن بدون اینکه بدونند هدفشون کجاست.
به خودت عادت بده همیشه نیمه ی پُر لیوان رو نگاه کنی، داشته هات که خیلی بیشترن. بدن و روح و روان انسان آمادگی پذیرش عادات رو دارند پس میشه عادات خوب و نیکو رو جایگزین عادات بد کرد اما این امر احتیاج به وقت و گذر زمان داره و از مسائلیه که نمیشه از اون انتظار نتیجه ای زودرس رو داشت. قطع یک عادت به طور کل خیلی سخته. بهتره با ترک یک عادت بد، یک عادت خوب روهم زمان جایگزین اون کنید. مثلاً به جای تلویزیون دیدن، مطالعه کردن رو جایگزین کنید. اوائل کمی سخته اما الان من یه صفحه کتاب روانشناسی رو که مطالعه میکنم هزار برابر تلویزیون دیدن لذت میبرم. از چه چیزهایی لذت میبرید؟ تلویزیون دیدن؟ جوک گفتن و شنیدن؟ موسیقی شنیدن؟ بیایید تمرین کنید و خودتون رو تو زمینه لذت کمی ارتقا بدید. اینکه من اینجا موسیقی خوب، کتاب خوب، فیلم و سریال خوب و... معرفی میکنم برای اینکه کیفیت لذتمون رو بالا ببریم شما وقتی تشنت میشه از جوب آب میخوری یا صبر میکنی برسی خونه آب گوارا بخوری؟ پس چرا هر آشغالی رو وارد ذهن و روحت میکنی؟! چرا برای زمان و چشم و گوش خودت ارزش قائل نیستی؟!
این کار یکی از کلیدهای موفقیت شماست. اگه تمرکز روی فواید ترک یک عادت تو درازمدت برای شما سخته، تو فواصل کوتاه، بعد از هر قدمی که به سوی ترک یک عادت برمی دارید، یک پاداش به خودتون بدید. به طور مثال، فیلم مورد علاقتون رو نگاه کنید، استخر برید، لباس یا چیزی رو که مدت هاست دوست دارید بخرید.
